Dominik Zoner
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie | |
Dominik Zoner (ur. 8 kwietnia 1815 we Lwowie, zm. 14 czerwca 1883 w Krakowie) – właściciel najstarszego zakładu fotograficznego w Łodzi, założonego prawdopodobnie 15 czerwca 1861 przy ul. Konstantynowskiej (obecnie ul. Legionów) 3[1]. Historyk łódzkiej fotografii Ignacy Płażewski także twierdzi, że był on pierwszym w Łodzi fotografem[2][3]. Ojciec Leopolda, łódzkiego fotografa, drukarza, wydawcy gazet.
Biogram
[edytuj | edytuj kod]Syn Franza – introligatora lwowskiego i Teresy Zechbauer i brat Franciszka – poczmistrza i burmistrza Żółkwi.
Zasady dagerotypii poznał po 1840 r. w Wiedniu. Pracował jako wędrowny fotograf na terenie Galicji i Rosji. W latach 1844–1847 w Krakowie miał pracownię w pałacu Steinkellera. Ogłaszał się w prasie: „podpisany ma zaszczyt zawiadomić publiczność, że w przerwie swojej jazdy do Rosji zamyśla u nas krótki czas zabawić i w przeciągu tego czasu dagerotypowymi portretami zająć się. Wykonuje je w przeciągu jednej godziny”[4]. Znany jest dagerotyp przedstawiający K. i J. Wąsowiczów, bez daty wykonania, z naklejoną na stronie odwrotnej różową kartką z napisem: „Daguerreotypirt / durch Dominik Zoner / in...” [bez wpisanej w wolnym wierszu nazwy miejscowości][5].
W tym samym roku w końcu września urządził w Warszawie „pokaz miniatur z wyobrażeniami przedmiotów, krajobrazów i gmachów przedstawionych za pomocą optycznego przyrządu”. Pokazy trwające od 22 września do około 5 grudnia 1857 cieszyły się zapewne powodzeniem skoro informacje o tym zamieścił „Kurier Warszawski”[6]. Ta sama gazeta informowała o ich kontynuacji w styczniu następnego roku w Lublinie, gdzie D. Zoner dał 6 przedstawień i potem w Kaliszu[7]. Od marca urządzał je w Płocku, Petersburgu oraz Wilnie i Grodnie[8]. W połowie 1860 r. ponownie pokazał mieszkańcom Warszawy swoje optyczne widowisko „tworzenie się kuli ziemskiej”[9].
W lutym następnego roku wyjechał do Łodzi „dla dania tam przedstawień geologicznych i astronomicznych oraz demonstracji fizjoskopu”[10]. Miesiąc później przedstawił „widowisko fizyczno – optyczne” w Piotrkowie”[11].
Brak dalszych wiadomości o podróżach, sugeruje, że zamieszkał na stałe w Łodzi, gdzie w połowie czerwca 1861 r. uruchomił zakład fotograficzny połączony z litograficznym (drukarnią). Znajdował się w oficynie na poddaszu z przeszklonym dachem w zachowanym domu przy Konstantynowskiej 3 (obecnie ul. Legionów).
Prawdopodobnie wówczas lub w czasie poprzednich wizyt, wykonał fotografię budynków na Nowym Rynku (pl. Wolności) uchodzącą za najwcześniejszy zachowany fotograficzny widok Łodzi. Fotografia wykonana techniką kolodionową o wymiarach ok. 18 × 13 cm, przedstawia południową stronę Rynku Nowego Miasta z ratuszem, budynkiem apteki obok ratusza, kościołem ewangelickim, szkołą powiatową realną niemiecko-rosyjską i bruk rynku, po prawej stronie widać latarnię rewerberową. Ignacy Płażewski określał jej wykonanie na wiosnę 1861 r.[12] Mirosław Wojalski określał ją na 1858–59[13]. Oryginalna odbitka zdjęcia znajduje się w posiadaniu prawnuczki fotografa Marii Szczech-Obraniak.
Niekiedy spotyka się reprodukcję tego zdjęcia z brakiem nazwiska autora lub nieprawdziwym, niefrasobliwym stwierdzeniem „autor nieznany”[14], mimo że istnieją publikacje informujące wyraźnie o autorze. Oprócz wspomnianych katalogu wystawy Ignacego Płażewskiego z 1962 r., artykułu prasowego Adama Lewaszkiewicza z 1975 r. i publikacji Jacka Strzałkowskiego Historia fotografii (…) z 1996 r. są jeszcze inne publikacje[15][16][17].
Do lat 80. XIX w. jego zakład fotograficzny był zaliczany do największych w Łodzi[18].
W 1867 r. kierował miejscowym amatorskim kółkiem teatralnym[19].
Został wymieniony w „wykazie drukarzy” sporządzonym 22 lutego 1864, przez policmajstra dla potrzeb gubernatora piotrkowskiego [zabór rosyjski], a jako fotograf w pierwszym spisie z 1882 r., gdzie podano 1863 r. jako datę założenia zakładu, i 6 maja 1863 jako dzień wydania zezwolenia na prowadzenie działalności dla syna Leopolda. Kolejne koncesje wydano mu 6 listopada 1871 i drugą 9 marca 1889, kiedy od 6 lat już nie żył[18].
Około 1880 r. przeniósł się do Krakowa i kupił dom przy ul. Długiej. Działał tam w Towarzystwie Dobroczynności[20].
Żonaty z Joanną Eleonorą pochodzącą z rodziny baronów kurlandzkich von Past (ur. 1812). Mieli dzieci: Natalię (ur. 27.07.1844, zm. w 75 r. życia w Krakowie), żonę krakowskiego poczmistrza Jana Bańkowskiego, Teodorę – pannę (ur. 1.04.1850 we Lwowie, zm. 3.06.1922 w Krakowie) i syna Leopolda (ur. 5.11.1839 we Lwowie, zm. 24.09.1915 w Łodzi), społecznika i filantropa czynnego zawodowo w Łodzi drukarza, wydawcy i fotografa. Współtwórcy łódzkiego ratownictwa przeciwpożarowego i Łódzkiego Towarzystwa Kredytowego. Powtórnie żonaty z Marią Joanną Past – córką Felicjana i Barbary Kutshery (ur. 15.05.1831 w Labiau prow. Memel w Prusach, zm. 21.07.1913 w Krakowie)
Pochowany został na cmentarzu Rakowickim w Krakowie (pas 25)[21].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Uwiarygodnieniem tej daty miały być obchody w kwietniu 1891 r. 30. rocznicy założenia zakładu w Łodzi, Jacek Strzałkowski, Historia fotografii w Łodzi do 1944 roku, Łódź 1996, s. 124, przypis 205, ISBN 83-906647-2-0.
- ↑ Jacek Strzałkowski, Historia fotografii w Łodzi do 1944 roku, Łódź 1996, s. 9 i 113, przypis 30, ISBN 83-906647-2-0.
- ↑ „Rok 1860. Pierwszy fotograf osiada w Łodzi. Jest nim Dominik Zoner, pochodzący z Żółkwi [?]. Sztuki fotograficznej uczył się we Lwowie u Chołoniewskiego[?] – Ignacy Płażewski, Spojrzenie w przeszłość polskiej fotografii, PIW, Warszawa 1982, s. 95.
- ↑ Cyt. za Jacek Strzałkowski Historia fotografii w Łodzi do 1944 roku, Łódź 1996 s. 124 przypis 205, ISBN 83-906647-2-0.
- ↑ Wanda Mossakowska, Dagerotypy w zbiorach polskich, Ossolineum, Wrocław 1989, s. 18, 128, ISBN 83-04-02813-1.
- ↑ 1857 nr 252 (26 września) s. 1363, nr 287 (31 października) s. 1532, nr 309 (23 listopada) s. 1630.
- ↑ „Kurier Warszawski” 1858 nr 22 (24 stycznia) s. 104.
- ↑ „Kurier Warszawski” 1858 nr 84 (29 marca) s. 430.
- ↑ „Kurier Warszawski” 1860 nr 197 (30 lipca) s. 1110 w tym informacja o wynajęciu sali w Towarzystwie Dobroczynności.
- ↑ „Kurier Warszawski” 1861 nr 33 (5 lutego) s. 159. Zapewne wtedy podjął decyzję o osiedleniu się na stałe w Łodzi.
- ↑ „Kurier Warszawski” 1861 nr 83 (29 marca) s. 394.
- ↑ Ignacy Płażewski, XV lat rozbudowy Łodzi i województwa w fotografii [Katalog wystawy], Łódź 1962, tam reprodukcja.
- ↑ Adam Lewaszkiewicz, Tajemnice najstarszego łódzkiego zdjęcia, [w:] „Express Ilustrowany” 1975 nr 13, s. 3 il., także reprodukcja tej fotografii.
- ↑ Stefan Brajter, Łódzki fotospacerownik w czasie i przestrzeni, Biblioteka Gazety Wyborczej, Łódź 2009, na okładce, ISBN 978-83-7552-857-2.
- ↑ Mirosław Zbigniew Wojalski, Kieszonkowa kronika dziejów Łodzi, 1996 Zora Łódź, s. 22, ISBN 83-86699-07-8 i wydania następne.
- ↑ Mirosław Zbigniew Wojalski, 575 lat miasta Łodzi, Łódź Zora 1998, s. 56, ISBN 83-86699-13-2 i wydania następne.
- ↑ Mirosław Zbigniew Wojalski, Działo się w Łodzi… Łódź Zora wydanie drugie, s. 77, 1996, ISBN 83-86699-00-0.
- ↑ a b Jacek Strzałkowski, Historia fotografii w Łodzi do 1944 roku, Łódź: Jacek Strzałkowski, 1996, s. 110, ISBN 83-906647-2-0, OCLC 750668362.
- ↑ Łódź. Dzieje miasta, t. 1 do 1918 r., Bohdan Baranowski, Jan Fijałek (red.), PWN, Warszawa-Łódź, 1980, s. 577, ISBN 83-01-02160-8.
- ↑ Jerzy Koziński, Fotografia krakowska w latach 1840–1914. Zarys historii. Wydawnictwo Literackie, Kraków 1978, s. 120.
- ↑ Jerzy Koziński, Fotografia krakowska w latach 1840–1914. Zarys historii. Wydawnictwo Literackie, Kraków 1978, s. 139.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jacek Strzałkowski, Historia fotografii w Łodzi do 1944 roku, Łódź: Jacek Strzałkowski, 1996, s. 110, ISBN 83-906647-2-0, OCLC 750668362.
- Jerzy Koziński, Fotografia krakowska w latach 1840–1914. Zarys historii, Wyd. Literackie, Kraków 1978, s. 30, 122, 139.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Fotografie Dominika Zonera w bibliotece Polona