Bracia (1445–1467)
Bracia[a] (cz. bratříci, słow. bratríci) – samodzielne oddziały złożone z byłych bojowników husyckich działające w latach 1445–1467 na terenie dzisiejszej Słowacji, Moraw, północnej Austrii i południowej Polski[2].
.png)
Bracia byli grupą antyfeudalną[b] sprowadzoną na teren dzisiejszej Słowacji z Czech przez Jana Jiskrę z Brandýsa[4]. Ich trzon stanowili czescy bojownicy husyccy (głównie taboryci) jednak w ich szeregach walczyli także słowaccy chłopi, biedota miejska, przedstawiciele niższego duchowieństwa, a nawet część zubożałych panów feudalnych[5]. Największy rozkwit formacji nastąpił po 1453 r., kiedy dowództwo nad nią objął Piotr Aksamit z Liderovic, a wojska mu podległe liczyły około 15-20 tys. żołnierzy[6]. W tym czasie splądrowały one wiele osad oraz klasztory – kamedułów w Czerwonym Klasztorze i norbertanów w Jasowie[7], a w latach 1447-1451 regularnie napadały także na karawany handlowe zmierzające do Polski[4]. W 1451 roku pod Lučenac bracia stoczyli zwycięską bitwę z ponad dwukrotnie liczniejszymi wojskami węgierskimi Władysława Hunyadego. Walki z Węgrami trwały jednak nadal i w wyniku porażki pod Trebiszowem w listopadzie 1454 roku ich działalność została sparaliżowała w rejonie Zemplinu. Rok później udało im się jednak obronić[c] leżący na Spiszu Kieżmark przed wojskami – będącego wówczas w służbie węgierskiej – Jana Jiskry, natomiast coraz większym zagrożeniem dla ruchu stawało się rosnące w tym czasie zaangażowanie miast (zwłaszcza Lewoczy i Bardejowa) w jego zwalczaniu[8]. Do 1458 r. wojska Aksamita kontrolowały już wschodnią i częściowo środkową Słowację. Na terytoriach zarządzanych przez braci znajdowało się około 35 obozów polowych i zamków, gdzie praktykowano radykalną pobożność husycką, a językiem urzędowym był język czeski. W 1458 roku po klęsce w bitwie pod Blatnym Potokiem (Sárospatak) w czasie której poległo i wzięto do niewoli wielu członków ruchu[d] nastąpił stopniowy upadek formacji, który zakończył się w 1467 r. zdobyciem przez wojska Macieja Korwina obozu pod Wielkimi Kostolanami w zachodniej Słowacji. Wielu braci przeszło wówczas na stronę króla i zostało członkami elitarnej Gwardii Maciejowej (tzw. Czarnej Roty)[6].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Ruch występuje w literaturze także jako: bratrzycy, bratrzykowie, bratczycy, bratczykowie, a w pismach XIX. wiecznych również jako żebracy[1].
- ↑ Według niektórych źródeł można ich uznać za protoplastów ruchu anarchistycznego[3].
- ↑ Obrona dowodzona przez rotmistrzów Brcála i Bartoša.
- ↑ Poległ w niej również sam Piotr Aksamit, a drugi z przywódców ruchu Jan Talafús z Ostrova uciekł z 200 ludźmi w rejon Szaryszu, skąd następnie udał się do Polski.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Mateusz Goliński, Wprowadzenie, [w:] Zofia Smęda (red.), Żebracy – XV-wieczne bractwo żołnierskie i jego historiograficzne kreacje, Kraków: Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, 2023, str. 7-13, DOI: 10.12797/9788381389303, ISBN 978-83-8138-930-3, ISBN 978-83-8138-929-7 [dostęp 2024-11-29] (pol.).
- ↑ Bratříci, Bibliografie Dějin Českých Zemí, Praha, 31 maja 2017 [dostęp 2024-11-23] [zarchiwizowane z adresu 2023-04-27] (cz.).
- ↑ Anna Nacher, Marek Styczyński, Bartłomiej Cisowski, Spisz: od Pienin po Raj, Kraków: Wydawnictwo Bezdroża, 2004, str. 91, ISBN 978-83-89676-02-3, OCLC 69594905 [dostęp 2024-11-28] (pol.).
- ↑ a b Jiří Motyčka, Bratřické hnutí – Konec bratříků na Slovensku [online], husitstvi.cz, 12 stycznia 2006 [dostęp 2024-11-23] [zarchiwizowane z adresu 2024-08-17] (cz.).
- ↑ Bratikiw Ruch, [w:] Mykoła Bażan, Oleg Antonow (red.), Ukraińska Encyklopedia Radziecka, wyd. 2, t. 12, Główna Redakcja Ukraińskiej Encyklopedii Radzieckiej, Kijów 1974–1985 [dostęp 2024-11-23] [zarchiwizowane z adresu 2017-04-14] (ukr.).
- ↑ a b Bratříci, [w:] Rejstřík pojmů, husitstvi.cz [dostęp 2024-11-23] [zarchiwizowane z adresu 2024-07-20] (cz.).
- ↑ Jakub Ondrej, Osobnosť z dávnej histórie Zamaguria – Peter Aksamit [online], Severný Spiš Pieniny, 27 sierpnia 2021 [dostęp 2024-11-23] [zarchiwizowane z adresu 2024-08-17] (słow.).
- ↑ Jiří Motyčka, Bratříci na Slovensku, [w:] Marek Zelena, Jiří Motyčka, Husitství a reformace česká (V. díl – Věk poděbradský), husitstvi.cz, 1 maja 2018 [dostęp 2024-11-30] [zarchiwizowane z adresu 2023-03-25] (cz.).