Oksymoron
Oksymoron (z gr. ὀξύμωρος, czyt. oksýmōros, od oksýs „ostry” i mōros „tępy”), antylogia, epitet sprzeczny – figura retoryczna, którą tworzy się przez zestawienie wyrazów o przeciwstawnych znaczeniach[1][2].
Charakterystyka
Oksymoron najczęściej składa się z rzeczownika i określającego go przymiotnika (contradictio in adiecto, np. gorący lód[a], żywy trup, sucha woda), albo z czasownika i określającego go przysłówka (np. śpieszyć się powoli)[3]. Jest odmianą paradoksu o znaczeniu metaforycznym. Oksymorony pojawiały się często w literaturze baroku[3], np. w wierszu Andrzeja Morsztyna Vaneggiar d'una innamorata:
- I mrozem pałam, i ogniami leję [...] Mróz gorejący, a ogień lodowy [...] Żyjąc umieram, konam nieśmiertelnie.
Niektóre oksymorony wchodzą do powszechnego użycia, tracąc swoje paradoksalne, sprzeczne znaczenie. Takimi wyrażeniami są, np. „wirtualna rzeczywistość”, „ciepłe lody”, „pozytywna dyskryminacja” czy „zimne ognie”. Nadto niektóre powszechnie używane wyrazy nabierają znaczenia paradoksalnego, trudnego do wyobrażenia, np. „eksport wewnętrzny” czy „wierzący niepraktykujący”.
Przykłady
- gorący lód
- żywy trup
- sucha woda
- śpiesz się powoli
- ciepłe lody
- zimne ognie
Zobacz też
Uwagi
- ↑ Chodzi tu raczej o to, z czym się lód powszechnie kojarzy. W rzeczywistości stan skupienia zależy nie tylko od temperatury, ale także od ciśnienia, więc woda może przy odpowiednio wysokim ciśnieniu utrzymywać stan stały nawet przy bardzo wysokich temperaturach, zob. Wykres fazowy
Przypisy
- ↑ Aleksandra Okopień-Sławińska, Oksymoron [w:] Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński, Słownik terminów literackich, Wrocław 2002.
- ↑ oksymoron, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-10-07].
- ↑ a b Oksymoron - definicja i zastosowanie. onet.pl, 2021-03-24. [dostęp 2023-10-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-10-07)].