Pel

Anatomia da la pel

Structura da la pel da l’uman

La pel (grec derma; latin cutis) è areguard la funcziun l’organ il pli multifar da l’organissem uman u animalic. La pel serva a cunfinar l’interiur da l’exteriur (organ da cuverta), a la protecziun cunter influenzas da l’ambient, a la represchentaziun, a la communicaziun (sensibilitad u palp sco tschintgavel senn) ed al mantegniment da l’equiliber interiur (uschenumnada homeostasis). Ultra da quai surpiglia la pel impurtantas funcziuns sin il champ dal metabolissem e da l’immunologia e dispona da mecanissems d’adattaziun multifars.

Etimologia

Il term ‹pel› deriva dal latin pellis (sper cutis in segund term per pel), cf. er talian pelle u franzos peau. Il term tudestg Haut deriva dal german vegl hūt e va enavos sin la ragisch indogermana [s]keu- (‹cuvrir, enzugliar›) cumplettada cun in t (cf. er englais skin).

Structura da la pel

La grossezza da la pel umana tanscha da 1,5 fin 4 mm. La surfatscha da la pel d’in uman creschì mesira en media 1,73 m². Ella paisa tranter 10 e 14 kg.

Las singulas stresas da la pel

La pel exteriura sa divida en trais stresas principalas: Epidermis, pel-tgirom ed ipodermis. Epidermis e pel-tgirom furman ensemen la cutis.

Epidermis

Structura da l’epidermis

L’epidermis tutga tar ils tessids d’epitel. I sa tracta d’in epitel a plattas da pliras stresas che po vegnir cornus e ch’ha normalmain ina grossezza da 0,03 fin 0,05 millimeters. Las palmas-maun e las solas-pe pon avair ina stresa cornusa da plirs millimeters che vegn numnada en la lingua da mintgadi pel dira.

Da dadora vers anen vegnan differenziadas las suandantas stresas (ils bustabs renvieschan a l’illustraziun):

• Stresa da corna (A)
• Stresa glischanta (B) (è be avant maun vi da la pel d’eglias en la vart dadens dals mauns e dals pes)
• Stresa granulusa (C)
• Stresa spinusa (D)
• Stresa basala (E)

La stresa spinusa e la stresa basala furman ensemen la stresa schermiglianta.

Pel-tgirom

La pel-tgirom consista per gronda part da fibras dal tessì colliant e serva a nutrir e francar l’epidermis. Qua proveda il sistem d’avainas capillar la zona da cunfin vers l’epidermis. La pel-tgirom inferiura cuntegna la musculatura glischa ch’è impurtanta per regular la temperatura sco er avainas.

La pel-tgirom vegn sutdividida en ina stresa papillara ed en ina stresa recticulada.

Appendixs da la pel

Ils appendixs da la pel naschan en la pel-tgirom. Da quels fan part ils chavels cun lur glondas da grass ed il muscul dal follicul, las unglas, ils corns sco er glondas da grass e da suaditsch; questas ultimas vegnan sutdivididas en glondas da suaditsch ecrinas ed apocrinas. Er tar la glonda da latg sa tracti d’ina glonda da la pel modifitgada. Las glondas da grass e da suaditsch sa chattan en la pel-tgirom inferiura.

Ipodermis

L’ipodermis furma il fundament per las stresas da pel situadas survart e cuntegna las avainas pli grondas ed ils gnervs per la pel sura sco er il grass subcutan e tessì colliant luc. En l’ipodermis sa chattan cellas sensitivas che reageschan sin ferms stimuls da pressiun, per exempel ils corps da lamellas.

Structura da la surfatscha da la pel

Observ’ins la pel pli precis u sut ina marella, vegn visibel in fin reliev. Tenor la structura da quel vegnan distinguids dus tips da pel:

Pel cun lingias papillaras

Pel cun lingias papillaras (a sanestra) e pel pailusa (a dretga)

Quest tip da pel cumpara vi da la detta, vi da la vart dadens dals mauns e vi da la planta-pe. L’epidermis mussa qua finas lingias papillaras; quellas derivan da quai che las papillas da la pel-tgirom s’ordineschan en retschas longitudinalas. Sut mintga lingia da la pel sa chattan mintgamai duas retschas da corps papillars. Las lingias papillaras furman in muster individual che sa cumpona da diversas figuras geometricas (turnigls, artgs, bindels, bindels dubels). La dactiloscopia (identificaziun da las improntas dal det) fa diever da quests musters en la tecnologia criminala sco ina furma da datas biometricas. Cun excepziun da glondas da suaditsch na cuntegna la pel cun lingias papillaras nagins appendixs da la pel.

Pel pailusa

La pel pailusa cuvra las ulteriuras surfatschas da la pel. Qua è la surfatscha surtratga da champs en furma rombica (areolae cutaneae) che vegnan cunfinads da finas chavas. Las chavas sa furman en las parts da l’epidermis ch’èn libras da papillas e svaneschan sche la pel vegn stendida pli ferm. Ellas servan sco faudas da reserva, damai che l’epidermis è main elastica che la pel-tgirom. La grondezza dals champs da la pel variescha tut tenor regiun. La pel pailusa cuntegna ils appendixs da la pel ed ha ina grossezza da main che 0,1 mm. Spezialmain satiglia è ella en la regiun dals egls e dals organs sexuals.

Funcziuns da la pel

La pel protegia tranter auter da la perdita da chalur e d’influenzas exteriuras e serva a la percepziun da stimuls sensitivs.

Las funcziuns da singulas parts da la pel

Las singulas parts da la pel adempleschan funcziuns specificas.

Appendixs da la pel e stresas:

• Chavels: Protecziun cunter la perdita da chalur, la radiaziun dal sulegl e l’umiditad; funcziun da communicaziun e da camuflagi tras la pigmentaziun
• Plimas: Quellas han las medemas funcziuns sco chavels, ultra da quai sustegnan ellas la capacitad da sgular
• Rasada da corna: Protecziun cunter blessuras e deidraziun
• Tessì da grass en l’ipodermis: Protecziun cunter pressiun e sfradentada
• Rasada schermiglianta: Refurniment da cellas da la pel

Suaditsch

Ulteriuras cumponentas:

• Glondas da suaditsch: Producziun da suaditsch, protecziun cunter surstgaudada tras svapuraziun
• Glondas da grass: Producziun da grass
• Musculs dals folliculs: Servan a drizzar si il pail
• Melanocits: Protecziun da las infurmaziuns geneticas en il nuschegl da la cella cunter radis ultraviolets
• Avainas: Regulaziun da la temperatura e provediment da las cellas da la pel cun substanzas nutritivas ed oxigen

Recepturs sensitivs:

• Recepturs da fraid: Recepziun da stimuls da temperaturas bassas
• Recepturs da chaud: Recepziun da stimuls da temperaturas autas
• Finiziuns da gnerva libras: Recepziun da stimuls da contact e dal sentiment da dolur
• Corpuls dal palp: Recepziun da stimuls da contact
• Corps da lamellas: Recepziun da stimuls da pressiun

La pel sco organ da cunfin

La pel protegia l’organissem cunter scherms infectus che pudessan entrar, sco er cunter substanzas estras – en furma da gas, liquida u ferma – en il vast senn dal pled. En pli vegn il corp protegì cunter blessuras mecanicas, donns da radiaziun, ma er cunter la perdita da liquid, d’electrolits e da proteins (la quala po cuntanscher en cas da grevas arsentadas dimensiuns mortalas). La pel vegn colonisada da l’uschenumnada flora da la pel residenta che sa cumpona da bacterias e bulieus, ma er da pitschens insects. Sco cellas ch’identifitgeschan e preschentan antigens èn en funcziun en la pel las cellas da Langerhans.

Secziun da l’epidermis cun cellas da Langerhans

Parts da l’epidermis setgan vi en furma da squamas, vegnan muladas giu a moda mecanica u van a perder tras corrusiun chemica (p.ex. tras fermas soluziuns alcalicas). Pel nova crescha suenter al cunfin inferiur da la pel sura. È la pel sura isada giu quasi dal tuttafatg, reageschan las cellas da la gnerva en la pel a moda extremamain sensibla. Vegn la pel duvrada isada en in lieu sur lung temp a moda vaira intensiva, vegn quella rinforzada localmain tras diritschas. È la pel blessada localmain, emprova il corp da surcollar la plaja cun agid da fibrin. Crustas sin la pel sian en, sa tiran ensemen e tras quai er ils urs da las plajas. En cas che la pel vegn stendida fitg ferm tras deposits da grass dal corp u en cas d’ina gravidanza, po il tessì colliant stgarpar repetidamain a travers; suenter ch’il volumen dal corp è sa reducì, po quai restar visibel en furma da sdrimas da gravidanza.

Stgomi da substanzas

Sur la surfatscha dal corp recepeschan ed absorbeschan las differentas spezias d’animals substanzas da l’ambient. Tut tenor la spezia d’animal succeda quai pli fitg u pli pauc, pon vegnir absorbadas substanzas en furma da gas, liquida u cumpacta ed ha quest stgomi lieu a moda activa (cun impunder energia) u passiva (en direcziun d’ina differenza osmotica).

Tar ils gas poi sa tractar da l’absorpziun dad oxigen e da la diffusiun da dioxid carbonic (respiraziun sur la pel), ma er da nitrogen u da gas inerts. Aua po vegnir prendida si u dada giu per regular la cumpart d’aua en il corp u sco med da transport da substanzas cumpactas u schliadas en furma da gas. Tar substanzas schliadas poi sa tractar da sals, nutriment, products da secreziun, ma er da substanzas toxicas or da l’ambient.

Bilantscha da chalur

Sur la pel po il corp regular sia bilantscha da chalur. Ad ina surstgaudada prevegna la pel cun agid da las glondas da suaditsch. Tras la producziun da suaditsch e la svapurisaziun da quel vegn chalur manada davent da las avainas capillaras che sa chattan gist sut la pel; per quest intent èn quellas avertas il pli fitg pussaivel. Cun agid dal tessì da l’ipodermis e per part er cun ils chavels po chalur er vegnir tegnida enavos. Sch’i fa fraid circulescha be pli pauc sang tras la pel ed il tessì da l’ipodermis; omaduas parts servan uschia sco stresa d’isolaziun. Damai ch’il pail è sa reducì fermamain tar l’uman, pon ils chavels be pli surpigliar ina pitschna funcziun d’isolaziun. Tuttina sa lascha il princip d’in vestgì da pail anc observar bain: Tar la pel-giaglina che sa furma cura ch’ins ha fraid drizza il Musculus arrector pili sidretg ils chavels. In pail spess pussibilitescha en quest cas ina protecziun bundant pli efficazia cunter ina sfradentada.

Protecziun cunter radis ultraviolets

En il decurs da l’evoluziun è la colur da la pel da l’uman s’adattada al territori da derasaziun respectiv

La fermezza da la radiaziun ultravioletta sin la surfatscha da la terra dependa da las uras, da la posiziun geografica, da la stagiun, da l’autezza sur mar, da la grossezza da la stresa d’ozon, da la spessezza dals nivels e da blers ulteriurs parameters locals. Cunter in effect nuschaivel dals radis ultraviolets sin la pel ed il tessì situà sut quella existan ils suandants mecanissems da protecziun:

• Il pail dals mammals ed il vestgì da plimas dals utschels protegia a moda fitg efficazia cunter effects negativs da la radiaziun ultravioletta, damai che quel absorbescha u reflectescha la gronda part dals radis. L’uman senza vestgadira è percunter per gronda part nunprotegì.
• La rasada da corna da la pel da l’uman absorbescha e reflectescha normalmain radund 10 % dals radis ultraviolets dal tip B e la mesadad dals radis ultraviolets dal tip A. Sche la pel è exposta sur lung temp ad autas radiaziuns ultraviolettas, reagescha ella l’emprim cun engrossir la rasada da corna. Quai è surtut il cas suenter in’arsentada dal sulegl.
• La protecziun da la pel tras pigmentaziun sa basa sin l’absorpziun fisicala da radis ultraviolets tras pigments. Blers animals possedan ina pigmentaziun da la pel. La pigmentaziun variabla da la pel da l’uman furma però entaifer il reginavel dals animals ina pussaivladad d’adattaziun e da protecziun singulara cunter la radiaziun ultravioletta. I na dat strusch animals, dals quals la pel è abla da midar uschè ferm la pigmentaziun sco che quai è il cas tar l’uman.
  • Sco uschenumnà ‹embrinir immediat› vegn designà l’embrinir a curta vista suenter che la pel è stada exposta ad ina radiaziun ultravioletta. Quel deriva tant d’ina midada da la confurmaziun chemica dals moleculs da melanin sco er d’ina redistribuziun dals corpuls da pigment en l’epidermis; el tegna però be paucas uras e na porscha quasi nagin effect da protecziun cunter la radiaziun violetta.
  • L’embrinir per propi cumenza pir ca. 72 uras suenter che la pel è stada exposta a radis ultraviolets. Ils melanocits da la pel reageschan sin la radiaziun cun producir e dar giu dapli eumelanin (resp. feomelanin tar umans dal tip da pel 1). Quai dat a la pel ina colur brina (resp. cotschnenta en cas da feomelanin) ed absorbescha fitg bain la radiaziun ultravioletta (main ferm tar feomelanin). Las differentas colurs da la pel etnicas da l’uman resultan dals differents tips da pel.
• Il suaditsch dal corp uman cuntegna acid d’urocanin ch’absorbescha radiaziun ultravioletta dal tip A.

Ils emprims ominids avevan eventualmain ina pel pigmentada be levamain ch’era cuverta da chavels stgirs, sco che quai è il cas oz tar ils schimpans. Relativamain baud entaifer l’evoluziun dals ominids pudess alura esser sa sviluppada ina pel niva, pigmentada a moda stgira che serviva sco protecziun cunter ils radis ultraviolets. Cun la derasaziun vers nord en regiuns cun damain sulegl ha la pigmentaziun pudì sa reducir, probablamain per pudair generar meglier vitamin D. Surtut durant il temp da gravidanza e da tezzar pudessan esser resultats da quai avantatgs da surviver.

La pel sco organ da contact ed organ sensitiv

Palpar ina surfatscha da betun

La pel furma la part visibla dal corp uman. Sco tala ademplescha ella in’entira retscha da funcziuns communicativas. Per recepir stimuls (sensibilitad da la surfatscha) è la pel munida cun differents tips da recepturs:

• Recepturs da dolur: Quels sa chattan en la pel-tgirom; lur spessezza variescha tut tenor la regiun dal corp (fin a 200/cm² pel).
• Recepturs da pressiun (corpuls da Pacini): Els sa chattan en l’ipodermis; lur spessezza munta a fin a 100/cm².
• Termorecepturs (finiziuns da gnerva libras): A moda spezialmain spessa cumparan tals sin il mintun, il nas, la conchiglia da l’ureglia, il piz da l’ureglia (9 fin 12/cm²) ed ils lefs (> 15/cm²). Tut en tut dispona la pel da l’uman da radund 250 000 recepturs da fraid. Il dumber da recepturs da chalur è bundant pli bass (be ca. 1/10), ultra da quai lavuran quels bundant pli plaun ch’ils recepturs da chalur.
• Recepturs d’elastificaziun (corpuls da Ruffini): Els registreschan il grad d’elastificaziun da la pel e sa chattan en la pel-tgirom; lur spessezza munta a fin a 2/cm².
• Recepturs dal palp (corpuls da Meissner e cellas da Merkel): Recepturs dal palp èn da chattar en la pel che n’è betg cuverta cun pail. En grond dumber cumparan els surtut sin ils pizs da la detta, sin ils lefs, la lieunga, ils chavadels, ils organs sexuals exteriurs e la regiun anala.
• Recepturs da folliculs da chavels: Els registreschan surtut la posiziun dals chavels.

La percepziun sensitiva ch’ha lieu sur ils recepturs menziunads sa lascha subsummar sut il term da la sensibilitad u dal palp (er sentiment/sentir), la quala furma in dals tschintg senns da l’uman. Dals ulteriurs senns sa differenziescha la sensibilitad tras quai che la percepziun na succeda betg sur in organ sensitiv spezialisà (sco l’egl, l’ureglia, la pel mutschignusa da l’odurat u la lieunga), mabain sur sensurs sco finiziuns da gnerva libras ch’èn repartids en differenta spessezza sur l’entir corp.

La sensibilitad en il vast senn sa lascha sutdivider en la sensibilitad viscerala ed en la sensibilitad somatica. La sensibilitad viscerala percepescha process che reguardan il dadens (la beglia, las avainas e.a.), per exempel la valur da ph u la pressiun parziala da O₂ e CO₂. La sensibilitad somatica cumpiglia la sensibilitad profunda (ossa, musculs e tarscholas) e la sensibilitad da la surfatscha. Entant ch’i sa tracta tar la sensibilitad viscerala e tar la sensibilitad profunda da process vegetativs che na sa laschan betg influenzar directamain, furma la sensibilitad da la surfatscha il tschintgavel senn per propi (numnada sensibilitad u palp). Quel sa cumpona dal sentir sur la pel, inclusiv la termocepziun e la nocicepziun (dolur).

Entaifer il palp sa lascha differenziar la percepziun tactila (il vegnir tutgà a moda passiva) da la percepziun aptica (il tutgar a moda activa). Tar l’exploraziun d’in object, per exempel cun il maun, vegnan applitgadas las suandantas proceduras: stritgar cun il maun sur la surfatscha, smatgar, tschiffar e suandar las conturas. Caracteristicas che pon vegnir tschiffadas u stimadas en questa moda èn tranter auter la grondezza, il pais, las conturas, las caracteristicas da la surfatscha e dal material, la consistenza e la temperatura.

Tar la percepziun aptica è la part dal cortex cumpigliada adina activa, quai che n’è betg il cas tar la percepziun tactila, pia passiva. Correspundentamain sa differenziescha er il punct d’irritaziun marcantamain d’ina furma da percepziun a l’autra: Sco che experiments han mussà, percepescha l’uman ch’explorescha ina surfatscha a moda activa gia singulas malgulivezzas da radund 1 µm (1 mm = 1000 µm). Tar la percepziun tactila sa chatta quest cunfin percunter tar 1 mm, e quai er en ils lieus dal corp ils pli sensibels (ils pizs dals dets ed ils lefs).

Contact uman

Il palp, en furma da reacziuns nunspecificas sin vegnir tutgà, è l’emprim senn che sa sviluppa tar il fetus: gia 6 emnas suenter la fructificaziun reagescha quel sin contact.

En il process da percepziun aptic èn cumpigliads ils pli divers recepturs (cf. l’enumeraziun survart). Sper las infurmaziuns dals mecanorecepturs da la pel vegnan er integradas las infurmaziuns dals recepturs d’elastificaziun, da pressiun e da vibraziun che sa chattan en las giugadiras, en las tarscholas ed en la musculatura. Vitiers vegnan las finiziuns da gnerva libras en l’epidermis che registreschan sper stimuls mecanics surtut er stimulaziuns da temperatura e da dolur.

Gia il dumber da recepturs che sa chattan en las differentas stresas da la pel vegn stimà sin 300 fin 600 milliuns. En pli è er mintgin dals radund 5 milliuns chavels dal corp da l’uman munì cun ca. 50 sensurs da contact che registreschan mintga defurmaziun dal chavel respectiv. Cuntrari a las ulteriuras percepziuns sensitivas èsi pia necessari tar la percepziun aptica d’integrar infurmaziuns multiplas che derivan da diversas regiuns dal corp e da differents sistems da recepturs.

Tut las infurmaziuns dals mecano- e propriorecepturs dals musculs, da la giugadira e da la pel vegnan manadas sur la gnerva sensorica afferenta dal magugl dal dies sur il talamus en la scorsa dal tscharvè grond (cortex). Sin stgalims d’elavuraziun inferiurs vegnan dirigids process sco la controlla motorica; a la fin da la chadaina d’elavuraziun stattan ils process cognitivs che sa basan sin la percepziun sensitiva.

La pel sco reservuar da cellas da basa

La pel cuntegna cellas da basa (cellas-tschep) adultas che sa laschan transfurmar tras quatter gens supplementars che vegnan introducids tras retrovirus en cellas da basa plenipotentas. Tras quai pudess la pel servir sco funtauna per terapias da la medischina regenerativa.

Malsognas da la pel e tgira da la pel

I dat numerusas malsognas da la pel (dermatosas) che derivan d’in donn direct da la pel, ma er talas che vegnan chaschunadas tras malsognas generalas u d’organs. Fitg darar datti er malsognas da la pel innatas.

La valur da ph che la pel da l’uman supporta il meglier è 5,5; quella è relevanta en connex cun la tgira da la pel, surtut en cas d’allergias.

Per la tgira exteriura da la pel ston las substanzas activas penetrar la pel dira morta per pudair avanzar en las stresas da la pel viventas. Igl existan trais vias da transport tras la pel dira: La diffusiun tras averturas da glondas e follichels da chavels, la via transcellulara tras las corneocitas e la via intercellulara tras la matrix da lipids che sa chattan tranter las corneocitas. Quest’ultima è la via da transport per lunschor la pli impurtanta per pitschens moleculs da caracter lipofil.

La pel sco organ da represchentaziun

Damai che la pel marchescha fermamain la parita da l’uman, è ella l’object principal da la cosmetica. Apparientschas natiralas furman lentinas (er: tachels da primavaira), flatgs epatics (er: nodas da naschientscha) e flatgs da vegliadetgna. A moda artifiziala vegn l’aspect da la pel midà tras radiaziun ultravioletta en il solarium resp. tras sclerir la pel. Ultra da quai po la pel vegnir tetovada e purtar da tuttas sorts cliniez (piercing e.a).

La pel d’animals

Serp cun pel spaletschada

Mammals

Tar la gronda part dals mammals èn vastas parts da la pel surtratgas cun pail, uschia che quella po esser vaira satiglia. Tar bleras razzas da chauns è ella quasi alva.

La pel dal portg, ch’è da colur rosa, cuntegna sper ils chavels er in dumber (bundant pli pitschen) da zaidlas. Las poras che quellas furman èn in tratg caracteristic da la pel dal portg (er en furma da tgirom).

La pel da l’urs da glatsch è al gnif e sut il pail fitg stgir fin nair. Ensemen cun ils chavels alvs reusseschi uschia d’absorbar fitg bain la radiaziun dal sulegl e da reducir il pli fitg pussaivel la sperdita termica tras vent e convecziun.

Las schimgias da la spezia mandrill han vi dal chau e vi dal davos pel da colur blau clera e cotschna; quella furma in dals tratgs caracteristics da la spezia.

La pel da las balenas, surtut dals delfins che nodan spert, mussa in fin reliev. Ins suppona che quel reduceschia – ensemen cun la stresa da grass sut la pel e cun reacziuns dals musculs supponidas – la resistenza dal current e pussibilitescha uschia a nudar pli spert.

Amfibis

La pel dals amfibis è satiglia, niva ed umida. Tar raunas e salamanders è la surfatscha da la pel glischa, tar rustgs e rustgets variclusa. La pel d’amfibis mussa ina gronda variaziun da colurs. Intginas spezias – tranter quellas er spezias indigenas sco la raunetta verda – èn schizunt ablas da midar la colur a moda sumeglianta sco ils cameleons. Quest’abilitad deriva da cellas da pigment spezialas che sa chattan sut l’epidermis e ch’èn ablas d’arcunar differentas substanzas colurantas sco melanin (brin fin nair), pteridin (mellen) e carotinids (oransch fin cotschen).

Da temp en temp midan ils amfibis l’epidermis (spaletschada). La pel veglia croda davent toc per toc u er enina (surtut tar piutschas). Intginas partidas da la pel d’amfibis èn spezialmain elasticas e lubeschan da furmar vaschias da tun.

Las atgnadads da la pel dals amfibis han lur avantatgs e dischavantatgs. Sco avantatgs èn da numnar:

• La pel satiglia lubescha da prender si oxigen directamain sur la surfatscha dal corp (respiraziun sur la pel); il medem vala per l’aua.
• Ina pel glischa chaschuna be ina pitschna resistenza cunter il current e pussibilitescha uschia da nudar pli spert.
• Tar blers amfibis, surtut tar raunas, vegn la pel umidifitgada cun agid d’ina stresa da mucosa glischnusa, quai che gida a fugir d’inimis.
• Las glondas da la pel dals amfibis èn ablas da secretar tissis da la pel; quels furman ina protecziun effizienta cunter vegnir mangiads. Ma surtut protegian quels la pel umida cunter infecziuns tras bulieus e bacterias – schizunt tar las spezias da raunas che produceschan tissis extremamain ferms duai quai furmar il motiv principal per la secreziun da tals.

Tar ils dischavantatgs tutgan:

• La pel satiglia po tgunsch vegnir blessada.
• Damai che la pel è dependenta d’umiditad, po quella setgar ora en il sulegl; perquai èn blers amfibis activs da notg.
• La pel satiglia na lubescha betg be d’absorbar aua, mabain lascha er penetrar tissis. Durant la migraziun a las plazzas da frega pon meds per squittar, ladim artifizial, ma er puschina e plievgia ascha tgunschamain chaschunar la mort.

Peschs

Sco tar auters animals, cuntegna er il tessì dals peschs sal en furma dissolvida. Peschs che vivan en aua dultscha absorbeschan sur lur pel semipermeabla aua ch’els ston puspè secretar sur auters organs per mantegnair stabil il cuntegn da sal en lur corp e prevegnir a surpressiun osmotica. Tar peschs che vivan en aua da sal capita precis il cuntrari: Qua perdan ils peschs permanentamain moleculs d’aua ch’èn pli movibels, uschia ch’il cuntegn da sal a l’intern dal corp pudess daventar memia aut. Perquai ston els, cun impunder energia, gudagnar aua dultscha e secretar activamain sal. Salmuns vivan per pli lung temp en aua da sal e van alura a fregar en aua dultscha; perquai ston els disponer dad omadus mecanissems da stabilisar il cuntegn da sal da lur corp.

Litteratura

• Bernd Kardorff: Gesunde Haut − Lexikon von A bis Z. Springer Verlag, Berlin/Heidelberg 2004, ISBN 3-540-20565-9.
• Gerhard Deutschmann: Die Haut und ihre Anhangsgebilde. Springer, Vienna 2005, ISBN 3-211-83670-5.
• Ernst G. Jung (ed.): Kleine Kulturgeschichte der Haut. Steinkopff Verlag, Darmstadt 2007, ISBN 978-3-7985-1757-8.
• Martin Grunwald, Lothar Beyer (ed.): Der bewegte Sinn: Grundlagen und Anwendungen zur haptischen Wahrnehmung. Birkhäuser, Basilea e.a. 2001, ISBN 3-7643-6516-1.
• Martin Grunwald (ed.): Human Haptic Perception. Basics and Applications. Birkhäuser, Basilea e.a. 2008, ISBN 978-3-7643-7611-6.

Colliaziuns

 Commons: Pel – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• Maletgs da la pel fatgs cun microscop electronic, tenor l’atlas da Dr. Jastrows
• Portal d’infurmaziun davart il tema pel e tgira dal corp sin www.haut.de
• Ils differents recepturs da la pel
• Pel – campagna da prevenziun da l’Assicuranza d’accidents da la Germania