Arpadowie
.svg)
| |
| Kraj | |
|---|---|
| Tytuły |
Królowe Węgier, Dalmacji, Chorwacji, Slawoniii, Bułgarii, Lodomerii, Książęta Styrii |
| Założyciel | |
| Ostatni przedstawiciel | |
| Rok założenia |
ok 855 |
| Rok rozwiązania |
1301 |
| Pochodzenie etniczne | |
Arpadowie[1] (rzadziej Arpadzi[2], czasem: dynastia Arpadowiczów) – dynastia książąt (889–1001), a następnie królów węgierskich (do 1301). Pierwsza węgierska dynastia narodowa.
Dzieje
Za założyciela uznawany jest prawie legendarny Arpad, wódz plemion madziarskich, które osiedliły się w kotlinie, zwanej dziś Niziną Węgierską. Od niego też została wzięta nazwa dynastii.
Prawnuk Arpada, Géza (zm. 997 r.) ochrzcił się w 974 roku. Do trwałego schrystianizowania Węgrów przyczynił się jego syn Wajk, który na chrzcie w 997 roku przyjął imię Stefan. W sposób bezwzględny podporządkował on sobie wszystkie plemiona madziarskie. W Święto Bożego Narodzenia w 1000 roku został koronowany na króla Węgier. Zmarł w 1038 roku. Mając na uwadze jego zasługi dla chrześcijaństwa 45 lat później został uznany za świętego oraz patrona dynastii i Węgier (stąd określenie Korona Świętego Stefana).
Arpadowie systematycznie powiększali swe władztwo. W 1089 roku Władysław I Święty włączył się do walk o Królestwo Chorwacji po śmierci tamtejszego króla Zwonimira (był jego szwagrem). Ostatecznie oba królestwa połączone zostały unią personalną w 1102 roku.
W skład monarchii węgierskiej wchodziły już tereny Siedmiogrodu i Slawonii. Od połowy XI wieku zaczęli stopniowo wkraczać też na tereny Słowacji. Pod koniec XII wieku Arpadowie podporządkowali sobie również ziemię halicko-włodzimierską (rywalizowali na tym terenie m.in. z Polakami). W 1215 roku Koloman, młodszy syn króla Andrzeja II, został ogłoszony królem Halicza, jednak już w następnym roku musiał zrezygnować z tego tytułu.
Dynastia wygasła na królu Andrzeju III w 1301 roku. Do walk o tron węgierski włączyli się Wittelsbachowie i Przemyślidzi. Ostatecznie w 1307 roku koronę otrzymali Andegawenowie z Neapolu w osobie Karola Roberta. Był wnukiem Marii, siostry króla Władysława IV Kumana, przedostatniego władcy Węgier z dynastii Arpadów.
Pierwsi książęta węgierscy
- do 907 – Arpad
- 907–945 – Solt (Zoltan) (syn)
- 945–950 – Fajsz (wnuk Arpada)
- 950–970 – Toksys (Taksony) (syn Solta)
- 970–997 – Geza (syn)
Królowie Kroacji
- 1091–1127 – Almos (syn Gejzy I, króla Węgier)
Książęta Kroacji
- 1214–1241 – Koloman (syn Andrzeja II, króla Węgier)
- 1261–1269 – Bela (syn Beli IV króla Węgier)
Książęta Halicza
- 1214–1216 – Koloman (syn Andrzeja II, króla Węgier, koronowany na króla 1215, usunięty)
- 1219–1221 – Koloman (ponownie, usunięty zm. 1241)
- 1226–1234 – Andrzej (brat)
Książęta Slawonii i Dalmacji
- 1261–1269 – Bela (syn Beli IV króla Węgier)
- 1269–1271 – Stefan Pogrobowiec (syn Andrzeja II króla Węgier)
- 1271–1278 – Andrzej (syn Stefana V, króla Węgier)
Drzewo genealogiczne
Zobacz też
Bibliografia
- W. Dworzaczek, Genealogia, cz.2: Tablice, Warszawa 1959, tabl. 84-85.
Przypisy
- ↑ Wersja najbardziej popularna: J. Tyszkiewicz, Arpadowie, (w:) Encyklopedia historii Polski. Dzieje polityczne, t. 1, Warszawa 1994, s. 31; Encyklopedia popularna PWN, wyd. 27, Warszawa 1997, s. 46; Stanisław A. Sroka, Historia Węgier do 1526 roku, Bydgoszcz 2000, s. 135.
- ↑ Taka forma w: Benedykt Zientara, Henryk Brodaty i jego czasy, Warszawa 1997, s. 410.
Linki zewnętrzne
- Genealogia dynastii w: M.Marek, Genealogy.Eu