Wróbel skalny
| Petronia petronia[1] | |||
| (Linnaeus, 1766) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
wróbel skalny | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5] | |||
 | |||
Wróbel skalny[6] (Petronia petronia) – gatunek małego ptaka z rodziny wróbli (Passeridae). Gniazduje od południowej Europy i północno-zachodniej Afryki po Azję Wschodnią. Dawniej również obserwowany w Polsce; w XIX wieku raz stwierdzono jego lęg[7].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Gatunek ten po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1766 roku Karol Linneusz w 12. edycji Systema Naturae. Autor nadał mu nazwę Fringilla Petronia[4][8]. Jako miejsce typowe wskazał Europę[8]; później ograniczono je do północnych Włoch[4][9]. Obecnie gatunek zaliczany jest do monotypowego rodzaju Petronia[4][6][10]. Wyróżnia się 6 lub 7 podgatunków[9][10]; podgatunek P. p. kirhizica bywa włączany do P. p. intermedia ze względu na brak istotnych różnic między przedstawicielami tych taksonów[9]; podgatunek P. p. madeirensis został uznany za synonim P. p. petronia[10]. Opisano też kilka innych, nieuznawanych obecnie gatunków[4].
Podgatunki i zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) wyróżnia 7 podgatunków P. petronia, które zamieszkują[10]:
- P. p. petronia (Linnaeus, 1766) – Madera i Wyspy Kanaryjskie, południowa Europa (w tym wyspy na Morzu Śródziemnym[9]) do zachodniej Turcji.
- P. p. barbara Erlanger, 1899 – północno-zachodnia Afryka.
- P. p. puteicola Festa, 1894 – południowa Turcja do Jordanii.
- P. p. exigua (Hellmayr, 1902) – środkowa Turcja do Kaukazu, północny Iran i północny Irak.
- P. p. kirhizica Sushkin, 1925 – okolice Morza Kaspijskiego po Kirgistan. Niekiedy podgatunek włączany do P. p. intermedia ze względu na brak istotnych różnic między przedstawicielami podgatunków[9].
- P. p. intermedia Hartert, 1901 – Iran i północny Afganistan do północno-zachodnich Chin.
- P. p. brevirostris Taczanowski, 1874 – południowe zbocza Ałtaju, północna i wschodnia Mongolia, południowo-wschodnie Zabajkale oraz północne i środkowe Chiny[9].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała: 14–15,5 cm, masa ciała: 26–39 g[9], rozpiętość skrzydeł: 23–32 cm[11]. Długość czaszki i dzioba u jednego osobnika: 32 i 15 mm[12]. Wymiary szczegółowe u samców w mm (n – liczba zbadanych osobników)[13]:
| Podgatunek / miejsce występowania | n | D. skrzydła | D. ogona | D. dzioba |
|---|---|---|---|---|
| P. p. petronia / północne Włochy | 8 | 93–100 | 48–54 | 14–16 |
| P. p. exigua / Azerbejdżan | 3 | 100,5–104 | 53–55 | 15–16 |
| P. p. intermedia / zachodni Iran | 12 | 99–105 | 50–57 | 15–18 |
| P. p. intermedia / Kerman | 10 | 101–108 | 52–57 | 14–16 |
Dorosłe osobniki podobne są do samicy wróbla zwyczajnego; przypominają również wróble krótkopalcowe i żółtogardłe. Cechami ułatwiającymi rozpoznanie są jasny pasek ciemieniowy, prążkowana głowa, żółta plama na gardle (słabo widoczna) i jasne plamy na ogonie. Osobnik dorosły z wierzchu jest prążkowany płowożółto i brązowo, zaś przy końcu jego ogona widać wyraźne, jasne cętki. Pokrywy uszne ciemne. Dziób jasny i krótki. Spód ciała pokrywają płowożółte kreski. Na podbródku jasna plama[14].
Ekologia i zachowanie
[edytuj | edytuj kod]Przeważnie wróble skalne zamieszkują otwarte tereny pozbawione drzew[9], do tego pozbawione drzew zbocza, wyrobiska piasku i kamieniołomy; spotykany również w siedliskach ludzkich na ścianach budynków[11]. Pożywieniem wróbli skalnych są głównie nasiona niewielkich roślin zielnych i traw, do tego niewielkie jagody, a w sezonie lęgowym również materia zwierzęca[9].
Lęgi
[edytuj | edytuj kod]
Okres lęgowy trwa od marca do sierpnia. Wróbel skalny wyprowadza dwa lęgi[9] lub jeden[15]. Może gniazdować w luźnych koloniach lub osobno[9]. U ptaków badanych na wysokości 3400 m n.p.m., na Wyżynie Tybetańskiej, stwierdzono kilka różnic względem populacji europejskich z względnie niskich lokalizacji (do 1800 m n.p.m.). W badanych populacjach rozrodczych z Europy stwierdzono kilka systemów rozrodczych; u ptaków z Wyżyny Tybetańskiej występowała wyłącznie monogamia i brak było oznak terytorializmu. Większość gniazd znajdowała się w szczelinach skalnych lub norach pseudosójeczek (Parus humilis). Okazało się, że przeciętne zniesienie liczyło 5,1 ± 0,9 jaj. Wysiadywanie (wyłącznie przez samicę) trwało jedynie 12,7 ± 0,8 dni. Pisklęta były karmione przez oboje rodziców przez 19,9 ± 0,7 dni. W 89% gniazd przynajmniej jedno pisklę dożyło opierzenia[15].
Status i ochrona
[edytuj | edytuj kod]IUCN uznaje wróbla skalnego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, wstępnie obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, zawiera się w przedziale 20–50 milionów dorosłych osobników, a jej trend uznawany jest za wzrostowy[5].
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[16].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Petronia petronia, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Petronia, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2016-03-27] (ang.).
- ↑ Common Rock-sparrow (Petronia petronia). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-23)]. (ang.).
- ↑ a b c d e f D. Lepage: Rock Sparrow Petronia petronia. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-02-09]. (ang.).
- ↑ a b Petronia petronia, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Passeridae Rafinesque, 1815 - wróble - Sparrows, snowfinches and allies (wersja: 2019-05-02). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-09-22].
- ↑ wróbel skalny. [w:] Encyklopedia Leśna [on-line]. Lasy Państwowe. [dostęp 2020-06-16].
- ↑ a b K. Linneusz, Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, wyd. 12, t. 1 cz. 1, Holmiae 1766, s. 322 (łac.).
- ↑ a b c d e f g h i j k Summers-Smith, D.: Common Rock-sparrow (Petronia petronia). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (28 marca 2016)].
- ↑ a b c d F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v13.1). [dostęp 2023-02-09]. (ang.).
- ↑ a b Paul Sterry, Andrew Cleve, Andy Clements, Peter Godfellow: Ptaki Europy: przewodnik. Warszawa: Świat Książki, 2007, s. 380. ISBN 978-83-247-0818-5.
- ↑ 9. Czaszki. E. Ziarnojady. W: Roy Brown, John Ferguson, Michael Lawrence, David Lees: Tropy i ślady ptaków. MUZA SA, 2006, s. 290. ISBN 83-7319-860-1.
- ↑ Charles Vaurie. Notes on some Ploceidae from Western Asia. „American Museum Novitates”. 1406, s. 1–42, 1949.
- ↑ John Gooders: Ptaki Polski i Europy: Wydanie pierwsze. Warszawa: 2003, s. 290. ISBN 83-89181-51-7.
- ↑ a b Shaobin Li & Xin Lu. Breeding Biology of Rock Sparrows Petronia petronia in the Tibetan Plateau, with Special Reference to Life History Variation Across Altitudes. „Acta Ornithologica”. 47 (1), s. 19–25, 2012. DOI: 10.3161/000164512X653881.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).