Puńców

Puńców
	wieś
	; Kościół ewangelicki Jana Chrzciciela
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	cieszyński
Gmina	Goleszów
Wysokość	300–350 m n.p.m.
Liczba ludności (2008)	1508
Strefa numeracyjna	33
Kod pocztowy	43-400
Tablice rejestracyjne	SCI
SIMC	0052528
	Położenie na mapie gminy Goleszów Puńców
	Położenie na mapie Polski Puńców
	Położenie na mapie województwa śląskiego Puńców
	Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego Puńców
	49°43′03″N 18°39′53″E/49,717500 18,664722
	Multimedia w Wikimedia Commons

Puńców (cz. Puncov de. Punzau) – wieś w Polsce, w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim, w gminie Goleszów. Wieś leży w historycznych granicach regionu Śląska Cieszyńskiego. Powierzchnia sołectwa wynosi 1021 ha^[3], a liczba ludności 1508, co daje gęstość zaludnienia równą 147,7 os./km².

Położenie

Miejscowość położona jest na Pogórzu Cieszyńskim, w dolinie Puńcówki i na ograniczającym ją od południa dziale wodnym (300–350 m n.p.m.). Od strony północno-zachodniej i północnej sąsiaduje z Cieszynem (Błogocicami, Mnisztwem i Gułdowami), na wschodzie z Dzięgielowem, południowa granica pokrywa się z granicą polsko-czeską, za którą leży miasto Trzyniec (w tym dzielnica Osówki, dawniej część Puńcowa i Kojkowice).

Historia

Puńców to jedna z najstarszych miejscowości na Śląsku Cieszyńskim. Miejscowość została po raz pierwszy wzmiankowana w dokumencie protekcyjnym biskupa wrocławskiego Wawrzyńca z dnia 25 maja 1223 roku wydanym na prośbę księcia opolsko-raciborskiego Kazimierza dla klasztoru premonstrantek w Rybniku, w którym to wymieniono około 30 miejscowości mających im płacić dziesięcinę. Pośród 14 miejscowości kasztelanii cieszyńskiej wymieniony jest również Puńców jako Punzo^[4]^[5]. W 1228 roku klasztor premonstrantek zostaje przeniesiony z Rybnika do Czarnowąsów, a dziesięciny z podanych wsi zostały im odebrane, natomiast wyjątkowo Puńców został im przekazany na własność, co zostało wyszczególnione w dokumencie Kazimierza I opolskiego z tego roku^[6]. W tym roku Puńców został również przeniesiony na prawo polskie^[7]. Po raz kolejny Puńców wzmiankowany został w 1229 roku, w bulli papieża Grzegorza IX dla benedyktynów tynieckich, zatwierdzającej ich posiadłości w okolicy Orłowej, w tym Puńców^[6]. W bliżej nieznanym czasie stał się własnością książęcą^[7].

Wieś politycznie znajdowała się początkowo w granicach piastowskiego (polskiego) księstwa opolsko-raciborskiego. W 1290 w wyniku trwającego od śmierci księcia Władysława opolskiego w latach 1281-1282 rozdrobnienia feudalnego tegoż księstwa powstało nowe księstwo cieszyńskie, w granicach którego znalazły się również Puńców. Od 1327 księstwo cieszyńskie było lennem Królestwa Czech, a od 1526 roku w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów z regionem aż do 1918 roku w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii).

Puńców został własnością książąt cieszyńskich do 1440 roku. Wtedy książęta Włodko i Przemko II sprzedali część tej wsi Jakubkowi z Brzezowic (Brzezówki) za 50 grzywien. Owa sprzedana część wróciła jednak do książąt cieszyńskich w następnych dziesięcioleciach, o czym świadczą ówczesne dokumenty książęce, jak też później urbarz z 1577 roku^[8].

Oprócz Puńcowa w dokumencie biskupa Wawrzyńca z 25 maja 1223 roku pojawiła się inna wieś, mianowicie Radowice jako Radouiza^[4]. Po raz kolejny pojawiła się ona w latach 1408 i 1523, a później została wchłonięta właśnie przez Puńców. Stało się tak przypuszczalnie poprzez nabycie Radowic przez Goczałkowskich, którzy jeszcze w XVII wieku byli właścicielami części Puńcowa, który to zdominował w tak połączonym majątku Radowice i narzucił im swą nazwę^[4].

W XV wieku istniała tu już parafia. Na początku XVI wieku w centrum wsi zbudowano istniejący do dziś kościół pw. św. Jerzego, który wkrótce zajęli protestanci. Jako że jeszcze w średniowieczu obok ludności polskiej osiedli tu osadnicy niemieccy w dobie Reformacji zgodnie z dyplomem księcia Wacława III Adama z 1549 roku kazania w Puńcówie wygłaszane były nie tylko po czesku, ale też po niemiecku^[9]. Książę we wspomnianym dyplomie z 1549 podarował również pole kościelne sołtysowi z Puńcowa. W następnym wieku ludność Puńcowa została zdziesiątkowana w wyniku m.in. wojny trzydziestoletniej, w okresie kontrreformacji, świątynia wróciła w ręce katolików (w ich rękach była już według relacji wizytatorów biskupich w 1652^[10], a kazania i nabożeństwa prowadzone były już tylko w języku polskim^[9].

Według urbarza z 1770 roku we wsi było 47 chłopów osiadłych (posiadających grunta chłopskie): 1 wójt (Jan Babilon), 22 siedlaków, 2 wolnych siedlaków (Jan Henczołek i Paweł Boruta), 3 zagrodników i 10 małych chałupników. Najczęściej wśród wolnych chłopów powtarzały się nazwiska Wojnar (7) i Glajcar (4). Oprócz wolnego siedlaka Pawła Boruty wszyscy mieszkańcy Puńcowa byli zobowiązani do świadczeń na rzecz Komory Cieszyńskiej. Puńców rozwijał się w ścisłej zależności od pobliskiego Cieszyna.

Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 138 budynkach w Puńcowie na obszarze 1266 hektarów mieszkało 1238 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 97,8 os./km². z tego 540 (43,6%) mieszkańców było katolikami, 698 (56,4%) ewangelikami, 1217 (98,3%) było polsko-, 8 (0,6%) czesko- a 2 (0,2%) niemieckojęzycznymi^[11]. Do 1910 roku liczba budynków wzrosła do 170 a mieszkańców do 1434, z czego 1419 zameldowanych było na stałe, 627 (43,7%) było katolikami, 807 (56,3%) ewangelikami, 1408 (98,2%) polsko-, 9 (0,6%) niemiecko- a 2 (0,1%) czeskojęzycznymi^[12].

Od podziału Śląska Cieszyńskiego w 1920 roku, część wsi, tj. około 1/5 powierzchni, położona na południowym skłonie działu wodnego (po stronie doliny Olzy), znalazła się w granicach Czechosłowacji (obecnie część miasta Trzyńca w Czechach, jako dzielnica Osówki i gmina katastralna Czeski Puńców).

W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonowała placówka Straży Granicznej I linii „Puńców”^[13].

Do 1954 roku miejscowość była siedzibą gminy Puńców. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Puńców. W 1973 nie odtworzono gminy Puńców, a wieś przydzielono do gminy Goleszów. W latach 1975–1998 położona była w województwie bielskim.

Od 1945 roku do lat 50. XX wieku stacjonowała tu strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza.

Na terenie wsi, do 21 grudnia 2007 roku znajdowało się polsko-czeskie przejście graniczne Puńców-Kojkovice, które na mocy układu z Schengen zostało zlikwidowane.

Postaci związane z Puńcowem

Jerzy Harwot (1853–1916) – jeden z inicjatorów zainteresowań ludoznawczych na Górnym Śląsku i autor prac z tego zakresu;
Alojzy Milata (1885–1936) – krajoznawca, pedagog, autor szeregu prac z dziedziny geografii i metodyki nauczania tego przedmiotu, ojciec Władysława;
Józef Zaleski (1850–1915) – osiadły w Puńcowie na początku lat 90. XIX w. lekarz, rolnik i publicysta, od 1913 prezes cieszyńskiego Towarzystwa Rolniczego;
Jerzy Samiec (ur. 1963) – biskup Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP.

Zabytki

Według Narodowego Instytutu Dziedzictwa, w miejscowości znajdują się następujące obiekty zabytkowe^[14]:

Kościół parafialny pw. św. Jerzego – późnogotycki z 1518 roku, modernizowany w latach 1902–1905. Jest najstarszym murowanym kościołem na Śląsku Cieszyńskim.
Dawny spichlerz zbudowany na przełomie XVIII i XIX w. Murowany z kamienia i cegły na rzucie prostokąta z jednoosiowym ryzalitem, otynkowany. W widoku z zewnątrz dwukondygnacyjny, podpiwniczony. Wnętrze pierwotnie wysokości budynku, później podzielone na dwie kondygnacje i zamienione na mieszkalne. W piwnicach sklepienia kolebkowe. Dach polski łamany, pokryty gontem.

Turystyka

Przez miejscowość przechodzą trasy rowerowe:

czerwony Główny Karpacki Szlak Rowerowy (621 km)
czerwona trasa rowerowa nr 24 (Pętla rowerowa Euroregionu Śląsk Cieszyński)
Międzynarodowy Szlak Rowerowy Greenways Kraków – Morawy – Wiedeń

Religia

Na terenie wsi działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:

Edukacja

We wsi znajduje się przedszkole publiczne umieszczone w dawnej szkole podstawowej, przedszkole należy pod Szkołę Podstawową w Dzięgielowie.

Sport

We wsi istnieje klub piłkarski Tempo Puńców, który w sezonie 2024/2025 gra w V lidze, gr. śląskiej II^[15].

Komunikacja

Przez Puńców kursują busy prywatnej firmy przewozowej TRANSBUS.

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 113033
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1066 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
↑ Gmina Goleszów: Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Goleszów na lata 2007–2013. [w:] www.goleszow.bip.net.pl [on-line]. 2007-03-21, 2007. [dostęp 2010-12-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-30)].
↑ ^a ^b ^c Idzi Panic. Z badań nad osadami zanikłymi na Górnym Śląsku w średniowieczu. Uwagi w sprawie istnienia zaginionych wsi podcieszyńskich, Nageuuzi, Suenschizi, suburbium, Radouiza, Zasere, Clechemuje oraz Novosa. „Pamiętnik Cieszyński”, s. 29-37. Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Cieszynie. ISSN 0137-558x. [dostęp 2012-12-31].
↑ Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 294. ISBN 978-83-926929-3-5.
↑ ^a ^b I. Panic, 2010, s. 286
↑ ^a ^b I. Panic, 2010, s. 425
↑ I. Panic, 2010, s. 330
↑ ^a ^b Śląsk Cieszyński w początkach czasów nowożytnych (1528–1653). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2011, s. 188, 268-269. ISBN 978-83-926929-5-9.
↑ I. Panic, 2011, s. 294
↑ Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.).
↑ Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.).
↑ Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 26. ISBN 83-87424-77-3.
↑ https://www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/Zabytki_w_Polsce/rejestr-zabytkow/zestawienia-zabytkow-nieruchomych/SLS-rej.pdf
↑ Skarb - Tempo Puńców [online], www.90minut.pl [dostęp 2024-11-07] .

Bibliografia

Franciszek Popiołek. Gmina Puńców w Cieszyńskiem przed 160 laty. „Zaranie Śląskie”. 1, s. 16–18, 1930.
Grażyna Pawlita, Tomasz Targowski: Nasz Puńców. Puńców: 2011. ISBN 978-83-933338-0-6.

Linki zewnętrzne

Opis Puńcowa na stronach gminy Goleszów
Klub sportowy LKS "Tempo" Puńców
Puńców, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 300 .

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 113033

[2] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1066 [zarchiwizowane 2022-10-26] .

[planrozwoju-3] Gmina Goleszów: Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Goleszów na lata 2007–2013. [w:] www.goleszow.bip.net.pl [on-line]. 2007-03-21, 2007. [dostęp 2010-12-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-30)].

[zaginione-4] Idzi Panic. Z badań nad osadami zanikłymi na Górnym Śląsku w średniowieczu. Uwagi w sprawie istnienia zaginionych wsi podcieszyńskich, Nageuuzi, Suenschizi, suburbium, Radouiza, Zasere, Clechemuje oraz Novosa. „Pamiętnik Cieszyński”, s. 29-37. Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Cieszynie. ISSN 0137-558x. [dostęp 2012-12-31].

[5] Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 294. ISBN 978-83-926929-3-5.

[I._Panic,_2010,_s._286-6] I. Panic, 2010, s. 286

[I._Panic,_2010,_s._425-7] I. Panic, 2010, s. 425

[8] I. Panic, 2010, s. 330

[panic2011188-9] Śląsk Cieszyński w początkach czasów nowożytnych (1528–1653). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2011, s. 188, 268-269. ISBN 978-83-926929-5-9.

[10] I. Panic, 2011, s. 294

[11] Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.).

[12] Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.).

[13] Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 26. ISBN 83-87424-77-3.

[14] ttps://www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/Zabytki_w_Polsce/rejestr-zabytkow/zestawienia-zabytkow-nieruchomych/SLS-rej.pdf

[15] Skarb - Tempo Puńców [online], www.90minut.pl [dostęp 2024-11-07] .

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]