Rzymskie katakumby

Rzymskie katakumby
	; Katakumby św. Kaliksta, krypta papieży
Państwo	Włochy
Miejscowość	Rzym
Typ budynku	katakumby
Styl architektoniczny	antyk chrześcijański
Rozpoczęcie budowy	II wiek
	Położenie na mapie Rzymu Rzymskie katakumby
	Położenie na mapie Włoch Rzymskie katakumby
	Położenie na mapie Lacjum Rzymskie katakumby
	41°51′21,30″N 12°30′58,81″E/41,855917 12,516336
	Multimedia w Wikimedia Commons

Rzymskie katakumby – starożytne zespoły podziemnych cmentarzy żydowskich i chrześcijańskich, żłobione w tufie poza antyczną linią Muru Aureliana. W Rzymie znajduje się ponad czterdzieści katakumb, których korytarze ciągną się na długości 150 km na kilku poziomach.

Historia

I i II wiek

Najstarsze katakumby rzymskie datowane są na koniec II wieku. Przed tym okresem chrześcijanie chowali swoich zmarłych obok grobów pogańskich. Kiedy wspólnota chrześcijańska stała się liczniejsza, podjęto decyzję o założeniu oddzielnych cmentarzy. Wykorzystano miejsca, w których istniały pokłady łatwego do obróbki tufu, tworząc podziemne kilkupoziomowe galerie. Katakumby służyły do celów grzebalnych i jako miejsca kultu, w których oddawano cześć męczennikom z okresów wielkich prześladowań w Cesarstwie Rzymskim: za Nerona (64 i 67), Domicjana (96), Decjusza (249-251), Waleriana (253-260) i Dioklecjana (303-305).

III i IV wiek

Już w III wieku istniało na terenie Rzymu 25 cmentarzy, z których wybrane znajdowały się w posiadaniu chrześcijan. Hipolit Rzymski zanotował w Philosophumena, iż papież Zefiryn mianował diakona Kaliksta kustoszem i administratorem katakumb. Do dzisiaj nazywane są jego imieniem – Katakumby świętego Kaliksta. W pierwszej połowie III wieku Rzym został podzielony na siedem regionów eklezjalnych, każdemu z nich przypisano miejsca kultu i różne katakumby jako własne miejsca dla chowania zmarłych. Gdy w 313 chrześcijaństwo uzyskało tolerancję (Edykt mediolański), przynajmniej w pierwszym okresie wielu wierzących pragnęło być pochowanymi w pobliżu grobów świętych męczenników.

Od V do IX wieku

W V wieku zaniechano stopniowo tradycji pochówku w katakumbach, które nie przestały być jednak miejscami kultu świętych męczenników. Między VIII i IX wiekiem, po wielkich najazdach barbarzyńskich, sanktuaria w katakumbach przestawały pełnić swoją funkcję w wyniku przenoszenia relikwii do wznoszonych świątyń.

Od wczesnego średniowiecza do XVI wieku

Gdy większość relikwii przeniesiono na teren miasta, katakumby pozostały w całkowitym opuszczeniu. Wejścia do katakumb zarosły lub uległy erozji, cmentarze zaniedbywano. W średniowieczu zaginął wszelki ślad po ich istnieniu, wiele źródeł wprowadzało chaos w faktycznym określaniu ich lokalizacji. Jedynymi, które oficjalnie odwiedzano, były: katakumby św. Sebastiana, św. Wawrzyńca (zwane także katakumbami Cyriaki) oraz św. Pankracego.

Czasy nowożytne

Do nowożytnego odkrycia katakumb doszło w XVI wieku. Pierwszy eksplorator Antonio Bosio, prowadził badania w latach 1575-1629. Po jego śmierci w 1634 ukazała się drukiem praca Roma Sotterranea (wł. Podziemny Rzym). Kolejnym wielkim ich odkrywcą i propagatorem był żyjący w XIX wieku Giovanni Battista de Rossi. W latach 50. XX wieku odkryto wiele zespołów katakumbowych w pobliżu Rzymu.

Rodzaje pochówków

Rzymskie katakumby składają się z podziemnych galerii (ambulacra), wzdłuż których na ścianach wydrążone zostały podłużne nisze grobowe (loculi). Nisze żłobiono jedna nad drugą. Powstawały w ten sposób pionowe szeregi (pilae). W każdej z niszy chowano jedno lub więcej ciał. Od zewnątrz nisza zamykana była marmurową płytą. Na płycie często znajdowała się inskrypcja z imieniem i zawodem zmarłego. Umieszczano też pełne symboliki dekoracje żydowskie i chrześcijańskie.

Drugim spotykanym sposobem grzebania były tzw. arcosolium, w których wnęka w kształcie łuku znajdowała się nad poziomą niszą grzebalną przykrywaną kamiennymi płytami. Arcosolium mogło być grobem prostym, tzn. miejscem pochówku jednej osoby, bądź też złożonym, gdy pod łukiem pochowane były całe rodziny.

Wzdłuż korytarzy spotyka się też tzw. cubicula, szerokie pomieszczenia grzebalne, kwadratowe lub wielościenne, z wieloma niszami lub kilkoma arcosoliami, przeznaczonymi dla członków tej samej rodziny lub rodzin ze sobą spokrewnionych. Istnieją również krypty (cryptae) oraz kaplice ozdabiane freskami.

Ze względu na ograniczoność miejsca, niektóre nisze żłobiono w posadzce korytarzy (formae). Ten typ pochówku występuje w pobliżu grobów męczenników. Pierwsi chrześcijanie preferowali takie miejsca.

Lista katakumb rzymskich

Podrzymskie katakumby, których jest czterdzieści, powstawały wzdłuż głównych traktów, jak: Via Appia, Via Ostiense, Via Labicana, Via Tiburtina czy Via Nomentana. Katakumby chrześcijańskie w Rzymie znajdują się pod nadzorem Papieskiej Komisji Archeologii Sakralnej, która prowadzi wykopaliska i jest odpowiedzialna za restauracje zabytków paleochrześcijańskich. Na terenie Rzymu znajdują się również zespoły katakumb żydowskich: Vigna Randanini oraz Villa Torlonia.

Lista ułożona w porządku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara, zaczynając od Wzgórza Watykańskiego aż do Via Flaminia (* katakumby żydowskie, ** katakumby niezidentyfikowane).

Via Aurelia

Katakumba św. Pankracego
Katakumba Kalepodiusza
Katakumba dwóch Feliksów **
Katakumba świętych Procesjusza i Martyniana **

Via Portuense

Katakumba Poncjana
Katakumbe Generozy

Via Ostiense

Grób św. Pawła
Grób św. Tymoteusza **
Katakumby Komodylli
Katakumba św. Tekli

Via Ardeatina

Katakumba świętych Marka i Marcelina
Katakumby Domitylli
Katakumba Anuncjaty
Katakumba Balbiny

Via Appia

Katakumby św. Sebastiana
Katakumby św. Kaliksta
Katakumby Pretekstata
Hypogeum Vibia (pogańskie i chrześcijańskie)
Katakumby Vigna Randanini *

Via Latina

Katakumba świętych Gordiana i Epimacha
Katakumba Aproniana
Hypogeum na via Dino Compagni
Hypogeum Trebio Giusto

Via Labicana

Katakumby świętych Marcelina i Piotra
Katakumby św. Zotyka
Hypogeum Aureliuszy (gnostyckie)
Katakumba św. Kastula

Via Tiburtina

Katakumba św. Wawrzyńca (albo Cyriaka)
Katakumba Nowacjana
Katakumba św. Hipolita
Katakumba św. Sinforosy (obecnie terytorium Tivoli)

Via Nomentana

Katakumba św. Nikomedesa
Katakumba św. Agnieszki
Katakumba większa
Katakumby św. Aleksandra
Katakumby w Villa Torlonia *

Via Salaria nova

Katakumby św. Felicyty
Katakumba Trasone
Katakumba św. Hilarii
Katakumba Giordanich
Katakumby Pryscylli
Katakumby na via Anapo

Via Salaria vetus

Katakumba św. Pamfiliusza
Katakumba św. Hermesa
Hypogeum na via Livenza
Katakumba ad clivum Cucumeris **

Via Flaminia

Katakumba św. Walentego

Bibliografia

Antonio Baruffa: Le catacombe di San Callisto. Storia-Archeologia-Fede. Watykan: Libreria Editrice Vaticana, 2004. ISBN 88-209-2289-4. (wł.).
Lijcien De Bruyne: L'arte cristiana nella Roma sotterranea. Rzym: 1953. (wł.).
F. W. Deichmann: Archeologia cristiana. Rzym: 1993. (wł.).
Giovanni Battista de Rossi: La Roma Sotterranea Cristiana. Rzym: 1877. (wł.).
Vicenzo Fiocchi Nicolai, Fabrizio Bisconti, Danilo Mazzoleni: Le catacombe cristiane di Roma. Origini, sviluppo, apparati decorativi, produzione epigrafica. Regensburg: 1998. (wł.).
Orazio Marucchi: Le catacombe romane. Rzym: 1933. (wł.).
Philippe Pergola, P.M. Barbini: Le catacombe romane. Rzym: 1997. (wł.).
Pasquale Testini: Archeologia Cristiana. Bari: Edipuglia, 1980. (wł.).

Linki zewnętrzne