Brończyn
51°38′12″N 18°23′28″E/51,636667 18,391111
| wieś | |
 Brończyn, centrum wsi | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
306[2] |
| Strefa numeracyjna |
43 |
| Kod pocztowy |
98-235[3] |
| Tablice rejestracyjne |
ESI |
| SIMC |
0697745 |
Położenie na mapie gminy Błaszki  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa łódzkiego  | |
Położenie na mapie powiatu sieradzkiego  | |
| 51°38′12″N 18°23′28″E/51,636667 18,391111[1]
| |
Brończyn – wieś w Polsce położona w województwie łódzkim, w powiecie sieradzkim, w gminie Błaszki.
W latach 1954–1958 wieś należała i była siedzibą władz gromady Brończyn, po jej zniesieniu w gromadzie Borysławice. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa sieradzkiego; wcześniej, od 1938 r. do 31 maja 1975, z przerwą na okupację niemiecką, do województwa poznańskiego i powiatu kaliskiego.
Historyczna ziemia kaliska[4].
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Brończyn leży na skraju Wysoczyzny Złoczewskiej, przy szosie Błaszki-Ostrzeszów, 4 km od Błaszek. Granica tych dóbr, podobnie jak sąsiednich dóbr Kamienna, do II rozbioru Polski była granicą pomiędzy województwami: sieradzkim i kaliskim[4].
Brończyn od pierwszych pisemnych wzmianek XII-XIV w. aż do II rozbioru Polski (1793) należał do ziemi kaliskiej, potem województwa i powiatu kaliskiego. Błaszki w tym czasie wchodziły w skład powiatu i województwa sieradzkiego. Były one siedzibą parafii[5], do której należały również wsie, należące administracyjnie do województwa i powiatu kaliskiego - Brończyn i Kołdów[4].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Informacje na temat siedlisk ludzkich, które mogły dać początek wsi Brończyn są skąpe i pochodzą głównie z danych archeologicznych. W miejscowości Gzików położonej około 2 km w kierunku północnym od wsi znajduje się tzw. grodzisko świadczące o istnieniu w dawnych czasach osady warownej. Na terenie dzisiejszego Brończyna odkryto w 1925 roku cmentarzysko z epoki łużyckiej okresu halsztackiego (800-450 lata p.n.e., na którym odnaleziono naszyjnik i szczątki naszyjnika z brązu. Zbiory znajdują się w Muzeum w Poznaniu (1925 – 469/470)[6].
Początki Brończyna
[edytuj | edytuj kod]Wieś powstała najprawdopodobniej na przełomie XIII i XIV wieku, lokowana za czasów średniowiecza. Pierwsza pochodzi wzmianka z 1319 r., kiedy wieś była własnością Filipa z rodu Zarębów, później Kościoła. Biskup poznański Jan Lubrański 26 stycznia 1506 r. przekazał ją kapitule katedralnej poznańskiej, co zostało potwierdzone 5 lutego 1506 r. przez starostę Łukasza Górkę, przy ustalaniu granicy między Brończynem a Kamienną, wsią dziedziców z Iwanowic. W 1509 r. kapituła poznańska dokonała sprzedaży Brończyna Stanisławowi Choludowskiemu (Kołdowskiemu). W 1565 r. właścicielem został Falibowski, w 1642 r. Jan Wawrowski, który zapisał na dobra Brończyn legat dla kościoła w Zdieszu.
XVIII wiek
[edytuj | edytuj kod]W 2 poł. XVIII w. właścicielem wsi był Piotr Łubienski, którego sukcesorzy sprzedali Brończyn gen. Józefowi Lipskiemu z Błaszek. Właścicielem Brończyna z tego okresu był także Michał Lipski h. Grabie, ojciec Józefa Lipskiego, który zbudował w 1750 roku kaplicę pw. NMP Królowej Świata w owej wsi.
XIX wiek
[edytuj | edytuj kod]"Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich" Tom I podaje "Brończyn, wś, pow. kaliski, gm, i par Błaszki. W 1827 r. liczył 21 dm., 241 mk." Po przymusowym wywłaszczeniu spadkobierców Lipskiego, na publicznej licytacji 29 maja/10 czerwca 1840 r. Brończyn kupił Jan Stożek vel Stożkowski. J. Stożek wydzielił część majątku na folwark, który nazwał Stożków. Po jego śmierci, na mocy testamentu właścicielem Brończyna został jego syn Tomasz Stożkowski, który sprzedał majątek Porębińskim, a ci z kolei w 1858 r. Józefowi i Anieli Kęszyckim. W 1872 r. Brończyn kupił za 76 tys. rubli Józef Ildefons Grodzicki, któremu dobra te posłużyły w 1879 r. do rozliczeń majątkowych z siostrą Nepomuceną Węgierską, żoną Adama, która była współsukcesorką dóbr Wrząca. Na mocy ugody zawartej 9/21 czerwca 1879 roku Brończyn przeszedł na własność Nepomuceny Węgierskiej. Węgierscy byli właścicielami Brończyna do września 1939 r. Ostatnim właścicielem był Józef Węgierski (6 marca 1892 – 22 lutego 1950)[7].
Okupacja niemiecka
[edytuj | edytuj kod]Niemcy z Wehrmachtu wkroczyli do wsi 3 września 1939 roku od strony Ostrzeszowa, mordując ludność wsi, która nie zdążyła przed nimi uciec. To tragiczne wydarzenie upamiętnia pomnik przy szosie do Ostrzeszowa z napisem: "W dniu 3 września 1939 roku hitlerowscy żołnierze z oddziałów frontowych bestialsko zamordowali mieszkańców Brończyna: Józefa Poaseckiego, Antoniego Włodarka, Wacława Pawlaka, Tomasza Nowaka, Tomasza Grabowskiego, Łucję Nowacką i Władysława Nowackiego. Cześć ich pamięci. Mieszkańcy Ziemi Kaliskiej. Kalisz 1974 rok." Okupanci, jak w każdym miejscu w Polsce, zamknęli działającą w dwudziestoleciu międzywojennym szkołę podstawową (po dwóch tygodniach) i ustanowili nową nazwę wsi – Rolfsroden. Podczas II wojny światowej ustanowionym właścicielem przez władze niemieckie został niejaki Zalbah (ostatnim był Waimann), mający rozebrać tutejszą kaplicę z 1750 roku. Z tym etapem wiąże się poniższe opowiadanie: "Właściciel ustanowiony przez władze okupacyjne, niejaki Zalbah miał kapliczkę rozebrać. Tylko dziwna okoliczność pozwoliła przetrwać tej kaplicy. Do Brończyna przyjechała kuzynka Zalbaha. Spacerując z dziećmi po parku została zaatakowana przez pasącego się byka. Podczas ucieczki schroniła się w kaplicy i to uratowało jej życie. Po powrocie do domu poprosiła swego męża (wysokiego rangą oficera) aby wstawił się u władz niemieckich- i kaplicę pozostawiono nienaruszoną." Podczas wyzwalania ziem polskich przez Rosjan, Niemcy nakazywali ludności polskiej kopać rowy przeciwczołgowe. W Brończynie powstały trzy o głębokości 3,5 m i szerokości 7 m.
Współczesność
[edytuj | edytuj kod]Po II wojnie światowej majątek został rozparcelowany a we dworze umieszczono szkołę podstawową. Dziś dwór niezbyt przypomina dawną rezydencję – przeprowadzane remonty pozwoliły budynkowi przetrwać, ale zatarły to, co stanowiło o jego uroku. W otoczeniu zachował się park z pięknym drzewostanem i kaplicą, która została zbudowana w 1750 roku przez Michała Lipskiego.
Właściciele Brończyna
[edytuj | edytuj kod]
- Michał Lipski h. Grabie (?-1809), ojciec Józefa Lipskiego, właściciel Błaszek, Brończyna i Gzikowa. Wybudował kaplicę w Brończynie w 1750 roku. Rozpoczął budowę kościoła w Błaszkach w roku 1779 i uregulował przestrzeń urbanistyczną miasta.
- Józef Lipski (1772–1817), generał, przywódca powstania wielkopolskiego 1806 roku w Kaliskiem, pod koniec 2 poł. XVIII wieku właściciel Brończyna i innych dóbr błaszkowskich,
- Dwór w Brończynie od 15 lipca 2012 roku powrócił do spadkobierców z rodziny Węgierskich
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]- Kaplica pod wezwaniem NMP Królowej Świata z 1750 roku.
- Dwór z II połowy XIX wieku.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 10398
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 92 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b c Marek Król. Błaszki w latach 1793-1869. Studium spoleczno-ekonomiczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 2013, s. 15-16.
- ↑ Marek Derwich, Stanisław z Wojczyc i benedyktyni łysogórscy, [w:] „Acta Universitatis Nicolais Copernici. Historia”, t. 26, red. Kazimierz Jasiński, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń 1992, s. 183.
- ↑ Z. Neymanowa [red.],Studia i materiały do dziejów Ziemi Sieradzkiej, tom I, Muzeum w Sieradzu, Łódź 1962
- ↑ Ks. R. Tuzin, Błaszki. Wzgórze Anny, wydanie z 2000 r.,
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Wykopaliska na terenie Gminy Błaszki. blaszki.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-30)].
- Dwór w Brończynie
- Brończyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 378.
- Brończyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 234.
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie |
|
| Kolonie | |
| Części miasta | |
| Części wsi |
|
| Części kolonii |
|
