Tomasz Szarota

Tomasz Szarota

Tomasz Szarota (2024)
Państwo działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	2 stycznia 1940 Warszawa
profesor nauk humanistycznych
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski
Doktorat	1966 – nauki historyczne Instytut Historii PAN
Habilitacja	1978 – nauki historyczne Instytut Historii PAN
Profesura	1991
Odznaczenia

Tomasz Marceli Szarota (ur. 2 stycznia 1940 w Warszawie) – polski historyk, badacz historii XX wieku, profesor nauk humanistycznych, pisarz i publicysta.

Życiorys

Syn Rafała Marcelego Blütha (1891–1939), sowietologa, publicysty katolickiego i historyka literatury, rozstrzelanego przez Niemców w listopadzie 1939 roku (urodził się kilka tygodni po jego śmierci) i Elidy Marii Szaroty (1904–1994), romanistki i germanistki.

Absolwent XIV Liceum Ogólnokształcącego im. Klementa Gottwalda w Warszawie (1957). W latach 1957–1962 studiował historię na Uniwersytecie Warszawskim. Jego praca magisterska Dzieje Dyrekcji Białych w powstaniu styczniowym napisana pod kierunkiem Stefana Kieniewicza otrzymała nagrodę im. Emila Kipy za najlepszą pracę magisterską w danym roku. Od 1962 jest pracownikiem naukowym Instytutu Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk, gdzie w 1966 uzyskał stopień doktora (na podstawie rozprawy o powojennym osadnictwie polskim na Dolnym Śląsku), a w 1978 stopień doktora habilitowanego (na podstawie drugiego, poszerzonego wydania monografii Okupowanej Warszawy dzień powszedni). W 1985 objął stanowisko profesora nadzwyczajnego IH PAN, a w 1991 stanowisko profesora zwyczajnego i kierownika Pracowni Dziejów Polski po 1945 roku, którą kierował do 2010. W 1998 był wykładowcą (ang. visiting fellow) w Instytucie Nauk o Człowieku w Wiedniu. Przebywał na stypendiach naukowych w Niemczech (m.in. stypendium Fundacji Humboldta), Francji i Belgii.

W pracy naukowej zajmuje się historią XX wieku. Jest badaczem dziejów okupacji niemieckiej i ruchu oporu podczas II wojny światowej oraz życia codziennego w okupowanej Warszawie i innych stolicach Europy zajętych przez III Rzeszę. Zajmuje sią także problemem narodowych stereotypów oraz karykaturą jako źródłem historycznym.

W latach 2006−2018 zasiadał w Radzie Naukowej Centrum Badań Historycznych Polskiej Akademii Nauk w Berlinie, a w latach 2009−2017 w Kolegium Programowym Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. W latach 2013−2020 był członkiem Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Od 2016 roku jest członkiem Rady Naukowej Polskiego Słownika Biograficznego, a od 2024 roku Rady Muzeum przy Muzeum Historii Polski w Warszawie.

W latach 1996−2023 przewodniczył jury Nagrody „Klio” Wydawców Książki Historycznej a w latach 2010−2024 Nagrody im. Tomasza Strzembosza. Uczestniczył także w pracach jury Nagrody im. Władysława Pobóg-Malinowskiego.

W latach 2003−2023 pełnił funkcję redaktora naczelnego wydawnictwa ciągłego „Polska 1944/45–1989. Studia i materiały”.

Jest członkiem ZAiKS i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.

Publikował m.in. w „Dziejach Najnowszych”, „Kwartalniku Historycznym”, „Przeglądzie Historycznym”, „Więzi”, „Polityce”, „Tygodniku Powszechnym”, „Gazecie Wyborczej” i „Rzeczpospolitej”. Był również konsultantem historycznym kilku polskich filmów.

Życie prywatne

Żonaty (od 1962) z historyczką Anną (córką prof. Tadeusza Manteuffla), ojciec Piotra (ur. 1966), psychologa i kulturoznawcy, profesora w Instytucie Psychologii PAN.

Mieszka w Warszawie.

Publikacje

• Osadnictwo miejskie na Dolnym Śląsku w latach 1945–1948, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, Wrocław 1969.
• Okupowanej Warszawy dzień powszedni, Czytelnik, Warszawa 1973, 1978, 1988, 2010, ISBN 83-07-01224-4; przekład niemiecki: Warschau unter dem Hakenkreuz. Leben und Alltag im besetzten Warschau 1.10.1939 bis 31.7.1944, przekł. Claudia Makowski i Ryszard Makowski, Schöningh Verlag, Paderdorn 1985, ISBN 3-506-77472-7.
• Stefan Rowecki „Grot”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1983, 1985, ISBN 83-01-04578-7.
• Niemiecki Michel. Dzieje narodowego symbolu i stereotypu, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988, ISBN 83-01-08352-2; przekład niemiecki: Der deutsche Michel. Die Geschichte eines nationalen Symbols und Autostereotyps, przekł. Kordula Zentgraf-Zubrzycka, Fibre 1998, ISBN 3-929759-38-1.
• V – jak zwycięstwo. Symbole, znaki, demonstracje patriotyczne walczącej Europy 1939–1945, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1994, ISBN 83-02-05356-2.
• Życie codzienne w stolicach okupowanej Europy. Szkice historyczne. Kronika wydarzeń, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1995, ISBN 83-06-02410-9).
• Niemcy i Polacy. Wzajemne postrzeganie i stereotypy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996.
• U progu Zagłady. Zajścia antyżydowskie i pogromy w okupowanej Europie, Wydawnictwo Sic! Warszawa 2000, ISBN 83-86056-74-6; 2001, ISBN 83-86056-91-6; przekład angielski: On the Threshold of the Holocaust. Anti-Jewish Riots and Pogroms in Occupied Europe, przekł Tristan Kordecki, Peter Lang 2015, ISBN 978-3-631-64048-7).
• Der Beginn der Vernichtung. Zum Mord an den Juden in Jedwabne und Umgebung im Sommer 1941 (wspólnie z Edmundem Dmitrówem i Pawłem Machacewiczem), fibre Verlag, Osnabrück 2004, ISBN 3-929759-87-X.
• Karuzela na placu Krasińskich. Studia i szkice z lat wojny i okupacji, Oficyna Wydawnicza „Rytm” – Fundacja Historia i Kultura, Warszawa 2007, ISBN 978-83-7399-259-7.
• Die Deutschen in den Augen der Polen während des Zweiten Weltkrieges, Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie, Warszawa 2009, ISBN 978-83-922446-7-7.
• Stereotype und Konflikte. Historische Studien zu den deutsch-polnischen Beziehungen, fibre Verlag, Osnabrück 2010, ISBN 978-3-938400-45-6.
• Tajemnica śmierci Stefana Starzyńskiego, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2020, ISBN 978-83-11-15753-8.
• Zapomniana egzekucja. Natolin, listopad 1939, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2021, ISBN 978-83-11-16314-0
• Prekursorka „małego sabotażu”. Elżbieta Zahorska (1915−1939)”, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2022, ISBN 978-83-11-16668-4

Opracowania i inne prace redakcyjne

• Wieś polska 1939–1948: materiały konkursowe [t. I–IV] (współautor opracowania; wespół z Krystyną Kersten), Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk. Zakład Historii Polski Ludowej – Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1967–1971).
• Telesfor Szpadkowski, Zapiski warszawskie: dziennik gimnazjalisty 1836–1839; Wspomnienia o Radzie Miejskiej 1861–1863 (współautor opracowania; wespół z Anną Szarotą), Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1969).
• Franz Blättler (właśc. Franz Mawick), Warszawa 1942: zapiski szofera szwajcarskiej misji lekarskiej (autor opracowania; przekł. Krzysztof Bartos), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982, ISBN 83-01-02046-6.
• Emanuel Ringelblum, Kronika getta warszawskiego: wrzesień 1939 – styczeń 1943 (konsultant historyczny; wstęp i red. Artur Eisenbach; przekł. z jidisz Adam Rutkowski, fragmenty „Sylwetek” przekł. Michał Friedman), Czytelnik, Warszawa 1983, 1988, ISBN 83-07-00879-4.
• Kazimierz Gorzkowski, Kroniki Andrzeja. Zapiski z podziemia 1939–1940 (przygotowanie do druku, wstęp i przypisy), Państwowy Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1989, ISBN 83-01-06438-2.
• Kazimierz Leski, Życie niewłaściwie urozmaicone: wspomnienia oficera wywiadu i kontrwywiadu AK (autor przedmowy), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1989, ISBN 83-01-08351-4).
• Komunizm: ideologia, system, ludzie. Księga ofiarowana prof. Krystynie Kersten (autor opracowania), Neriton – Instytut Historii PAN, Warszawa 2001, ISBN 83-86842-87-3.
• Generał Stefan Rowecki „Grot” w relacjach i w pamięci zbiorowej (współautor przygotowania do druku; wspólnie z Andrzejem K. Kunertem), Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej – Oficyna Wydawnicza „Rytm”, Warszawa 2003, ISBN 83-7399-033-X; 2004.
• Krystyna Kersten, Pisma rozproszone (współautor wyboru i przygotowania do druku, wspólnie z Dariuszem Libionką), Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2005, ISBN 83-7441-227-5).
• Edward Kossoy, Na marginesie... (autor wstępu), Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2006, ISBN 83-7453-677-2.
• Antoni Sobański, Cywil w Berlinie (autor opracowania, wstępu i przypisów), Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2006, ISBN 83-88807-91-9; przekład niemiecki: Nachrichten aus Berlin 1933–1936; przekł. Barbara Kulińska-Krautmann; Parthas, Berlin 2007, ISBN 978-3-86601-737-5.
• Polska 1939–1945. Straty osobowe i ofiary represji pod dwiema okupacjami (redakcja, wspólnie z Wojciechem Materskim, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2009, ISBN 978-83-7629-067-6.
• Mjr Zdzisław Żórawski, Dziennik obrońcy Warszawy (autor opracowania, wstępu i przypisów), Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2011, ISBN 978-83-7399-476-8.
• Zygmunt Nowakowski, Za zamkniętymi drzwiami. Wstrząsający reportaż z Niemiec 1933 (autor opracowania, wstępu i przypisów), Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2014, ISBN 978-83-11-13157-6.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (28 lipca 2006)
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (18 lutego 2003)
• Medal „Pro Patria” (2012)

Nagrody i wyróżnienia

• Nagroda im. Wincentego Rzymowskiego (1970)
• Nagrody tygodnika „Polityka” (1970, 1972, 1975, 1979, 2001)
• Nagroda Sekretarza Naukowego PAN (1975, 1989)
• Wyróżnienie Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce (1984)
• Nagroda Ministra Edukacji Narodowej i Dyrektora Instytutu Zachodniego (1989)
• Nagroda „Klio” (1995)
• Nominacje do Nagrody Literackiej Nike (2001), Nagrody Historycznej im. Kazimierza Moczarskiego (2009) i Nagrody im. Jerzego Giedroycia (2009)
• Doktor honoris causa Uniwersytetu Opolskiego (2017)
• Nagroda im. Karola Małcużyńskiego (2021)

W 70. rocznicę urodzin otrzymał dedykowaną mu książkę Niepiękny wiek XX (Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2010, ISBN 978-83-7629-148-2).

Linki zewnętrzne

• Prof. zw. dr hab. Tomasz Marceli Szarota, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2009-08-16] .