Bucefał
Bucefalos (Bucefał) (gr. Βουκέφαλος Bukefalos – „byczogłowy”; łac. Bucephalus) – ulubiony ogier tesalski Aleksandra Wielkiego[1]. W potocznym słownictwie synonim narowistego wierzchowca, ognistego rumaka[2].
Jeden z najsłynniejszych koni w dziejach był czarnej maści wierzchowcem z białym znamieniem, pochodzącym ze skrzyżowania berberyjskiego ogiera z tesalską klaczą[3]. Pliniusz w Historii naturalnej (VIII 154, 1) podaje, że imię jego pochodziło od znamienia na łopatce w kształcie byczej głowy; wyjaśnienie to powtarza Pseudo-Kallistenes[4]. Spotykane są również inne wyjaśnienia (m.in. od dzikości konia, od kształtu jego łba). Skąpe wiadomości o Bucefale pochodzą ze szczegółów biografii Aleksandra zawartych w pismach autorów antycznych (także Plutarcha, Arriana, Solinusa, Diodora Sycylijskiego, Kurcjusza Rufusa, Eliana).
Według przekazu Plutarcha[5] konia początkowo zamierzał nabyć ojciec Aleksandra, Filip II, lecz zrezygnował uznawszy, że jest on nieujarzmiony i zbyt niebezpieczny. Kiedy małoletni wówczas Aleksander oświadczył, że potrafi okiełznać rumaka, ojciec obiecał, że jeśli mu się to uda, w nagrodę dostanie go w prezencie, jeśli zaś nie – musi go sobie sam kupić. Aleksander wygrał zakład, gdy zauważył, że zwierzę boi się swojego cienia, więc obrócił je głową ku słońcu i wtedy dosiadł. Filip zmuszony był kupić konia za wygórowaną cenę 13 talentów[6].
Jeden z późniejszych przekazów mówi, że kiedy portret konny zamówiony przez Aleksandra u sławnego Apellesa nie wywołał uznania króla, malarz polecił sprowadzić do pracowni Bucefała, który na widok własnej podobizny zarżał – wobec czego malarz stwierdził: „Widzisz, królu, że koń zna się na sztuce o wiele lepiej od ciebie”[7]. Inna relacja opowiada, że podczas wyprawy azjatyckiej koń został w odwecie skradziony przez rozbójniczych Mardów, przeciw którym sprowokowany wcześniej Aleksander poprowadził ekspedycję karną. Po przekazaniu im wiadomości, że „ziemie ich zostaną spustoszone, a mieszkańcy wycięci w pień”, spiesznie odesłano Bucefała wraz z darami i przeprosinami delegacji starszyzny plemiennej[8].
Aleksander dosiadał Bucefała we wszystkich swych kampaniach wojennych. Dotarł na nim aż do Indii, gdzie koń, który dożył podobno 30 lat, w 326 r. p.n.e. padł ze starości i ran[9] nad Hydaspesem[10] i w tej okolicy miał zostać pochowany. Aleksander wyprawił mu uroczysty pogrzeb, w którym osobiście prowadził kondukt żałobny[11]. Na jego cześć nowozałożone miasto nad Hydaspesem władca nazwał Bukefala[12] (właśc. Alexandria Bukefalia; przypuszczalnie dzisiejsze Phalia lub Dźhelam w pakistańskim Pendżabie)[13].
W kulturze współczesnej
[edytuj | edytuj kod]Beletrystycznie historię Bucefała na podstawie znanych źródeł antycznych udostępniła Anna Świderkówna w książkowych opracowaniach dla młodzieży pt. Koń, który nazywał się Bukefalas (Warszawa 1989) i Koń, który trafił do historii (Warszawa 2004).
Epizodycznie koń występuje też w poświęconej Aleksandrowi Wielkiemu trylogii Karola Bunscha (Olimpias, Parmenion, Aleksander). Epizod z jego widowiskowym poskromieniem i nabyciem zawarł pisarz w pierwszej powieści cyklu[14].
W utworach najnowszej kultury masowej Bucefał jest imieniem konia należącego do rycerza Reynarta de Bois-Fresnesa – fikcyjnej postaci z cyklu o wiedźminie, w którym tytułowym bohaterem jest Geralt z Rivii, a także konia należącego do cesarza Morei w powieściowej serii Syn zdrajcy kanadyjskiego pisarza Milesa Camerona. Imię to nosi również rumak Ozymandiasza z serialu Watchmen, a także koń tytułowego bohatera z filmu Przygody barona Münchhausena.
Symboliczną nazwę „Bucefał” nadano ukraińskiemu kołowemu transporterowi opancerzonemu typu BTR-4.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Por. Diodor Sycylijski, Biblioteka historyczna XVII 56, 5.
- ↑ Władysław Kopaliński: Słownik eponimów, czyli wyrazów odimiennych. Warszawa: PWN, 1996, s. 44.
- ↑ Siegfried Fischer-Fabian: Aleksander Wielki. Warszawa: Bertelsmann – Świat Książki, 2000, s. 38.
- ↑ Romans o Aleksandrze I, 15.
- ↑ Żywoty sławnych mężów, Aleksander 6.
- ↑ Por. Peter Green: Aleksander Wielki, dz. cyt., s. 67-69. Konia faktycznie kupił i podarował Aleksandrowi Demaratos z Koryntu.
- ↑ Peter Green: Aleksander Wielki, dz. cyt., s. 222.
- ↑ Peter Green: Aleksander Wielki, dz. cyt., s. 379.
- ↑ Rana zadana w bitwie z wojskami króla Porosa miała okazać się śmiertelna (Peter Green: Aleksander Wielki, dz. cyt., s. 448).
- ↑ Arrian, Wyprawa Aleksandra Wielkiego V 14, 18.
- ↑ Peter Green: Aleksander Wielki, dz. cyt., s. 456.
- ↑ Słownik kultury antycznej. Grecja – Rzym. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1988, s. 82.
- ↑ Paul Cartledge: Aleksander Wielki. Warszawa: Bellona, 2005, s. 370, 269.
- ↑ K. Bunsch: Olimpias. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1957, s. 150-152.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Gerhard Wirth: Bukephalos. W Der Kleine Pauly. Lexikon der Antike. T. 1. München: Deutscher Taschenbuchverlag, 1979, kol. 964
- «Bucephalus». W Encyclopædia Britannica (red. H. Chisholm). T. 4. Cambridge: Cambridge University Press, 1911 (XI edycja), s. 713 (ang.) [dostęp 2018-05-07]
- Peter Green: Aleksander Wielki. Biografia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010, ISBN 978-83-01-16461-4