Rivolussion fransèisa

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Rivolussion fransèisa a l'é n'espression ch'as dòvra për dì dla sequensa d'event riva-ie an Fransa antra 'l 1789 e 'l prinsipi dël 1800, quand la monarchìa a l'é drocà e la repùblica ch'a l'é vnu-ie dapress a l'ha avù vàire moment polìtich diferent, për peui rivé a l'Imperi napoleònich. Coma prossess polìtich a la ven lesùa an vàire manere, se an vàire a la considero coma 'l prinsipi formal ëd la democrassìa ossidental moderna, an vàire a vardo dzortut la violensa dël process e a në dan un giudissi motobin negativ.

Lë s-ciòp ëd la rivolussion

Ant l'invern dël 1789 a l'avìa fàit na frèid afrosa; j'arcòlt a l'ero ruinà, la disocupassion a l'era àuta e ël tesòr real bele veuid.
Ël re Luis XVI a radun-a jë Stat Generaj ma soe discussion a men-o da gnun-e part e ant ël giugn dël 1789 ij diputà dël Ters Ëstat as separo da j'àutri e as proclamo Ciambrea Nassional. Ël re a l'ancamin as opon, ma peui a finiss për aceté la situassion; con la consenta dël re ij diputà a formo la Ciambrea Costituent: ij 9 ëd luj la monarchìa assolùa a esist pì nen. Ma re Luis a veul pijesse l'arvangia: a ciama ij sò soldà a Paris e a licensia ël ministr Necker, ch'a l'avìa consijaje la moderassion. La popolassion ëd Paris a l'é furiosa e ij 14 ëd luj a-j dà l'assàut a la Bastija an liberand-ne ij set përzoné ch'a-i ero an col moment (doi fòj, un libertin e quatr ësfaussamonede) e an tajand la testa al governador de Launay. Ël re a arciama Necker e a aceta la cocarda tricolor: ël bianch a l'era 'l color dij Borbon, ël ross e 'l bleu ij color ëd Paris.
An otóber, la furfa a va a pé fin-a a Versailles e a fòrsa ël re a tramudé ant la capital: l'ancien régime a l'era giumai drocà.

Ël robaton dla monarchìa

Ai 10 d'ost 1792 as proclama la fin ëd la monarchìa. Ai 21 ëd gené 1793 ël re, condanà, a l'é ghijotinà.

Ël Teror

Ai 27 ëd luj 1793 a-i nass ël grand comità con Robespierre e Saint-Just. A ancamin-a ël perìod dël Teror.

Ël diretòri

Ai 22 d'ost 1795 a l'é aprovà na neuva constitussion, ch'a anstala ël diretòri.

Ël calendari rivolussionari

La rivolussion fransèisa a l'ha mnà a la modìfica dël calendari, për rompe con col gregorian, ch'a-i era la tëmma ch'a giutèissa con soe memòrie dij sant e soe feste religiose a goerné ant ël pòpol l'afession për ël cristianésim. Ël neuv calendari, studià e prontà da na comission sientìfica dont a fasìo part Lagrange e Lalande, a l'é stàit aprovà da la Convension ij 5 d'otóber 1793; la neuva era a l'ha ancaminà ij 22 dë stèmber 1792, di dla proclamassion dla repùblica.

Ël calendari republican a goernava ij 12 mèis, tuti ëd 30 di, dividù an tre décade, abolend le sman-e. Ij sinch di ch'a-i restavo a l'ero destinà a le feste dla Virtù, dël Geni, dël Travaj, dl'Opinion e dle Ricompense. A l'ancamin ij mèis a l'ero andicà mach con ij prim dódes nùmer; peui a l'han arseivù dij nòm derivà da j'ocupassion ch'as fasìo an coj mèis o da le condission climàtiche stagionaj ch'a-i caraterisavo:

Gené: Pluviôse;
Fërvé: Ventôse;
Mars: Germinal;
Avril: Floréal;
Maj: Prairial;
Giugn: Messidor;
Luj: Termidor;
Ost: Fruttidor;
Stèmber: Vendémiaire;
Otóber: Brumaire;
Novèmber: Frimaire;
Dzèmber: Nivôse.

La Rivolussion an Piemont

Coma an vàire pais d'Euròpa, la Rivolussion Fransèisa an prinsipi a ven vardà con gran speransa, peui l'andi anessionista dij fransèis e ël clima ëd guèra continua ch'a-i ven dapress a la Rivolussion a mneran vàire gent a passé torna da la part dij Savòja. Vàire marche dël temp e dl'evolussion dl'opinion pùblica piemontèisa a son restà ant j'euvre d'Ignassi Calv e ant un travaj d'autor anònim ciamà Le ridicole illusioni dell'anno IX ossia il generoso perdono.

Consegoensa direta dla Rivolussiona a sarà la sconda anession a la Fransa, ch'a l'avrà n'efet compless, ën ëmnand da na part a la demolission ëd fior d'euvre architetòniche e militar (antra j'àotre ël Fòrt dla Brunëtta a Susa, ël Fòrt ëd Bard e la Tor sìvica ëd Turin, con sò Tòr meteòrich, fàita për ëslarghé la Contrà Dòira Gròssa), e da n'àotra a-j darà al Piemont n'asset stradal e aministrativ modern. L'anession a mnerà la lenga fransèisa a vnì dominanta ant le class àote ëd Turin. Dapress a la Rivolussion an sità a-i sarà un Teatro Fransèis stàbil, e lë stil dla cultura literaria fransèisa as farà sente për vàire temp, ën rivand fin-a a toché ij romansié dla generassion ëd Luis Pietraqua e Bernardin Ferrero.