Ortoestry

Model cząsteczki ortoestru kwasu karboksylowego (ortooctanu trietylowego)

Ortoestry – organiczne związki chemiczne z grupy estrów, w których wszystkie atomy tlenu wyjściowego kwasu, także te, które były połączone wiązaniem podwójnym z atomem centralnym (X=O), uległy estryfikacji. Termin ten stosowany jest zwykle do estrów kwasów karboksylowych, jednak w ujęciu ogólnym dotyczy także innych kwasów, np. kwasu fosforowego.

Ortoestry kwasów karboksylowych

Ortoestry kwasów karboksylowych mogą być traktowane jako produkty wyczerpującej estryfikacji kwasów ortokarboksylowych (nietrwałych produktów przyłączenia cząsteczki wody do reszty karboksylowej; patrz też acetale). Charakteryzują się występowaniem trzech reszt alkoksylowych przyłączonych do jednego atomu węgla. Łatwo ulegają hydrolizie, zwłaszcza w środowisku kwasowym.

Otrzymywanie

• Reakcja alkoholanów z chloroformem (który można tu uważać za chlorek kwasowy kwasu ortomrówkowego). Produktami są ortomrówczany alkilowe.
• Reakcja nitryli z alkoholami (reakcja Pinnera):

RCN + 3R’OH + HCl → RC(OR’)₃ + NH₄Cl

Hydroliza

Podobnie jak acetale, ortoestry szybko hydrolizują w łagodnych warunkach kwasowych do estrów i alkoholi, są natomiast trwałe w środowisku zasadowym:

RC(OR’)₃ + H₂O → RCO₂R’ + 2R’OH

Reakcja zaczyna się od protonowania i eliminacji jednej z grup alkoksylowych. Następnie następuje addycja cząsteczki wody i eliminacja drugiej grupy alkoksylowej:

Zastosowanie

Tworzenie ortoestru jest wykorzystywane jako ochrona grup estrowych (→ grupy ochronne), kwasów karboksylowych i 1,2-dioli. Ponadto z ortoestrów można otrzymywać ketale oraz aldehydy.

Przypisy

Literatura

• David A. Shirley "Chemia organiczna", str. 438-439, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 1968.