Cerkiew Opieki Matki Bożej w Szlachtowej

Cerkiew Opieki Matki Bożej
obecnie kościół Matki Boskiej Pośredniczki Łask

nr rej. A-1209/M z dnia 2010-06-10 10 czerwca 2010(dts)
kościół parafialny
Elewacja południowa
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Szlachtowa
Adres	ul. Jana Pawła II 27 34-460 Szczawnica
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	Parafia Matki Boskiej Pośredniczki Łask
Historia Data rozpoczęcia budowy 1895 Data zakończenia budowy 1920 Poprzednie wyznanie Kościół Greckokatolicki w Polsce
Dane świątyni Architekt Jan Grabowski i Podolecki Kopuła • liczba kopuł 3 Liczba naw 3
Położenie na mapie gminy Szczawnica Szlachtowa, cerkiew
Położenie na mapie Polski Szlachtowa, cerkiew
Położenie na mapie województwa małopolskiego Szlachtowa, cerkiew
Położenie na mapie powiatu nowotarskiego Szlachtowa, cerkiew
49°24′51,1″N 20°31′34,8″E

Cerkiew Opieki Matki Bożej w Szlachtowej – dawna łemkowska cerkiew greckokatolicka, wzniesiona w latach 1895–1920, znajdująca się w Szlachtowej.

W 1946 cerkiew przejęta przez kościół rzymskokatolicki i użytkowana jako kościół parafialny pw. Matki Boskiej Pośredniczki Łask parafii w Szlachtowej.

Historia

W Szlachtowej istniała stara cerkiewka wybudowana prawdopodobnie w XVII wieku. Zapewne przypominała podhalańskie kościółki (była wybudowana w tzw. stylu zachodniołemkowskim). Była to budowla w formie wydłużonego prostokąta o dwuspadowym dachu z wieżyczką, w której była umieszczona sygnaturka. Pozostałości jej wyposażenia, m.in. ewangeliarz z 1546 roku, niektóre obrazy i rzeźby, znalazły się w Muzeum Diecezjalnym w Przemyślu. Dzwony z 1694 roku, odlane przez Franciszka Ostrowskiego, zostały zarekwirowane przez wojsko w czasie I wojny światowej. W 1741 roku dziedzic Paweł Sanguszko ofiarował cerkwi srebrny kielich. Cerkiewka ta została rozebrana około roku 1905.

Paroch (proboszcz obrządku greckokatolickiego) Jan Durkot, przedstawił mieszkańcom Szlachtowej projekt i – mimo protestów części mieszkańców, związanych z przewidywanymi wysokimi kosztami budowy – rozpoczął budowę murowanej cerkwi w 1895 roku. Projekt przewidywał, że świątynia stanie na planie krzyża greckiego, nad środkową nawą zbudowano okrągłą kopułę. Dwie pozostałe nawy są niższe i symetryczne.

Budowa ciągnęła się latami z powodu jej wysokich kosztów, fundusze zbierano w całej diecezji. W 1907 roku zawaliła się środkowa kopuła na skutek błędu architektonicznego. Wreszcie w 1920 roku budowa została ukończona.

Od początku budowy parochami cerkwi byli:

• Jan Durkot, 1895–1907
• Aleksander Durkot, 1907–1908
• Florian Geła, 1909–1917
• Dionizy Seneta, 1917–1947.

W ramach akcji „Wisła” w latach 1947–1950 wysiedlono z Rusi Szlachtowskiej prawie wszystkich Łemków, w tym Dionizego Senetę (który zmarł w 1956 roku w Miastku na Pomorzu Zachodnim).

Od 15 lipca 1947 roku Szlachtowa była zasiedlana przez mieszkańców sąsiednich wsi. Plebanię w dniu 17 lipca 1947 roku objął ksiądz Józef Ciastoń. Dnia 24 września 1947 roku biskup Jan Stepa odwiedził parafię.

W 1952 roku parafia zmieniła nazwę (wezwanie) z „Matki Boskiej Pokrownej” (Opiekunki, Protectio BM Virgo) na „Matki Boskiej Pośredniczki Łask”. Wspomnienie i odpust parafialny przypadają na 31 maja (Maria Virgo Mediatrise Omnium Gratio).

Tym samym numerem w rejestrze zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa objęte są kościół, dzwonnica i cmentarz cerkiewny.

Architektura i wyposażenie

Kopuły pokryte są blachą. Krzyże łacińskie na szczytach trzech kopuł (umieszczonych wzdłuż osi głównej świątyni) w rzucie bocznym tworzą trójkąt równoramienny i wspierają się na skierowanych rogami do góry półksiężycach, co symbolizuje zwycięstwo chrześcijaństwa nad islamem. Zewnętrzne ściany świątyni (zbudowanej z ciosów beskidzkiego piaskowca) są otynkowane i ozdobione konsolami pod okapami oraz fragmentami nieotynkowanego kamienia. Ośmioboczne wieże (zasklepione kopulasto) wznoszą się nad kruchtą i prezbiterium, a wyższa, środkowa kopuła wieńczy skrzyżowanie transeptu i nawy głównej. Boczne nawy zadaszone są namiotowo.

Nad głównym wejściem od strony zachodniej znajduje się napis cyrylicą: „chwała na wysokości Bogu”. Drugie wejście – przez zakrystię – jest od południa. Na zewnętrznej ścianie świątyni znajduje się mozaika „Dobrego Pasterza”, projektu księdza Leopolda Bandurskiego.

Nad głównym wejściem znajduje się chór. Przedsionek odgrodzony jest drewnianą boazerią, ozdobioną witrażami z kolorowego szkła. Ściany świątyni zdobi polichromia z 1919 roku oraz freski. Przy prezbiterium znajdują się: po prawej stronie: obraz Świętego Piotra, a powyżej niego scena Bożego Narodzenia, a po lewej stronie – Święty Paweł, a nad nim scena Zwiastowania.

Z prawej strony (patrząc od wejścia) znajduje się fresk „Chrzest w Jordanie”, powyżej niego „Ukrzyżowanie”. Po lewej stronie natomiast scena: „Ukoronowanie Najświętszej Maryi Panny”.

Prezbiterium oddzielone jest od nawy głównej ikonostasem, wykonanym w 1927 roku zgodnie z kanonami tzw. szkoły lwowskiej. Obrazy zostały namalowane na płótnie. Ubiory namalowanych osób mają cechy charakterystyczne dla kultury polskiej, ich twarze mają również lokalne rysy.

Ołtarz główny znajduje się za ikonostasem i widoczny jest po otwarciu carskich wrót. Tabernakulum pochodzi z XIX wieku i ma kształt świątyni. Za tabernakulum wisi obraz Matki Boskiej Częstochowskiej z 1976 roku wykonany przez księdza Leopolda Bandurskiego.

Przed ikonostasem stoi ołtarz posoborowy z 1979 roku.

Ambona pochodząca z XVIII wieku jest ozdobiona postaciami czterech Ewangelistów (postacie te są znacznie starsze od ikonostasu i posiadają rysy ludowe) wykonanymi w stylu tzw. „chłopskiego baroku”.

Wokół cerkwi

Przed wejściem znajduje się dzwonnica w stylu bizantyjskim pochodząca z 1922 roku. Ta kamienna budowla ma kształt arkad i jest wbudowana w ogrodzenie placu przykościelnego. Posiada trzy arkady na dzwony, tylko w jednej z nich znajduje się dzwon. Został zakupiony w 1957 roku. W środkowej arkadzie znajduje się kapliczka z figurką Matki Bożej, zbudowana przez Leopolda Bandurskiego. Trzecia arkada jest pusta. W apsydzie, u szczytu znajduje się sygnaturka.

Galeria

• 
  Widok od frontu
• 
  Wnętrze
• 
  Elewacja wschodnia

• 
  Elewacja północna
• 
  Dzwonnica
• 
  Otoczenie

Bibliografia

• Barbara Alina Węglarz: Spacerkiem po starej Szczawnicy i Rusi Szlachtowskiej. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2011, s. 233–234. ISBN 978-83-62460-17-5.
• Szlachtowa – historia parafii. [dostęp 2012-07-31].

Zobacz też

• Cerkiew św. Jana Chryzostoma w Jaworkach