Hans Christian Andersen

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Scritor an lenga danèisa.

Vita

Hans Christian Andersen a l'é nassù a Odensa ai 2 d'avril dël 1805, ant na famija pòvra: sò pare, ciavatin, a l'era mòrt an guèra che chiel a l'avìa óndes agn; soa mare, lavandera, a l'era na ciocaton-a. A l'ha nen seguì djë studi regolar e na vòta mòrtje ël pare a l'é trasferisse a Copenàghen për serché boneur. Apress a vàire tentativ për afermesse ant ël camp teatral, a l'ha trovà dij protetor ch'a l'han giutalo e a l'han possalo a seguité jë studi, fin al conseguiment dël diplòma (1828). Antramentre a l'avìa argionzù un pò ëd notorietà con soe poesìe (an particular Ël cit ch'a meuir, 1827). A l'ha compì na gran quantità ëd viagi an Gërmania, Fransa, Italia, Grecia, Turchia, Svessia, Spagna e Anghiltèra (andova ch'a l'è venù a esse amis ëd Charles Dickens). Coste esperiense a l'han daje la materia për scrive na serie ëd lìber e diari ëd viagi. Sò amor për Riborg Voigt (na tòta ëd Faaborg), për Louise Collin (fija d'un dij sò protetor) e për l'atris svedèisa Jenny Lind a son stàit tuti maleuros e a l'han lassà segn an soe euvre. A l'é mòrt a Copenàghen ai 4 d'agost dël 1875.

Euvre

La produssion teatral a l'ha nen dàit a Andersen la fama ch'a sugnava: an escludend un-a o doi euvre, dë scars sucess, ël teatro a l'ha mach daje dle delusion. Ëdcò soa euvra poética a l'é nen da consideresse vàire significativa.

Andersen a l'é stàit autor ëd romanz; as peulo arcordé:

"L'improvisator" (Improvisatoren, 1835)

"O.T." (1836)

"Mach un sonador" (Kun en Spillemand, 1837)

"Le doi baronësse" (De to Baronesser, 1847)

"Esse o esse nen" (At være eller ikke være, 1857).

A l'é dzoratut avosà për soe 157 "Fàule" (1835-1872), concepìe an prinsipi për un pùblich infantil e peui vnùe un-a dle ciadeuvre dla litratuta mondial. La comprension për le masnà, la franchëssa, l'umanità e ël sutil umorism a s'esprimo con dj'arzultà d'auténtica poesìa, con na vena ëd malinconìa ancreusa.

Figura:Sandsculpture of Hans Christian Andersen in Lakolk, Rømø.jpg

Scultura ëd sàbia

Antra le fàule as peulo arcordé:

La prinsipëssa an sël pòis (Prindsessen paa AErten, 1835, anspirà a na conta tradissional danèisa)
Le vestimente neuve dl'imperator (Keiserens nye Kloeder, 1837, conta spagneula)
La masnà dij brichèt (Den lille Pige med Svovlstikkerne, 1848)
Ël cit aniòt brut (Den grimme AElling, 1845)
Ël brichèt (Fyrtøjet, 1835, anspirà a na conta tradissional danèisa)
Ij dì dla sman-a (Ugedagene, 1871)
Ël prinsi gram (Den onde Fyrste, 1849, veja legenda)
J'anie cigne sërvaje (De vilde Svaner, 1838, conta popolar danèisa).

Dël 2001, soagnà da Gioventura Piemontèisa, a l'é surtìa n'arcòlta ëd soe fàule voltà an piemontèis da Ilaria Forest, con dissègn originaj d'Adriano Velicogna e Ivan Pignatelli.