Maryland

Maryland
State of Maryland
	stan
	7. stan od 28 kwietnia 1788
Pieczęć	Flaga
	Dewiza: Fatti maschii, parole femine
Państwo	Stany Zjednoczone
Stolica	Annapolis
Kod ISO 3166-2	US-MD
Gubernator	Wes Moore (D)
Powierzchnia	32 131 km²
Populacja (2020); • liczba ludności	; 6 177 224
• gęstość	244 os./km²
Strefa czasowa	UTC-05:00; UTC-04:00
Języki urzędowe	de iure brak; de facto angielski
	Położenie na mapie USA;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Maryland (^ⓘwymowa:/ˈmɛrələnd/) – stan Stanów Zjednoczonych na wybrzeżu Oceanu Atlantyckiego.

Jest jednym z 13 stanów założycielskich. Od południa graniczy z Dystryktem Kolumbii, Wirginią i Wirginią Zachodnią, od wschodu z Delaware, a od północy z Pensylwanią.

Zatoka Chesapeake dzieli stan na dwie części – wschodnią – nizinną i zachodnią – wyżynną, łagodnie wznoszącą się w kierunku Appalachów.

Geografia

Stan zajmuje powierzchnię całkowitą 32 133,15 km², z czego 25 314,08 km² to powierzchnia lądowa, a 6819,07 km² (21,2%) stanowią wody śródlądowe. Najwyższym wzniesieniem w stanie jest szczyt Hoye Crest na górze Backbone Mountain w hrabstwie Garrett, o wysokości 1024 m n.p.m. Najniższy punkt lądowy stanu położony jest na poziomie morza na brzegach zatoki Chesapeake oraz Oceanu Atlantyckiego. Najniższy punkt w granicach administracyjnych stanu położony jest na dnie zatoki Chesapeake, około 53 m pod poziomem morza, około 1,6 km na południowy zachód od południowego brzegu wyspy Kent w hrabstwie Queen Anne’s i określany jako Bloody Point Hole^[3].

Topografia stanu Maryland jest zróżnicowana, dlatego czasami stan określa się mianem „Ameryki w miniaturze”^[4]. Stan posiada linię brzegową o długości około 12 420 km, z czego 11 175 km to linia brzegowa zatoki Chesapeake^[5]. Wschodnia część stanu ma charakter nizinny i położona jest na półwyspie Delmarva, wchodzącym w skład Niziny Atlantyckiej. Środkowa część stanu leży na obszarze wyżyny Piedmont, zaś na zachodzie znajdują się pasma górskie Pasma Błękitnego oraz gór Allegheny, wchodzących w skład systemu górskiego Appalachów.

Główne rzeki stanu to Patapsco, Patuxent, Potomak oraz Susquehanna.

Zbiorniki wodne

W Maryland nie istnieje ani jedno naturalne jezioro, ponieważ procesy geologiczne w tym stanie nie sprzyjały powstawaniu jezior. Jako że lodowce nie występowały na tym obszarze podczas ostatniej epoki lodowcowej, w Maryland nie ma jezior polodowcowych. Wszystkie istniejące obecnie zbiorniki wodne w Maryland zostały stworzone sztucznie przez człowieka poprzez zatamowanie rzek. Choć niektóre z nich nazywane są jeziorami, jak na przykład jezioro Deep Creek Lake czy jezioro Lake Habeeb, to wszystkie są zbiornikami retencyjnymi. Największymi zbiornikami wodnymi w stanie są rezerwuar Conowingo Reservoir na rzece Susquehanna o powierzchni 34,65 km² i pojemności ponad 382 mln m³ oraz Deep Creek Lake o powierzchni 15,78 km² i pojemności ponad 127 mln m³. Poniższe zestawienie obejmuje zbiorniki wodne w Maryland o powierzchni ponad 3 km²^[6].

Nazwa	Położenie	Rzeka	Przeznaczenie	Powierzchnia (km²)	Maksymalna pojemność (mln m³)
Conowingo Reservoir	hrabstwa Cecil i Harford, Pensylwania	Susquehanna	Elektrownia wodna	34,65	382
Deep Creek Lake	hrabstwo Garrett	Deep Creek (dopływ rzeki Youghiogheny)	Elektrownia wodna, rekreacja	15,78	127
Liberty Reservoir	hrabstwa Baltimore i Carroll	North Branch Patapsco River	zasoby wody dla miasta Baltimore	12,57	218
Youghiogheny River Reservoir	hrabstwo Garrett, Pensylwania	Youghiogheny	zbiornik przeciwpowodziowy, elektrownia wodna	11,33	186
Loch Raven Reservoir	hrabstwo Baltimore	Gunpowder	zasoby wody dla miasta Baltimore	9,71	113
Prettyboy Reservoir	hrabstwo Baltimore	Gunpowder	zasoby wody dla miasta Baltimore	6,07	111
Jennings Randolph Lake	hrabstwo Garrett	North Branch	zbiornik przeciwpowodziowy	3,90	161
Triadelphia Reservoir	hrabstwo Montgomery	Patuxent	Elektrownia wodna	3,24	39
Rocky Gorge	hrabstwo Montgomery	Patuxent	zasoby wody dla okolic Waszyngtonu	3,13	27

Parki stanowe

Osobny artykuł: Lista parków stanowych w stanie Maryland.

W Maryland znajduje się 45 parków stanowych, z których największy, park stanowy Gunpowder Falls w hrabstwie Baltimore, zajmuje powierzchnię 74,87 km².

Miejscowości

Na terenie stanu Maryland znajduje się 157 miast (city lub town) i wsi (village), w tym jedno o liczbie ludności przekraczającej 100 000, 23 powyżej 10 000 mieszkańców, a 97 powyżej 1000 mieszkańców (2022 r.)^[7].

Lista miast zamieszkanych przez 2000 lub więcej osób (2022 r.)^[7]:

Baltimore (569 931)
Frederick (82 175)
Gaithersburg (68 952)
Rockville (66 924)
Bowie (57 192)
Hagerstown (43 701)
Annapolis (40 648)
College Park (34 190)
Salisbury (33 209)
Laurel (29 352)
Greenbelt (24 360)
Hyattsville (20 675)
Westminster (20 393)
Cumberland (18 769)
Takoma Park (17 390)
Easton (17 342)
Aberdeen (16 859)
Elkton (15 913)
Havre de Grace (14 996)
New Carrollton (13 403)
Cambridge (13 129)
La Plata (10 676)
Bel Air (10 596)
Mount Airy (9819)
Bladensburg (9444)
Brunswick (8211)
Mount Rainier (8126)
Taneytown (7340)
Riverdale Park (7171)
Frostburg (6958)
Ocean City (6915)
Thurmont (6588)
Walkersville (6521)
Chesapeake Beach (6479)
Hampstead (6342)
Glenarden (6268)
Cheverly (6019)
Fruitland (5843)
District Heights (5816)
Poolesville (5688)
Chestertown (5563)
Manchester (5484)
Berlin (5259)
Middletown (5239)
Denton (4924)
Leonardtown (4905)
Centreville (4755)
Seat Pleasant (4462)
Perryville (4445)
Pocomoke City (4402)
Sykesville (4371)
North East (4132)
Delmar (4122)
Indian Head (4025)
Capitol Heights (3953)
Boonsboro (3814)
Brentwood (3732)
Princess Anne (3472)
Berwyn Heights (3270)
Smithsburg (3121)
Emmitsburg (2921)
Chevy Chase (2855)
Federalsburg (2806)
Rising Sun (2761)
Forest Heights (2609)
Crisfield (2446)
University Park (2386)
Snow Hill (2272)
North Beach (2176)
Mountain Lake Park (2124)
Kensington (2099)
Williamsport (2084)
Hurlock (2077)
Chevy Chase Village (2019)

Klimat

Wschodnia część Marylandu znajduje się w klimacie wilgotnym subtropikalnym (Cfa w Klasyfikacji klimatów Köppena), natomiast w jego zachodniej części występuje klimat oceaniczny (Cfb w Klasyfikacji klimatów Köppena)^[8].

Ludność

Według szacunków United States Census Bureau, ludność stanu Maryland w roku 2020 wynosiła 6 177 224^[2]. Liczba ludności rośnie: w 2010 roku wynosiła 5 773 552^[9], a w 2000 roku 5 296 486 mieszkańców^[10].

Podział administracyjny

Osobny artykuł: Lista hrabstw w stanie Maryland.

Stan Maryland podzielony jest na 23 hrabstwa oraz miasto Baltimore, które zostało wyodrębnione w 1851 roku z hrabstwa Baltimore i posiada status równoważny hrabstwu, nie wchodząc w skład żadnego z nich. Największym hrabstwem pod względem liczby ludności jest hrabstwo Montgomery, a największym hrabstwem pod względem powierzchni lądowej jest hrabstwo Frederick.

Historia

Przed przybyciem Europejczyków

Pierwsi ludzie przybyli na tereny obecnego Maryland około 10 tysięcy lat p.n.e. wraz z zakończeniem ostatniej epoki lodowcowej. Głównym źródłem pożywienia plemion koczowniczych zamieszkujących te tereny około 1500 lat p.n.e. były ostrygi. Pierwsze indiańskie przedmioty gliniane pochodzą z okresu około 1000 lat p.n.e. Około roku 800 n.e. Indianie udomowili pierwsze rośliny, a do polowań na zwierzęta zaczęli korzystać z łuków i włóczni. Ślady pierwszych stałych indiańskich wiosek pochodzą z XII wieku.

Europejscy odkrywcy

Pierwszym znanym Europejczykiem u brzegów Maryland był pływający pod banderą angielską wenecki żeglarz John Cabot, który w 1498 roku dotarł do wybrzeży obecnego hrabstwa Worcester. W 1524 roku włoski podróżnik Giovanni da Verrazzano wpłynął do zatoki Chesapeake. Dokładniejszej eksploracji zatoki dokonał w 1572 roku hiszpański gubernator kolonii Floryda, Pedro Menéndez de Avilés. W 1608 roku zatokę zbadał również angielski kolonizator z pobliskiego Jamestown, John Smith. Pierwsze przedmioty europejskie w Maryland w kontekście archeologicznym pochodzą z lat 20. XVII wieku.

Okres kolonialny

Osobny artykuł: Prowincja Maryland.

Prowincja oficjalnie powstała 20 czerwca 1632 roku, gdy król Anglii Karol I Stuart nadał ją baronowi Baltimore, Cæciliusowi Calvertowi. Nazwa „Maryland” została nadana na cześć Henrietty Marii Burbon, żony króla Karola, kiedy 25 marca 1634 roku przybyli tu pierwsi koloniści^[11]. W 1649 roku uchwalono akt o tolerancji religijnej wprowadzający równość praw dla wszystkich chrześcijan.

Historia stanu

28 kwietnia 1778 roku – Ratyfikowanie Konstytucji.
1791 rok – Maryland odstąpił część swojego terytorium w celu utworzenia stołecznego Dystryktu Kolumbii.
1814 rok – Wojska brytyjskie pokonały oddziały amerykańskie w bitwie o Bladensburg.
1861–1865 – wojna secesyjna. Mimo że był to stan niewolniczy, Maryland pozostał wierny Unii.
1919–1933 – Maryland przeciwstawił się wprowadzeniu prohibicji.

Religia

Dane z 2014 r.^[12]:

protestanci – 52%:
- baptyści – 15%,
- metodyści – 8%,
- bezdenominacyjni – 7%,
- zielonoświątkowcy – 5%,
- pozostali – 17% (głównie: luteranie, anglikanie, kalwini, adwentyści dnia siódmego, uświęceniowcy, campbellici i anabaptyści),
brak religii – 23% (w tym: 3% agnostycy i 3% ateiści),
katolicy – 15%,
żydzi – 3%,
mormoni – 1%,
muzułmanie – 1%,
pozostałe religie – 5% (w tym: prawosławni, hinduiści, buddyści, świadkowie Jehowy, unitarianie uniwersaliści i bahaiści^[13]).

Gospodarka

Rolnictwo:
- uprawa kukurydzy, soi, oraz roślin szklarniowych.
- hodowla drobiu
Przemysł:
- elektrotechniczny, elektroniczny, spożywczy, chemiczny.

Uczelnie

Dodatkowe informacje

Dewiza: Fatti Maschii, Parole Femine (wł.) Czyny mężów, słowa niewiast.
Symbole: kacyk (ptak), dąb biały, rudbekia

Przypisy

↑ State Area Measurements and Internal Point Coordinates. U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-09]. (ang.).
↑ ^a ^b U.S. Census Bureau QuickFacts: Maryland [online], census.gov [dostęp 2023-06-18] (ang.).
↑ Highest and Lowest Elevations in Maryland’s Counties. Maryland Geological Survey. [dostęp 2014-08-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (28 lipca 2013)]. (ang.).
↑ Maryland Facts. Maryland Office of Tourism, 18 lutego 2005. [dostęp 2014-08-13]. (ang.).
↑ Land Areas, Inland-Water Areas, and Length of Shorelines of Maryland’s Counties. Maryland Geological Survey. [dostęp 2014-08-13]. (ang.).
↑ (en) Maryland’s Lakes and Reservoirs: FAQ Maryland Geological Survey.
↑ ^a ^b ^c City and Town Population Totals: 2020-2022. U.S. Census Bureau. [dostęp 2023-06-11]. (ang.).
↑ Maryland climate info | what’s the weather like in Maryland, U.S.A. [online], www.whatstheweatherlike.org [dostęp 2023-06-18] .
↑ Maryland. United States Census Bureau. [dostęp 2014-08-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (18 stycznia 2015)]. (ang.).
↑ Profile of General Demographic Characteristics: 2000. United States Census Bureau. [dostęp 2014-08-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (7 stycznia 2015)]. (ang.).
↑ Co oznaczają nazwy stanów. „Poznaj Świat”. R. XI, nr 8 (129), s. 44, sierpień 1963. Polskie Towarzystwo Geograficzne. (pol.).
↑ Adults in Maryland. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-01-15].
↑ State Membership Report. The ARDA. [dostęp 2019-01-15].

Linki zewnętrzne

Maryland Geological Survey (ang.)
U.S. Census Bureau (ang.)
Historical Chronology Maryland State Archives (ang.)

[1] State Area Measurements and Internal Point Coordinates. U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-09]. (ang.).

[x-2] U.S. Census Bureau QuickFacts: Maryland [online], census.gov [dostęp 2023-06-18] (ang.).

[mgs-3] Highest and Lowest Elevations in Maryland’s Counties. Maryland Geological Survey. [dostęp 2014-08-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (28 lipca 2013)]. (ang.).

[visitmaryland-4] Maryland Facts. Maryland Office of Tourism, 18 lutego 2005. [dostęp 2014-08-13]. (ang.).

[mgsfs2-5] Land Areas, Inland-Water Areas, and Length of Shorelines of Maryland’s Counties. Maryland Geological Survey. [dostęp 2014-08-13]. (ang.).

[6] (en) Maryland’s Lakes and Reservoirs: FAQ Maryland Geological Survey.

[uscb-7] City and Town Population Totals: 2020-2022. U.S. Census Bureau. [dostęp 2023-06-11]. (ang.).

[8] Maryland climate info | what’s the weather like in Maryland, U.S.A. [online], www.whatstheweatherlike.org [dostęp 2023-06-18] .

[census2010-9] Maryland. United States Census Bureau. [dostęp 2014-08-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (18 stycznia 2015)]. (ang.).

[census2000-10] Profile of General Demographic Characteristics: 2000. United States Census Bureau. [dostęp 2014-08-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (7 stycznia 2015)]. (ang.).

[PŚ_8/1963-11] Co oznaczają nazwy stanów. „Poznaj Świat”. R. XI, nr 8 (129), s. 44, sierpień 1963. Polskie Towarzystwo Geograficzne. (pol.).

[12] Adults in Maryland. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-01-15].

[13] State Membership Report. The ARDA. [dostęp 2019-01-15].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]