William Whewell

William Whewell
Data i miejsce urodzenia	24 maja 1794 ; Lancaster
Data i miejsce śmierci	6 marca 1866 ; Cambridge
Przyczyna śmierci	upadek z konia
Alma Mater	Trinity College, University of Cambridge
Uczelnia	Trinity College, University of Cambridge
Stanowisko	rektor (ang. Master)
Małżeństwo	Cordelia Marshall (1841-55); Evelina Frances Ellis (1858)
	Multimedia w Wikimedia Commons

William Whewell (ur. 24 maja 1794 w Lancaster, zm. 6 marca 1866 w Cambridge^[1]) – angielski polihistor: filozof, logik, historyk nauki i przedstawiciel kilku innych dziedzin, jak: geologia z mineralogią, fizyka, astronomia, teologia, prawo międzynarodowe, ekonomia polityczna i architektura.

Zajmował się głównie teorią, historią oraz metodologią nauk przyrodniczych. Był absolwentem, profesorem i wreszcie przewodniczącym (ang. Master) Trinity College na Uniwersytecie Cambridge^[2] oraz członkiem Royal Society w Londynie. W latach 1837–1839 pełnił funkcję przewodniczącego Londyńskiego Towarzystwa Geologicznego (Geological Society of London)^[3]. W 1837 roku otrzymał nagrodę Royal Medal przyznawaną przez Royal Society w Londynie za osiągnięcia w dziedzinie fizyki^[4].

Życie i praca

Whewell był jedną z najważniejszych i najbardziej wpływowych osób w XIX-wiecznej Wielkiej Brytanii^[5]. Posiadał wszechstronną wiedzę w wielu dziedzinach nauki.

Po porady w sprawach nauki i filozofii zwracali się do niego najwybitniejsi uczeni brytyjscy. Wywarł istotny wpływ na Johna Stuarta Milla, z którym dyskutował. Ze względu na swoją erudycję i zdolności językowe stworzył on wiele terminów naukowych. Przykładowo dla Michaela Faradaya stworzył pojęcia: anoda, katoda, jon. Whewell stworzył angielskie słowo scientist (naukowiec), które zastąpiło dotychczas używane w języku angielskim natural philosopher (filozof przyrody) czy man of science (człowiek nauki).

Był jednym ze współzałożycieli British Association for the Advancement of Science.

Twórczość Whewella

Prace Whewella z zakresu nauk ścisłych:

1819: An Elementary Treatise on Mechanics,
1823: A Treatise on Dynamics,
1837: The Mechanical Euclid, containing the Elements of Mechanics and Hydrostatics demonstrated after the Manner of the Elements of Geometry,
1828: Essay on Mineralogical Classification and Nomenclature,
1833: Astronomy and General Physics.

Prace Whewella z zakresu filozofii i historii nauki:

1837: History of the Inductive Sciences (3 vols.),
1840: The Philosophy of the Inductive Sciences (2 vols.).

Whewell napisał również pracę z dziedziny architektury: Architectural Notes on German Churches, with Remarks on the Origin of Gothic Architecture (1830)

Przypisy

↑ Whewell William, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-12-16] .
↑ ACAD ↓.
↑ Geological Society – Past Presidents. geolsoc.org.uk. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-17)]..
↑ Whewell biography.
↑ Snyder 2017 ↓.

Bibliografia

Laura J.L.J. Snyder Laura J.L.J., William Whewell, Edward N.E.N. Zalta (red.), [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, Winter 2017 Edition, Metaphysics Research Lab, Stanford University, 22 września 2017, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-01-17] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-21] (ang.).
Whewell, William. A Cambridge Alumni Database. [dostęp 2016-11-08].
Encyklopedia PWN, Tom 3, Warszawa 1991, s. 751.
Zamecki S., Komentarze do naukoznawczych poglądów Williama Whewella (1794--1866), Monografie z Dziejów Nauki i Techniki, Tom CLXII, Polska Akademia Nauk, Instytut Historii Nauki im. Ludwika i Aleksandra Birkenmajerów Warszawa 2012, (bibliografia s. 721-739, indeks s. 745-756)

Linki zewnętrzne

John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: William Whewell w MacTutor History of Mathematics archive (ang.) [dostęp 2021-10-24].

[epwn-1] Whewell William, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-12-16] .

[CITEREFACAD-2] ACAD ↓.

[3] Geological Society – Past Presidents. geolsoc.org.uk. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-17)]..

[4] Whewell biography.

[CITEREFSnyder2017-5] Snyder 2017 ↓.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

lata 20.	1826: J. Ivory, J. Dalton 1827: F.G.W. Struve, H. Davy 1828: J.F. Encke, W.H. Wollaston 1829: Ch. Bell, E. Mitscherlich
lata 30.	1830: A.J. Balard, D. Brewster 1831–1832: nie przyznano 1833: A.P. de Candolle, J. Herschel 1834: Ch. Lyell, J.W. Lubbock 1835: M. Faraday, W.R. Hamilton 1836: G. Newport, J. Herschel 1837: W. Whewell 1838: W.F. Talbot, Th. Graham 1839: J. Ivory, M. Barry
lata 40.	1840: Ch. Wheatstone, J. Herschel 1841: E. Hodgkinson, R. Kane 1842: J.F. Daniell, W. Bowman 1843: Ch. Wheatstone, J.D. Forbes 1844: G. Boole, Th. Andrews 1845: G.B. Airy, Th.S. Beck 1846: M. Faraday, R. Owen 1847: G. Fownes, W.R. Grove 1848: Ch.J. Hargreave, Th. Galloway 1849: E. Sabine, G. Mantell
lata 50.	1850: B. Brodie, Th. Graham 1851: W. Parsons, G. Newport 1852: J.P. Joule, Th.H. Huxley 1853: Ch. Darwin, J. Tyndall 1854: A.W. von Hofmann, J.D. Hooker 1855: J.O. Westwood, J.R. Hind 1856: J. Richardson, W. Thomson (Lord Kelvin) 1857: E. Frankland, J. Lindley 1858: A. Hancock, W. Lassell 1859: A. Cayley, G. Bentham
lata 60.	1860: A.V. Waller, W. Fairbairn 1861: J.J. Sylvester, W.B. Carpenter 1862: A.W. Williamson, J.T.R. Robinson 1863: J.P. Gassiot, M.J. Berkeley 1864: J.A.L. Clarke, W. De La Rue 1865: A. Smith, J. Prestwich 1866: W. Huggins, W.K. Parker 1867: J.B. Lawes, J.H. Gilbert, W.E. Logan 1868: A.R. Wallace, G. Salmon 1869: A. Matthiessen, Th. Maclear
lata 70.	1870: Th. Davidson, W.H. Miller 1871: G. Busk, J. Stenhouse 1872: H.J. Carter, Th. Anderson 1873: G.J. Allman, H.E. Roscoe 1874: H.C. Sorby, W.C. Williamson 1875: Th. Oldham, W. Crookes 1876: Ch.W. Thomson, W. Froude 1877: F.A. Abel, O. Heer 1878: A.C.L.G Günther, J.A. Broun 1879: A.C. Ramsay, W.H. Perkin
lata 80.	1880: A. Noble, J. Lister 1881: J.H. Jellett, F.M. Balfour 1882: J.W. Strutt (Lord Rayleigh), W.H. Flower 1883: Th.A. Hirst, J.S. Burdon-Sanderson 1884: G. Darwin, D. Oliver 1885: D.E. Hughes, R. Lankester 1886: P.G. Tait, F. Galton 1887: A.R. Clarke, H.N. Moseley 1888: O. Reynolds, F. von Mueller 1889: Th.E. Thorpe, W.H. Gaskell
lata 90.	1890: J. Hopkinson, D. Ferrier 1891: A.W. Rucker, Ch. Lapworth 1892: Ch. Pritchard, J.N. Langley 1893: H.M. Ward, A. Schuster 1894: J.J. Thomson, V. Horsley 1895: J. Murray, J.A. Ewing 1896: A. Geikie, Ch.V. Boys 1897: R. Strachey, A. Forsyth 1898: J. Kerr, W. Gardiner 1899: W.C. McIntosh, G.F. Fitzgerald
rok 1900	A. Newton, P.A. MacMahon