Erazm z Rotterdamu

Erazm z Rotterdamu (ok. 1466–1536) – holenderski filolog, filozof, pedagog, augustianin, jeden z czołowych humanistów odrodzenia, propagator kultury antycznej.

Pochwała głupoty

(łac. Mōrias eghōmion id est Stultitiae laus; tłum. Edwin Jędrkiewicz)

Albowiem natura, w wielu rzeczach macocha raczej niż matka, taką nieszczęsną właściwość zaszczepiła w ludzkich duszach – i to zwłaszcza w mądrzejszych – że każdy człowiek jest z siebie niezadowolony, a podziwia innych. Skutkiem tego to więdną i giną wszystkie dary, cała uroda i wytworność życia.
- Quandoquidem id mali natura, non paucis in rebus noverca magis quam parens, mortalium ingeniis insevit, praecipue paulo cordatiorum, ut sui quemque poeniteat, admiretur aliena. Quo fit ut omnes dotes, omnis elegantia decorque vitae vitietur pereatque. (łac.)
- Zobacz też: natura

Ależ rozum – powiadają – jest rzeczą bardzo ważną! Przyznaję, że jeśli idzie o wodza, to tak, ale to jakiś rozum specjalnie wojskowy, a nie filozoficzny, bo przecie tak wspaniałych czynów dokonuje się z darmozjadami.

Czy jest coś równie głupiego, jak samemu sobie się podobać, samego siebie podziwiać? A z drugiej strony, co z tego, co byś mógł czynić, będzie wdzięczne, będzie miłe, co będzie piękne, jeśli sam się sobie nie podobasz?
- Quid autem aeque stultum, atque tibi ipsi placere? te ipsum admirari? At rursum quid venustum, quid gratiosum, quid non indecorum erit, quod agas, ipse tibi displicens? (łac.)

Czy może kochać kogoś ten, kto sam siebie nie cierpi? Czy może żyć w zgodzie z innymi, kto sam ze sobą jest niezgodny? Czy może być komuś miły, kto sam ze sobą jest przykry i uciążliwy?
- Zobacz też: cierpienie, miłość, zgoda

Gdyby jakiś pojedynczy człowiek chciał wszystkim iść na przekór, to bym mu radziła, aby naśladując Tymona wyniósł się gdzieś na pustynię i tam sobie sam używał na swej mądrości.
- Quod si quis unus universis velit obstrepere, huic ego suaserim, ut Timonem imitatus, in solitudinem aliquam demigret, atque ibi solus sua fruatur sapientia. (łac.)

Jestże, na Boga żywego, coś szczęśliwszego od tego nasienia ludzkiego, które powszechnie nazywają głuptakami, błaznami, półgłówkami, kapuścianymi głąbami?
- Ac per Deos immortales, est ne quidquam felicius isto hominum genere, quos vulgo moriones, stultos, fatuos, ac bliteos appellant? (łac.)

Jeżeli cię do rozkoszy ciągnie, to dziewczęta, które tu mają pierwsze słowo, całym sercem lgną do głupców, a przed mądrym nie inaczej się wzdrygają i nie inaczej go unikają jak skorpiona.
- Si voluptate ducaris, puellae, maxima huius fabulae pars, stultis toto pectore sunt addictae, sapientem haud secus ac scorpium horrent fugiuntque. (łac.)
- Zobacz też: rozkosz

Jeżeli roztropność polega na doświadczeniu, to komuż to przysługuje zaszczyt jej tytułu, czy mądremu, który bądź to z poczucia wstydu, bądź to z nieśmiałości do niczego się nie bierze, czy głupiemu, którego od niczego nie odstrasza ani wstyd, bo go nie ma, ani niebezpieczeństwo, bo się go nie domyśla?
- Si rerum usu constat prudentia, in utrum magis competet eius cognominis honos, in sapientem, qui partim ob pudorem, partim ob animi timiditatem nihil aggreditur, an in stultum, quem neque pudor quo vacat, neque periculum, quod non perpendit, ab ulla re deterret? (łac.)
- Zobacz też: doświadczenie, roztropność

Okropna to rzecz być oszukiwanym, ale jeszcze okropniejsza nie być oszukiwanym.
- Falli miserum est; imo non falli, miserrimum. (łac.)
- Zobacz też: oszustwo

Pytam ja, czy może kochać kogoś ten, kto sam siebie nie cierpi? Czy może żyć w zgodzie z innymi, kto sam ze sobą jest niezgodny? Czy może być komuś miły, kto sam dla siebie jest przykry i uciążliwy? Myślę, że tak nie będzie twierdził nikt, chyba że od samej Głupoty byłby głupszy.
- Quaeso num quemquam amabit, qui ipse semet oderit? Num cum alio concordabit, qui secum ipse dissidet? Num ulli voluptatem adferet, qui sibimet ipsi sit gravis ac molestus? Istud, opinor, nemo dixerit, nisi qui sit ipsa stultior Stultitia. (łac.)

Ale czcić Chrystusa w tym, co widzialne, i dla tego, co widzialne, upatrywać w tym szczyt religijności (…) to naturalnie znaczy odstępować od prawa Ewangelii, które jest duchowe, i popadać na powrót w jakiś judaizm.
- Źródło: Podręcznik żołnierza Chrystusowego
- Zobacz: Jezus Chrystus, religia

Całe życie ludzkie czymże jest innym jak nie jakąś komedią, w której każdy występuje w innej masce i każdy gra swoją rolę, dopóki reżyser nie spędzi go ze sceny.
- Źródło: „Dialog”, t. 8, wyd. 5–8, RSW „Prasa”, 1963, s. 93.
- Zobacz też: komedia, życie

Czy jest coś głupszego niż, nie wiadomo dla jakich przyczyn, rozpoczynać taką walkę, z której obie strony zawsze więcej mają straty niż zysku?
- Źródło: „Polonistyka”, t. 39, wyd. 2–10, PZWS, 1986, s. 390.

Czyszczenie zębów uryną jest zwyczajem Hiszpanów. Resztki jedzenia winno się z nich usuwać, nie za pomocą noża albo pazurów, na psią czy kocią modłę, i nie serwetką, ale wykałaczką z mastykowca, albo piórkiem lub kosteczką uda koguta czy kury.
- Źródło: O wytworności obyczajów chłopięcych, tłum. Aleksandra Górska
- Zobacz też: Hiszpanie, mocz, zęby

Dla chcącego nie ma nic trudnego.
- Źródło: Wiek XVI-XVIII w źródłach, wybór Melania Sobańska-Bondaruk, PWN, 1999, s. 217.

Dwie są namiętności silne i przeciwne rozumowi – gniew i pożądliwość.
- Źródło: Nic, co ludzkie… Aforyzmy, sentencje i przysłowia, oprac. Henryk Jurand, LSW, 1982, s. 86.
- Zobacz też: gniew, namiętność, pożądanie

Dzień, w którym się choć raz nie uśmiechnąłeś, to dzień bezpowrotnie stracony.
- Źródło: Kazimierz Krukowski, Mała antologia kabaretu, Wydawnictwa Radia i Telewizji, 1982, s. 11.
- Zobacz też: uśmiech

Kiedy przemawia złoto, elokwencja jest bezsilna.
- Źródło: Wielka księga mądrości, wybór Jacek i Tomasz Ilga
- Zobacz też: elokwencja, złoto

Moja dusza jest katolicka, a żołądek luterański.
- Źródło: Przemysław Słowiński, Sławni ludzie w anegdocie, Videograf II, Katowice 2009, ISBN 9788371837272.
- Zobacz też: katolicyzm, luteranizm

Nie mam cierpliwości do tych, którzy mówią, że podniecenie seksualne przynosi ujmę i że bodźce seksualne mają swoje źródło nie w naturze, lecz w grzechu. Nic dalszego od prawdy. Tak jakby małżeństwo, którego funkcja nie może zostać spełniona bez tych zachęt, nie wznosiło się ponad winę. Skąd pochodzą te bodźce u innych żywych stworzeń? Z natury czy z grzechu?
- Źródło: In Praise of Marriage (De Conscribendis Epistolis, 1519); cyt. za: Frans de Waal, Bonobo i ateista. W poszukiwaniu humanizmu wśród naczelnych, tłum. Krzysztof Kornas, Copernicus Center Press, Kraków 2014, s. 110.
- Zobacz też: grzech, małżeństwo, pożądanie, seks

Nie tłumacz się – przyjaciele zrozumieją, wrogowie i tak nie uwierzą.
- Źródło: „Przekrój”, t. 1, Krakowskie Wydawnictwo Prasowe, 1976, s. 34.
- Zobacz też: przyjaciel, wróg

Sobie wyświadcza dobrodziejstwo, kto je wyświadcza przyjacielowi
- Źródło: Wiek XVI-XVIII w źródłach, wybór Melania Sobańska-Bondaruk, PWN, 1999, s. 217.
- Zobacz też: dobro

Trzeba szanować małżeństwo, póki nie jest czyśćcem, a rozwiązać, gdy się piekłem stanie.
- Zobacz też: czyściec, małżeństwo, piekło

Wszak pierwszy stopień poznania to poznać choćby byle jak.
- Zobacz też: poznanie

Zobacz w Wikiźródłach inne utwory Erazma z Rotterdamu