Hipolit Cegielski

Hipolit Cegielski

Portret Hipolita Cegielskiego, ok. 1863
Data i miejsce urodzenia	6 stycznia 1813 lub 16 stycznia 1815 Ławki, Księstwo Warszawskie
Data i miejsce śmierci	30 listopada 1868 Poznań, Królestwo Prus

Pomnik Hipolita Cegielskiego w Poznaniu

Gaspar Józef Hipolit Cegielski (ur. 6 stycznia 1813 w Ławkach, zm. 30 listopada 1868 w Poznaniu) – polski filolog, przemysłowiec, działacz społeczny, dziennikarz i polityk.

Życiorys

Urodził się w Ławkach koło Trzemeszna jako syn dzierżawcy majątku ziemskiego – Michała Cegielskiego i Józefy z Palkowskich. W dzieciństwie stracił matkę, a ojciec zbankrutował, co uznaje się za główną przyczynę dużej samodzielności młodego Hipolita. W latach 1827–1830 uczył się w Gimnazjum w Trzemesznie, a od 1830 do 1835 w Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu. Po zdaniu matury rozpoczął studia na Uniwersytecie Berlińskim, które zakończył broniąc pracę doktorską De negatione z filozofii.

Następnie wrócił do Poznania, gdzie został nauczycielem języka polskiego i języków starożytnych (greki i łaciny) w gimnazjum, którego był absolwentem. W 1841 ożenił się z Walentyną Motty (córką Jana Mottego i siostrą Marcelego); z tego małżeństwa miał troje dzieci: Stefana, Karolinę i Zofię. W tym czasie prowadził również intensywną pracę naukową publikując liczne artykuły z zakresu lingwistyki i dydaktyki, w tym rozprawę O słowie polskim i koniugacjach jego z 1842. Napisał też podręcznik do gramatyki języka greckiego (w 1843) i Naukę poezji (w 1845), która była wiele razy wznawiana.

Podczas niepokojów w 1846 odmówił władzom szkoły przeprowadzania kontroli mieszkań swoich uczniów, co zakończyło jego karierę nauczyciela. Deputowany do Pruskiego Zgromadzenia Narodowego. Pozbawiony środków do życia, dzięki pomocy przyjaciół otworzył w poznańskim Bazarze sklep z narzędziami rolniczymi, który następnie przekształcił w warsztat remontujący pługi i radła. Szybko rozwijający się zakład przekształcił się w małą fabrykę narzędzi i maszyn rolniczych, która w 1855 przeniosła się na ulicę Kozią. Następnie, gdy władze miejskie sprzeciwiły się dalszej rozbudowie, stale rosnący zakład częściowo przeniósł się w 1859 na ul. Strzelecką, gdzie powstała między innymi odlewnia.

Pomimo doskonale rozwijającego się przedsiębiorstwa Hipolit Cegielski nie zaprzestał pracy naukowej, wydając w 1852 poszerzone wydanie rozprawy O słowie polskim.... Był też jednym z pierwszych autorów literatury o tematyce technicznej wydając w 1858 Narzędzia i machiny rolnicze.

Działalność społeczną Hipolit Cegielski rozpoczął od współpracy z Karolem Marcinkowskim pełniąc w latach 1850–1868 funkcję wiceprezesa założonego przez niego Towarzystwa Pomocy Naukowej. Ważną rolę odegrał też w takich organizacjach jak Towarzystwo Przemysłowe Polskie w Poznaniu (współtwórca i prezes), Centralne Towarzystwo Gospodarcze (prezes w latach 1865–1868), Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk (wiceprezes). Był również zwolennikiem reformy szkolnictwa średniego. Jego zasługą było powstanie szkoły realnej w Poznaniu.

W 1848 założył w Poznaniu pierwszy niezależny dziennik – „Gazetę Polską”, której był redaktorem naczelnym. Po jej upadku pisał do „Gońca Polskiego”.

Zmarł 30 listopada 1868 o godzinie 9:15 w Poznaniu. Opiekę nad majątkiem i nieletnimi dziećmi przekazał bliskiemu przyjacielowi, Władysławowi Bentkowskiemu.

Członek korespondent Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego (1863–1869).

Został pochowany na cmentarzu świętomarcińskim, w bezpośrednim sąsiedztwie grobowca Karola Marcinkowskiego oraz swojej żony. Na pogrzebie specjalną kantatę okolicznościową odśpiewał chór pod batutą Bolesława Dembińskiego. Jego grób się nie zachował, gdyż Niemcy w czasie okupacji całkowicie zdewastowali nekropolię. W początku lat 80. XX wieku reporter Adam Kochanowski ustalił dokładne położenie mogiły Cegielskiego i podczas prac budowlanych przy ul. Towarowej, mogących zniszczyć pozostałości, wpłynął (wsparty przez prezydenta Andrzeja Wituskiego) na podjęcie decyzji o ekshumacji. W miejscu mogiły znaleziono kości, jednak ówczesne metody nie pozwalały na wiarygodną ich identyfikację. Przyjęto, że są to szczątki rodziny Cegielskiego. Obelisk wraz z ziemią z miejsca pochówku umieszczono na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan, po jego rewitalizacji w 1981. W skromnej uroczystości, oprócz Wituskiego, Czesława Knolla (uczestnika Bitwy nad Bzurą) i drużyn harcerskich, nie wzięły udziału żadne znaczące osobistości. Zaproszenie na powtórny pogrzeb zignorowały także władze Zakładów Cegielskiego (delegacja HCP złożyła kwiaty kilka dni później).

Upamiętnienie

Wizerunek Hipolita Cegielskiego widnieje na wyemitowanym w 1988 r. przez Pocztę Polską z okazji 142. rocznicy uruchomienia Zakładów Przemysłu Metalowego w Poznaniu znaczku pocztowym o nominale 20 złotych.

4 grudnia 1998 w Poznaniu utworzono Towarzystwo im. Hipolita Cegielskiego, stowarzyszenie, którego celem jest propagowanie pozytywistycznych tradycji pracy organicznej oraz upowszechnianie wiedzy o życiu i dokonaniach H. Cegielskiego.

W październiku 2012 Sejmik Województwa Wielkopolskiego nazwał rok 2013 rokiem Hipolita Cegielskiego. Sejm RP w grudniu 2012 przyjął okolicznościową uchwałę, związaną z 200. rocznicą narodzin Cegielskiego.

W 2013 r. z okazji dwusetnej rocznicy urodzin Hipolita Cegielskiego Narodowy Bank Polski wydał trzy upamiętniające go monety: złotą monetę kolekcjonerską o nominale 200 zł, srebrną monetę kolekcjonerską o nominale 10 zł oraz okolicznościową monetę o nominale 2 złotych wykonaną ze stopu nordic gold.

Hipolit Cegielski w filmie

Postać Hipolita Cegielskiego występuje w polskim serialu historycznym Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy (1979–1981) w reżyserii Jerzego Sztwiertni. Rolę tę grał Andrzej Seweryn.

Bibliografia

• Antoni Gąsiorowski, Jerzy Topolski (red.) Wielkopolski słownik biograficzny, Warszawa-Poznań 1983, PWN, ISBN 83-01-02722-3.
• Zdzisław Grot, „Hipolit Cegielski” w: Polski Słownik Biograficzny, t. III, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1937; s. 217 i nn.
• ZdzisławZ. Grot ZdzisławZ., Hipolit Cegielski, Poznań: Wydawnictwo Miejskie, 2000, ISBN 83-87847-32-1, OCLC 233414404 . Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Prace techniczne Hipolita Cegielskiego dostępne w Sieci (Katalog HINT)
• Prace Hipolita Cegielskiego dostępne w Federacji Bibliotek Cyfrowych
• Publikacje Hipolita Cegielskiego w bibliotece Polona
• Audycja „Mój Poznań, moja Wielkopolska - W poznańskim kręgu Hipolita Cegielskiego” w serwisie YouTube, Ratajska Telewizja Kablowa
• Film „Poszukiwany Hipolit Cegielski” w serwisie YouTube, Dom Produkcyjny MUCHA