Mapucze

Mapucze, Araukanie

Mapuche

Populacja	1 400 000 osób
Miejsce zamieszkania	Chile, Argentyna
Język	mapudungun
Religia	chrześcijaństwo, politeizm

Indianin Mapuche

Dziewczynka araukańska w tradycyjnym stroju

Reue – święty symbol Araukanów

Mapucze, Araukanie (mapucze Mapuche; hiszp. mapuche(s) lub araucano(s)) – grupa etniczna Indian Ameryki Południowej, zamieszkujących południowo-centralne obszary Chile i południowo-zachodnią Argentynę. Sami Araukanie mówią o sobie Mapucze, co w dosłownym tłumaczeniu znaczy „Ludzie Ziemi”. Plemiona te żyły w czasach prekolumbijskich na południe od terenów zajmowanych przez Inków na obszarze dzisiejszego Chile.

Historia

Araukanie nigdy nie zostali ujarzmieni przez Inków ani hiszpańskich konkwistadorów, dzięki czemu ich państwo istniało obok potęgi hiszpańskiej, a później niepodległego Chile aż do roku 1871. Dopiero wtedy armia chilijska pokonała wojska Araukanów. To z ich plemienia wywodzi się słowo lautaro, będące pierwotnie imieniem narodowego bohatera o wolność, a później hasłem powstań przeciwko Hiszpanom.

Araukanie tworzyli małe, rodzinne grupy. Na czas wojen łączyły się ze sobą, a tuż po zakończeniu przymierza z powrotem się rozpadały. Obok wodza – ojca rodu najważniejszą osobą w grupie był czarownik.

Mitologia

Bóstwa najwyższe

Araukanie obawiali się złych znaków. Wierzyli w najwyższą istotę, Guinechena (Guenechén, Ngenechen) – „Pana Ludzi”, oraz w stwórcę ziemi Mapu (Maipe). Ich bogiem najwyższym był także Elchen – stwórca ludzi i Nenechen „Pan Ludzi”. Zaliczany był do bogów rolnictwa. Podczas obrzędów rolniczej płodności był proszony o wszystkie związane z nią rzeczy, a także o zdrowie. Innym bardzo ważnym bogiem był Pillan. Był on panem wojny, gromu, sprawcą błyskawic, trzęsień ziemi i erupcji wulkanów. Odpowiedzialny był za epidemie, niszczenie plonów, powstawanie sztormów i wybuchanie wojen. Według wierzeń, Pillan wywoływał tornada wówczas, gdy przemierzał pampy i Andy na swym czarnym ogierze o złotej grzywie. Innym jego wariantem był bóg Tralkan fucha, którego łaskawość i aktywność była pozyskiwana poprzez składanie ofiar. Bezpośrednio Pillanowi podlegały złe duchy Huecuvoe (Huecufe, Huecuva, Huecuway, Huecuva, Huecuvas, Wekufe) i Cherruves (Cherufe).

Kolejnymi ważnymi bogami Araukanów byli Toquichen i Raninhuenu. Do nich wznoszono modły podczas ceremonii związanej z zimowym przesileniem. Błagano ich o pomyślność na cały nadchodzący rok.

Bóstwa pomniejsze

• Ngurvilu – bóg rzek i jezior. Polował on nad brzegiem wód w kształcie dzikiego kota. Koniec ogona zakończony miał ogromnym pazurem, którym złośliwie atakował ludzi.
• Kueyen (Kuyén) – łaskawa i opiekuńcza bogini księżyca, żona boga słońca (Antu). W mitologii Araukanów tylko ona była boginią pozytywną, troszczącą się o losy rasy ludzkiej, gdy pozostali bogowie posiadali złośliwą naturę. Kueyen chroniła przed złymi duchami i odganiała je, gdy jakaś ważna osoba była bliska śmierci.

Bóstwa pluwialne

• Ngurvilu (Guirivilo) – bóstwo rzek i jezior
• Sompallwe (Sumpall) – bóg wody, duch jezior.
• Caicai Vilu – bóg morza.

Z morzem wiąże się postać rybaka o imieniu Manquian będąca raczej postacią mitologiczną, bohaterem kultowym niż bogiem. Według mitu stopy rybaka uwięzły w szczelinie między dwiema skałami. Pomimo usilnych starań i szamańskich zabiegów stopniowo zamienił się w kamień. Dziś Mapucze uważają go za rybaka dusz i władcę morza, a swoje pochodzenie wywodzą właśnie od niego. Do Manquian wznoszą modły o pomyślny i obfity połów. Araukanie, mając tylu bogów, musieli się z nimi kontaktować. W tej roli występował święty orzeł przynoszący ludziom wieści, Namcu.

Araukanie dziś

Obecnie Araukanie żyją w środkowo-południowym Chile, gdzie do dziś zachowali swoje obrzędy religijne, sztukę tkactwa oraz zamiłowanie do wygłaszania przemówień na zebraniach publicznych. Do dziś są dumni, że zachowali swą odrębność kulturową. Ich populację w Chile szacuje się na 1 300 000, w Argentynie na ok. 100 000. Posługują się językiem mapudungun.

Bibliografia

• Maria Paradowska: Polacy w Ameryce Południowej. Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1977.
• Marcin Kula: Polacy w Meksyku i Ameryce Środkowej. Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1985.
• Maria Paradowska: Ameryka Łacińska w relacjach Polaków: antologia. Warszawa: ZInterpress, 1982.