Katedra polowa Wojska Polskiego

Katedra polowa Wojska Polskiego Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Warszawie
	nr rej. 66/1 z dnia 1.07.1965
	katedra
	; Katedra polowa Wojska Polskiego
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Miejscowość	Warszawa
Adres	ul. Długa 13/15; 00–238 Warszawa
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	katedralna Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Warszawie
Wezwanie	Najświętsza Maryja Panna Królowa Polski
Wspomnienie liturgiczne	3 maja
Historia
Data zakończenia budowy	1642, 1701
Aktualne przeznaczenie	Ordynariat Polowy Wojska Polskiego oraz katedra ordynariusza polowego
Data zniszczenia	1656
Dane świątyni
Architekt	Józef Fontana, fasada Jakub Fontana
Świątynia; • materiał bud.	; • pierwotnie drewno, od 1701 cegła
	Położenie na mapie Warszawy Katedra polowa Wojska Polskiego Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Warszawie
	Położenie na mapie Polski Katedra polowa Wojska Polskiego Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Warszawie
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Katedra polowa Wojska Polskiego Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Warszawie
	52°14′55,63″N 21°00′25,66″E/52,248786 21,007128
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Katedra polowa Wojska Polskiego Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski – kościół garnizonowy znajdujący się przy ul. Długiej 13/15 w Warszawie.

Historia

W 1642 r. z woli Władysława IV wybudowano mały drewniany kościół pijarów pod wezwaniem św. Pryma i Felicjana^[2]. W 1651 r. pijarzy umieścili w nim relikwie męczenników. Przywiózł je z Rzymu dla Władysława IV członek rodziny Ossolińskich.

Kościół spłonął w czasie bitwy ze Szwedami o Warszawę w 1656. Król Jan Kazimierz postanowił wybudować w jego miejsce murowaną świątynię. Prac budowlanych podjęła się stolnikowa wyszogrodzka – Małgorzata Kotowska.

17 lipca 1701 r. dokonano konsekracji kościoła (po odbudowie według projektu Józefa Fontany) pod wezwaniem Matki Bożej Zwycięskiej i świętych Pryma i Felicjana. Poświęcił go biskup poznański Mikołaj Stanisław Święcicki. W ołtarzach znajdowały się dzieła Szymona Czechowicza i J. B. Plerscha. Szczególnym kultem otoczone były relikwie dwóch rzymskich męczenników, Pryma i Felicjana, a także przywieziony z Rzymu wizerunek Najświętszej Maryi Panny znany jako Matka Boża Łaskawa Patronka Warszawy w kościele o.o. jezuitów przy ul. Świętojańskiej.

W 1834 rosyjski gubernator Iwan Paskiewicz przekazał kościół Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej. Pijarom wypłacono wysokie odszkodowanie w wysokości ponad 53,3 tys. rubli^[3] oraz przekazano opuszczony kościół jezuitów przy ul. Świętojańskiej^[4]. W latach 1835–1837 miała miejsce przebudowa i adaptacja kościoła do liturgii prawosławnej według projektu Antonia Corazziego i Andrzeja Gołońskiego^[5]. Między innymi usunięto z wnętrza barokowy wystrój, a na wieżach, zakończonych kokosznikami, zawieszono dzwony odlane z armat zdobytych w powstaniu listopadowym. Pijarska świątynia została zaadaptowana na sobór Trójcy Świętej, katedrę eparchii warszawskiej i nowogieorgijewskiej^[6].

Społeczeństwo warszawskie w geście buntu przeciw represjom wobec pijarów ułożyło wierszyk:

Poczekajcie no kopułki,

Przyjdą jeszcze z Francji pułki,

My nie chcemy obcej wiary,

Wróci nasza i pijary.

Sobór był czynny w latach 1837−1915^[7]. W grudniu 1916 okupacyjne władze niemieckie zwróciły świątynię Kościołowi rzymskokatolickiemu^[8]. Arcybiskup Aleksander Kakowski przekazał ją w użytkowanie wojsku^[9]. 5 lutego 1919 papież Benedykt XV powołał biskupa Stanisława Galla na biskupa polowego Wojska Polskiego. W latach 1923–1927 przywrócono pierwotną barokową architekturę według projektu prof. Oskara Sosnowskiego. W okresie okupacji kościół należał do niemieckich katolików i ich duszpasterzy.

6 sierpnia 1944, w rocznicę wymarszu Pierwszej Kompanii Kadrowej, po mszy w kościele garnizonowym odbyła się jedyna podczas powstania warszawskiego defilada wojsk powstańczych. Żołnierze batalionu „Gozdawa” przemaszerowali wtedy ulicą Długą od kościoła do pałacu Raczyńskich^[10].

Podczas II wojny światowej kościół uległ zniszczeniu w ok. 40%^[11]. Został odbudowany w latach 1946–1960 według projektu Leona Marka Suzina. Następnie został przekazany generalnemu dziekanowi Wojska Polskiego. Władze komunistyczne zlikwidowały ordynariat polowy, toteż katedra była „polowa” tylko z nazwy. 21 stycznia 1991 r. opublikowano bullę nominacyjną biskupa polowego Wojska Polskiego i dekretów Kongregacji do Spraw Biskupów. Przyczyniło się to do powrotu Ordynariatu Polowego. Świątynia uzyskała status katedry polowej Wojska Polskiego pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski.

Kaplica Katyńska – Mauzoleum

Osobny artykuł: Kaplica Katyńska w Warszawie.

Kaplica Katyńska w katedrze polowej została zbudowana w celu upamiętnienia męczeństwa obywateli RP – więźniów i jeńców wojennych, tragicznie zamordowanych w 1940 przez NKWD. Na ołtarzu kaplicy umieszczono obrazek Matki Bożej Katyńskiej (relikwię bezpośrednio związaną z losami polskich oficerów i policjantów zamordowanych przez NKWD).

W kaplicy znajduje się 15 tys. tabliczek, na których widnieją nazwiska ofiar Katynia, Charkowa i Miednoje. Umieszczono tam także tabliczki bezimienne (7 tys.).

15 sierpnia 2010 w kruchcie kaplicy odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą ofiarom katastrofy polskiego Tu-154 w Smoleńsku^[12].

Kaplica Matki Boskiej Ostrobramskiej

Równolegle do kaplicy Katyńskiej, po lewej stronie od głównego wejścia, znajduje się kaplica Matki Boskiej Ostrobramskiej, poświęcona w 2005. Autorami kolorowych ceramicznych płaskorzeźb w kaplicy (nazywanej także kaplicą Lotników) są Lech i Piotr Grześkiewiczowie.

Muzeum Ordynariatu Polowego

Osobny artykuł: Muzeum Ordynariatu Polowego.

W podziemnym muzeum (wejście przy kaplicy Katyńskiej), otwartym w grudniu 2010, prezentowane są dzieje oręża polskiego i martyrologii wojennej oraz rola ordynariatu polowego w działaniach na rzecz obrony państwa i walki o niepodległość^[13].

Duszpasterze

Biskup polowy Wojska Polskiego – ks. bp Wiesław Lechowicz
Proboszcz – ks. kan. plk dr Sebastian Piekarski
wikariusze
- ks. por. Jacek Białek
- ks. por. Karol Bernatek
rezydent – ks. kpt. SOP dr Piotr Zamaria

Zabytki

Na listę zabytków wpisane są obiekty (według rejestru NID^[1]):

zespół klasztorny pijarów, ul. Długa 13, ul. Miodowa 26:
kościół MB Królowej Korony Polskiej, nr rej.: 66/1 z 1.07.1965
klasztor, ob. kamienica, nr rej.: 66/2 z 1.07.1965

W katedrze znajdują się drzwi spiżowe według projektu Andrzeja Renesa, na których umieszczone są najważniejsze sceny bitewne z historii Polski. Nad tabernakulum stoi figura Matki Bożej Królowej Polski, która ocalała podczas wojny. 15 sierpnia 1994 r. biskup polowy generał dywizji doktor Sławoj Leszek Głódź okrył ją „płaszczem hetmańskim” z wyszytymi odznakami pamiątkowymi Sił Zbrojnych RP. Z tyłu za figurą znajdują się odznaczenia wojskowe, a po prawej stronie organy z drugiej połowy XIX wieku. Wnętrze ozdabiają obrazy autorstwa Michaela Willmanna. Z lewej strony kruchty znajduje się kaplica Matki Bożej Miłosierdzia, zwana też kaplicą Pamięci, a po prawej kaplica Katyńska.

Znajdujące się w katedrze organy zostały zbudowane na bazie organów Ignatiusa Mentzla z 1724–1729, znajdujących się pierwotnie w kościele łaski w Kamiennej Górze, po II wojnie światowej zdemontowanych i przewiezionych do Warszawy. Z uwagi na duże zmiany w stosunku do pierwotnego układu organów oraz dużą dowolność, z jaką dokonano montażu, trudno mówić o tożsamości obecnego instrumentu z pierwotnym.

Pochowani w kościelnych kryptach do 1834

W kościele Matki Bożej Zwycięskiej i świętych Pryma i Felicjana przy ul. Długiej do czasu przejęcia przez cerkiew prawosławną (1834) spoczywali:

Maciej Kazimierz Sarbiewski SJ, poeta baroku, przeniesiony z kościoła o.o. jezuitów ok. 1834;
wybitni i zasłużeni pijarzy związani ze szkolnictwem – Collegium Nobilium pijarów w Warszawie i Komisją Edukacji Narodowej m.in.: Stanisław Konarski SchP, Onufry Kopczyński, Teodor Waga, Ignacy Zaborowski, Szymon Bielski, Atanazy Pomorzkant.

Zabytkowe wyposażenie przeniesione po 1834 do innych kościołów

Osobne artykuły: Matka Boża Łaskawa (Warszawa) i Portalowy kenotaf wojewody Jana Tarły.

Zobacz więcej w artykule Kościół Matki Bożej Łaskawej w Warszawie, w sekcji Rzeźba niedźwiedzia lub lwicy.

Przypisy

↑ ^a ^b Rejestr zabytków nieruchomych – Warszawa [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 19 [dostęp 2015-09-23] .
↑ Matka Boża Łaskawa patronka Warszawy. [1]. [dostęp 2009-05-12]. (pol.).
↑ Piotr Paszkiewicz: Pod berłem Romanowów. Sztuka rosyjska w Warszawie 1815–1915. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1991, s. 56. ISBN 83-900047-7-1.
↑ Kirył Sokoł, Aleksander Sosna: Cerkwie w centralnej Polsce 1815–1915. Białystok: Fundacja Sąsiedzi, 2011, s. 138. ISBN 978-83-931480-2-8.
↑ Piotr Paszkiewicz: Pod berłem Romanowów. Sztuka rosyjska w Warszawie 1815–1915. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1991, s. 55, 58. ISBN 83-900047-7-1.
↑ P. Paszkiewicz: Pod berłem Romanowów. Sztuka rosyjska w Warszawie 1815-1915. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1991, s. 59.
↑ Violetta Wiernicka. Sobór przy Długiej. „Stolica”, s. 44, styczeń−luty 2024.
↑ Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Warszawa w czasie pierwszej wojny światowej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974, s. 233.
↑ Krzysztof Burek: Katedra Polowa Wojska Polskiego w Warszawie. Kraków: Oficyna wydawnicza Parol, 1995, s. brak numeru stron (w całej publikacji).
↑ Robert Bielecki: Długa 7 w powstaniu warszawskim. Warszawa: Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, 1994, s. 17.
↑ Karol Małcużyński, Wacław Wojnacki: Zwiedzamy nową Warszawę. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj”, 1950, s. 77.
↑ Odsłonięcie tablicy. W urnie ziemia ze Smoleńska. interia.pl, 2010-08-15. [dostęp 2010-10-19]. (pol.).
↑ Zmiany w statucie Muzeum Warszawy. [w:] Urząd m.st. Warszawy [on-line]. um.warszawa.pl, 7 kwietnia 2022. [dostęp 2024-03-01].

Linki zewnętrzne

Strona internetowa katedry polowej Wojska Polskiego. katedrapolowa.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-01-11)].

[zabytek-1] Rejestr zabytków nieruchomych – Warszawa [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 19 [dostęp 2015-09-23] .

[2] Matka Boża Łaskawa patronka Warszawy. [1]. [dostęp 2009-05-12]. (pol.).

[3] Piotr Paszkiewicz: Pod berłem Romanowów. Sztuka rosyjska w Warszawie 1815–1915. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1991, s. 56. ISBN 83-900047-7-1.

[4] Kirył Sokoł, Aleksander Sosna: Cerkwie w centralnej Polsce 1815–1915. Białystok: Fundacja Sąsiedzi, 2011, s. 138. ISBN 978-83-931480-2-8.

[5] Piotr Paszkiewicz: Pod berłem Romanowów. Sztuka rosyjska w Warszawie 1815–1915. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1991, s. 55, 58. ISBN 83-900047-7-1.

[6] P. Paszkiewicz: Pod berłem Romanowów. Sztuka rosyjska w Warszawie 1815-1915. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1991, s. 59.

[7] Violetta Wiernicka. Sobór przy Długiej. „Stolica”, s. 44, styczeń−luty 2024.

[8] Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Warszawa w czasie pierwszej wojny światowej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974, s. 233.

[9] Krzysztof Burek: Katedra Polowa Wojska Polskiego w Warszawie. Kraków: Oficyna wydawnicza Parol, 1995, s. brak numeru stron (w całej publikacji).

[10] Robert Bielecki: Długa 7 w powstaniu warszawskim. Warszawa: Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, 1994, s. 17.

[11] Karol Małcużyński, Wacław Wojnacki: Zwiedzamy nową Warszawę. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj”, 1950, s. 77.

[12] Odsłonięcie tablicy. W urnie ziemia ze Smoleńska. interia.pl, 2010-08-15. [dostęp 2010-10-19]. (pol.).

[13] Zmiany w statucie Muzeum Warszawy. [w:] Urząd m.st. Warszawy [on-line]. um.warszawa.pl, 7 kwietnia 2022. [dostęp 2024-03-01].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]