LaTeX

LaTeX
	; Logo programu
Autor	Leslie Lamport
Pierwsze wydanie	1984
Aktualna wersja stabilna	June 2024 LaTeX release; (1 czerwca 2024) [±]
Rodzaj	skład tekstu
Licencja	LaTeX Project Public License(inne języki)
	Strona internetowa

LaTeX – oprogramowanie do zautomatyzowanego składu tekstu, a także związany z nim język znaczników, służący do formatowania dokumentów tekstowych i tekstowo-graficznych (na przykład: broszur, artykułów, książek, plakatów, prezentacji, a nawet stron HTML). Jego logo stylizowane jest z użyciem samego LaTeX-a jako $\mathrm {L\!\!^{{}_{\scriptstyle A}}\!\!\!\!\!\;\;T\!_{\displaystyle E}\!X}$ .

LaTeX nie jest samodzielnym środowiskiem programistycznym: jest to zestaw makr stanowiących nadbudowę dla systemu składu TeX, automatyzujących czynności związane z procesem składania tekstu. Jednak, ze względu na dużą popularność LaTeX-a (w porównaniu z czystym TeX-em) nazwy te bywają używane zamiennie.

Twórcą pierwszej wersji LaTeX-a był Leslie Lamport, a powstała ona w laboratorium badawczym firmy SRI International. Pierwowzorem był język Scribe.

Nazwa

Poprawna wymowa nazwy to latech lub ewentualnie lejtech (IPA: [ˈlɑtɛx], [ˈleɪtɛx]). Zgermanizowana forma „lejtek” jest niepoprawna. Wymowa wynika ze źródłosłowu – ostatnia litera to greckie chi, jako że nazwa TeX wywodzi się z greckiego słowa τεχνη, oznaczającego umiejętność, sztukę, technikę.

Zasada działania LaTeX-a

Tworzenie tekstu w LaTeX-u opiera się na zasadzie WYSIWYM (What You See Is What You Mean – to, co widzisz, jest tym, o czym myślisz). Od zasady WYSIWYG odróżnia go to, że autor tekstu określa jedynie logiczną strukturę dokumentu (tzn. zaznacza, gdzie zaczyna się rozdział, co jest przypisem itp.), natomiast samym graficznym „ułożeniem” tekstu na stronie zajmuje się TeX, zwalniając tym samym użytkownika z tego zadania.

LaTeX zajmuje się również odpowiednim rozmieszczeniem i sformatowaniem wzorów matematycznych, rysunków i diagramów, zwalniając użytkownika ze żmudnej pracy związanej z integracją tych elementów z właściwym tekstem.

W sposób automatyczny tworzone są:

spisy treści, ilustracji oraz tabel,
numerowanie i referencje do rozdziałów i podrozdziałów,
numerowanie i referencje elementów takich jak wzory i rysunki,
skorowidze,
bibliografia.

Dokument LaTeX-owy zawiera de facto kod źródłowy właściwego dokumentu, którego uzyskanie wymaga przeprowadzenia procesu kompilacji. W jej wyniku powstaje plik wynikowy w formacie DVI, specyficzny tylko dla środowiska TeX. Plik DVI można następnie przetworzyć na jeden z popularnych formatów, takich jak PostScript, PDF lub HTML.

Obszar zastosowań

LaTeX ułatwia skład tekstu pozwalając autorowi skupić się na treści i strukturze tekstu. Obecnie zwykle nie pisze się tekstu źródłowego w „czystym” TeX-u (plain TeX), używa się LaTeX-a wraz z dodatkowymi pakietami określanymi mianem klas. Klasy ułatwiają pracę nad wyspecjalizowanymi rodzajami dokumentów – na przykład publikacjami zawierającymi rozbudowane wzory matematyczne lub chemiczne. Ponadto, dla ułatwienia współpracy z autorami artykułów, czasopisma składane w LaTeX-u mogą dostarczać własne wyspecjalizowane klasy. Przykładem może być klasa RevTeX propagowana przez czasopisma naukowe z grupy Physical Review. Dzięki tej metodzie pracy ani autor artykułu, ani związany z wydawnictwem redaktor, nie muszą koncentrować się na szczegółach technicznych specyficznych dla danego czasopisma (np. formatowaniu danych bibliograficznych, tabel, podpisów pod rysunkami, standardach numerowania wzorów i nagłówków itp.).

Pisanie tekstu w LaTeX-u z punktu widzenia nowicjusza może wydawać się znacznie trudniejsze niż tworzenie analogicznych dokumentów w programach WYSIWYG, wymaga bowiem nauczenia się podstaw języka TeX i przyswojenia używanych komend. Z drugiej strony, po ich opanowaniu praca nad tekstem i jego składem staje się dzięki LaTeX-owi efektywniejsza^[1], szczególnie w przypadku tekstów naukowych lub technicznych zawierających duże ilości wzorów, tabel i rysunków. Język opisu równań matematycznych, zaczerpnięty z LaTeX-a, jest tak uniwersalny i wygodny w użyciu, że stosuje się go niejednokrotnie w programach i serwisach niezwiązanych w inny sposób z TeX-em. W szczególności, wzory matematyczne widoczne na stronach Wikipedii formatowane są z użyciem składni języka LaTeX.

W roku 2020 wdrożono wersję $\mathrm {L\!\!^{{}_{\scriptstyle A}}\!\!\!\!\!\;\;T\!_{\displaystyle E}\!X} \,3$ (LaTeX 3), wykorzystującą nowe jądro, acz z jednoczesnym przejściowym wsparciem dla pakietów opartych na starszej wersji $\mathrm {L\!\!^{{}_{\scriptstyle A}}\!\!\!\!\!\;\;T\!_{\displaystyle E}\!X} \,2_{\displaystyle \varepsilon }$ ^[2].

Przykład dokumentu

\documentclass[11pt,a4paper]{article}

\usepackage{polski}
\usepackage[utf8]{inputenc}
\title{\LaTeX}
\author{Jan Wikipedysta}
\date{}

\begin{document}
\maketitle

\begin{abstract}
Dokument ten prezentuje kilka zasad składu tekstu
w~systemie \LaTeX.
\end{abstract}
% pierwsza sekcja
\section{Tekst}\label{sec:tekst}
\LaTeX\ ułatwia autorowi tekstu zarządzanie
numerowaniem sekcji, wypunktowaniami oraz odwołaniami
do tabel, rysunków i~innych elementów. W~łatwy sposób
możemy się odwołać do wzoru \ref{eqn:wzor1}.

% druga sekcja
\section{Matematyka}\label{sec:matematyka}
Poniższy wzór prezentuje możliwości \LaTeX\ w~zakresie
składu formuł matematycznych. Wzory są numerowane
automatycznie, podobnie jak inne elementy o~których
mowa w~sekcji~\ref{sec:tekst}.
\begin{equation}
    E = mc^2,
    \label{eqn:wzor1}
\end{equation}
gdzie
\begin{equation}
    m = \frac{m_0}{\sqrt{1-\frac{v^2}{c^2}}}.
\end{equation}

\end{document}

Kod źródłowy można utworzyć dowolnym edytorem tekstu. Dla wygody warto wybrać edytor podświetlający składnię języka. Istnieją również wyspecjalizowane środowiska ułatwiające pracę, na przykład:

Kile darmowe środowisko dla Linuksa.
LaTeX Editor (LEd) darmowe środowisko dla Windows.
LyX darmowy graficzny edytor TeX-a, który nie wymaga jego dużej znajomości.
Scientific WorkPlace komercyjny program, również oferujący edycję w trybie graficznym.

Przypisy

↑ John D.J.D. Cook John D.J.D., Contrasting Microsoft Word and LaTeX [online], 3 kwietnia 2008 [dostęp 2021-04-30] .
↑ LaTeX 3 News [online], styczeń 2020 [dostęp 2021-02-13] .

Zobacz też

TeX, BibTeX, ConTeXt, XeTeX, Beamer
TeaM-TL
Kile, LaTeX Editor, LyX, TeXnicCenter, Texmaker, TeXShop, TeXworks – edytory wspomagające pisanie w LaTeX-u
LyX – graficzny edytor TeX-a

Linki zewnętrzne

Oficjalna witryna projektu LaTeX

Podręcznik Nie za krótkie wprowadzenie do systemu LaTeX zawierający opis systemu
Strona Polskiej Grupy Użytkowników Systemu TEX

Dystrybucje TeX-a

Dystrybucje zawierające programy, pakiety makr (w tym LaTeX) i fonty:

TeX Live – dla systemów Linux, macOS and Windows (ang.)
MikTeX – dla systemów Linux, macOS and Windows (ang.)

Edytory obsługujące LaTeX-a

Przykładowe, darmowe, dedykowane środowiska do edycji LaTeX-a:

Kile – wolny edytor dla systemów Unix (ang.)
TeXShop – wolny edytor dla systemów OS X (ang.)
TeXworks – wolny edytor dla systemów Windows, GNU/Linux, OS X (ang.)

Rozszerzenia popularnych edytorów

TeXlipse – rozszerzenie Eclipse o wsparcie dla LaTeX-a (ang.)
Vim-latex – zestaw makr ułatwiających prace z LaTeX-em dla edytora Vim (ang.)
LaTeX Workshop – rozszerzenie dla edytora VSCode (ang.)

[1] John D.J.D. Cook John D.J.D., Contrasting Microsoft Word and LaTeX [online], 3 kwietnia 2008 [dostęp 2021-04-30] .

[2] LaTeX 3 News [online], styczeń 2020 [dostęp 2021-02-13] .

[1]

[2]

Pakiet biurowy	Compound Document Format OOXML SpreadsheetML PresentationML WordprocessingML ODF UOF
Główne	HTML XHTML XML JSON MathML RTF TeX LaTeX
Niszowe	AmigaGuide CML C-HTML ConTeXt Crossmark DITA DocBook eLML EAD Enriched text FHTML GML GuideML HDML HyTime HyperTeX IPF LilyPond LinuxDoc Lout MIF MAML MEI MusicXML OMDoc OpenMath POD RTML RTML RFT S1000D TEI Texinfo troff Wikitekst WML WapTV XAML YAML