Bukan
.JPG) Nothofagus obliqua | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina |
bukanowate |
| Rodzaj |
bukan |
| Nazwa systematyczna | |
| Nothofagus Blume Mus. Bot. 1: 307 (1851)[3] | |
| Zasięg | |
| |
Bukan, buk południowy, notofagus (Nothofagus Blume) – rodzaj roślin z monotypowej rodziny bukanowatych (Nothofagaceae Kuprian.). Obejmuje w zależności od ujęcia systematycznego 35[2], 36[4], 38[3] lub 43[5] gatunki. Do rodzaju tego należą zarówno drzewa zimozielone, jak i zrzucające liście. Występują one na półkuli południowej i są tam odpowiednikiem buka z półkuli północnej[2]. Drzewa te są ważnym źródłem surowca drzewnego – pod tym względem tylko eukaliptus ma większe znaczenie na półkuli południowej[6].
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Współcześnie bukany występują od Nowej Gwinei, poprzez wschodnią Australię, Nową Zelandię po południową część Ameryki Południowej[2]. To rozmieszczenie jest związane z długą historią tego rodzaju. W zapisie kopalnym od późnej kredy znanych jest wiele liści, kupul i pyłku bukanów, ukazujących że miał on dawniej większy zasięg. Bukany wywodzą się z prehistorycznego superkontynentu Gondwany, którego częściami były m.in. Australia, Nowa Zelandia, Antarktyda i Ameryka Południowa. W przeszłości bukany rosły także na Antarktydzie i dopiero 3–4 miliony lat temu zlodowacenie doprowadziło do ich wymarcia na tym kontynencie[7].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Zimozielone lub zrzucające liście drzewa i krzewy[5]. Gatunek N. grandis dorasta do 50 m wysokości[8].
- Liście
- Skrętoległe, ułożone często na pędach w dwóch rzędach. Przylistki obecne. Blaszka liściowa pojedyncza, całobrzega, piłkowana lub podwójnie piłkowana[5].
- Kwiaty
- Kwiaty męskie są najczęściej pojedyncze, lecz u niektórych gatunków mogą być zebrane maksymalnie po trzy w kwiatostany wierzchotkowate. Są siedzące lub wyrastają na bardzo krótkich szypułkach. Zawierają od 4 do 90 pręcików i okryte są 4–6 zrośniętymi listkami okrywy. Kwiaty żeńskie są siedzące lub krótkoszypułkowe, okryte trwałą kupulą. Dolna zalążnia jest zwieńczona krótką szyjką ze zwykle zagiętymi znamionami. W kwiatach często obecne są prątniczki[5]. Podczas kwitnienia zalążki po prostu wybrzuszają się na zalążni i nie rozwijają się aż do zapylenia 9–10 tygodni później[6].
- Owoce
- Dwu- lub trójkanciaste orzechy okryte kupulą[5].
- Rodzaje podobne
- Rośliny z tego rodzaju podobne są do buka (Fagus)[9].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]- Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)
Jedyny rodzaj z rodziny bukanowatych stanowiącej klad bazalny w rzędzie bukowców, należącym do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych[2]. W przeszłości włączany był do rodziny bukowatych, ale dowody molekularne spowodowały wyodrębnienie rodzaju Nothofagus w rodzinę bazalną dla całego rzędu bukowców[5].
| bukowce |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)
Gromada okrytonasienne Cronquist, podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa oczarowe Takht., nadrząd Juglandanae Takht. ex Reveal, rząd bukowce Engl., rodzina bukanowate Kuprian.[10]
- Wykaz gatunków[3]
- Nothofagus aequilateralis (Baum.-Bod.) Steenis, J. Arnold Arbor. 35: 266 (1954)
- Nothofagus alessandrii Espinosa, Revista Chilena Hist. Nat. 32: 175 (1928)
- Nothofagus alpina (Poepp. & Endl.) Oerst., Bidr. Egefam.: 24 (1872)
- Nothofagus antarctica (G.Forst.) Oerst., Bidr. Egefam.: 24 (1872) – bukan chilijski
- Nothofagus × apiculata (Colenso) Cockayne, Trans. & Proc. New Zealand Inst. 43: 172 (1910 publ. 1911)
- Nothofagus balansae (Baill.) Steenis, J. Arnold Arbor. 35: 266 (1954)
- Nothofagus baumanniae (Baum.-Bod.) Steenis, J. Arnold Arbor. 35: 266 (1954)
- Nothofagus betuloides (Mirb.) Oerst., Bidr. Egefam.: 24 (1872)
- Nothofagus brassii Steenis, Blumea 7: 146 (1952)
- Nothofagus carrii Steenis, Blumea 7: 147 (1952)
- Nothofagus codonandra (Baill.) Steenis, J. Arnold Arbor. 35: 266 (1954)
- Nothofagus crenata Steenis, Blumea 7: 147 (1952)
- Nothofagus cunninghamii (Hook.) Oerst., Skr. Vidensk.-Selsk. Christiana, Math.-Naturvidensk. Kl. 5(9): 355 (1873) – bukan Cunninghama
- Nothofagus discoidea (Baum.-Bod.) Steenis, J. Arnold Arbor. 35: 266 (1954)
- Nothofagus dombeyi (Mirb.) Oerst., Bidr. Egefam.: 24 (1872)
- Nothofagus flaviramea Steenis, Nova Guinea, n.s., 6: 281 (1955)
- Nothofagus fusca (Hook.f.) Oerst., Skr. Vidensk.-Selsk. Christiana, Math.-Naturvidensk. Kl. 5(9): 355 (1873)
- Nothofagus glauca (Phil.) Krasser, Ann. K. K. Naturhist. Hofmus. 11: 163 (1896)
- Nothofagus grandis Steenis, Blumea 7: 147 (1952)
- Nothofagus gunnii (Hook.f.) Oerst., Skr. Vidensk.-Selsk. Christiana, Math.-Naturvidensk. Kl. 5(9): 354 (1873)
- Nothofagus × leonii Espinosa, Revista Chilena Hist. Nat. 30: 268 (1926)
- Nothofagus macrocarpa (A.DC.) F.M.Vázquez & R.A.Rodr., Bot. J. Linn. Soc. 129: 81 (1999)
- Nothofagus menziesii (Hook.f.) Oerst., Skr. Vidensk.-Selsk. Christiana, Math.-Naturvidensk. Kl. 5(9): 355 (1873) – bukan Menziesa
- Nothofagus moorei (F.Muell.) Krasser, Ann. K. K. Naturhist. Hofmus. 11: 161 (1896)
- Nothofagus nitida (Phil.) Krasser, Ann. K. K. Naturhist. Hofmus. 11: 163 (1896)
- Nothofagus nuda Steenis, in Fl. Males. 7(2): 285 (1972)
- Nothofagus obliqua (Mirb.) Oerst., Bidr. Egefam.: 24 (1872)
- Nothofagus perryi Steenis, Blumea 7: 146 (1952)
- Nothofagus pseudoresinosa Steenis, Blumea 7: 147 (1952)
- Nothofagus pullei Steenis, Blumea 7: 146 (1952)
- Nothofagus pumilio (Poepp. & Endl.) Krasser, Ann. K. K. Naturhist. Hofmus. 11: 161 (1896)
- Nothofagus resinosa Steenis, Blumea 7: 147 (1952)
- Nothofagus rubra Steenis, Blumea 7: 147 (1952)
- Nothofagus rutila Ravenna, Onira 5: 1 (2000)
- Nothofagus solanderi (Hook.f.) Oerst., Skr. Vidensk.-Selsk. Christiana, Math.-Naturvidensk. Kl. 5(9): 355 (1873) – bukan Solandera
- Nothofagus starkenborghii Steenis, Blumea 7: 146 (1952)
- Nothofagus stylosa Steenis, Kew Bull. 41: 732 (1986)
- Nothofagus womersleyi Steenis, in Fl. Males. 7(2): 294 (1972)
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]Bukany są istotnym źródłem drewna na półkuli południowej. Niektóre gatunki mają zastosowanie komercyjne także w zachodniej Europie i w północno-zachodniej Ameryce Północnej[11]. Służą między innymi jako surowiec drzewny, jako drzewo do zastąpienia wiązu w krajobrazie (po epidemii holenderskiej choroby wiązu) lub także jako roślina ozdobna[6].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b c d e Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-03] (ang.).
- ↑ a b c World Checklist of Selected Plant Families. Kew Gardens. [dostęp 2010-01-03]. (ang.).
- ↑ Nothofagus. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-06-23].
- ↑ a b c d e f Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 276-277. ISBN 978-1-84246-634-6.
- ↑ a b c D.J. Mabberley: The Plant-book: A Portable Dictionary of the Vascular Plants (Second Edition). Cambridge University Press, 1997, s. 492. ISBN 978-0-521-41421-0. (ang.).
- ↑ Robert Hill. Biogeography, evolution and palaeoecology of Nothofagus (Nothofagaceae): The contribution of the fossil record.. „Australian Journal of Botany”. 49, s. 321, 2001. DOI: 10.1071/BT00026. (ang.).
- ↑ Nothofagus grandis. Plantes & botanique. [dostęp 2017-02-20]. (fr.).
- ↑ Nothofagus. Plantes & botanique. [dostęp 2017-02-20]. (fr.).
- ↑ Crescent Bloom: Nothofagus. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-01-03]. (ang.).
- ↑ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. I. Trees and shrubs. London: Macmillan, 1988, s. 111. ISBN 0-333-73003-8.