Dekadentyzm: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
m drobne techniczne |
|||
| Linia 3: | Linia 3: | ||
Dekadentyzm we Francji pokrywa się z [[symbolizm]]em, a w Wielkiej Brytanii z [[estetyzm]]em. Postacią kluczową dla dekadentyzmu, symbolizmu i estetyzmu był francuski poeta i krytyk sztuki [[Charles Baudelaire]] i jego zbiór wierszy ''[[Kwiaty zła]]''<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Dempsey| imię = Amy | autor link = | tytuł = Styles, schools and movements: an encyclopaedic guide to modern art| wydanie = | wydawca = Thames & Hudson| miejsce = London| rok = 2002| strony = 30| rozdział = | isbn = 0-500-23788-3 | język =en}}</ref> |
Dekadentyzm we Francji pokrywa się z [[symbolizm]]em, a w Wielkiej Brytanii z [[estetyzm]]em. Postacią kluczową dla dekadentyzmu, symbolizmu i estetyzmu był francuski poeta i krytyk sztuki [[Charles Baudelaire]] i jego zbiór wierszy ''[[Kwiaty zła]]''<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Dempsey| imię = Amy | autor link = | tytuł = Styles, schools and movements: an encyclopaedic guide to modern art| wydanie = | wydawca = Thames & Hudson| miejsce = London| rok = 2002| strony = 30| rozdział = | isbn = 0-500-23788-3 | język =en}}</ref> |
||
= Termin = |
== Termin == |
||
Termin ''dekadentyzm'' był używany już w [[XVIII wiek]]u i można go znaleźć na przykład u [[Monteskiusz]]a. Określał on wówczas tendencję w poezji poetów [[rzym]]skich okresu końca [[starożytność|starożytności]], którą charakteryzował [[irracjonalizm]], [[pesymizm]] i emocjonalizm. Początkowo termin miał charakter [[wikt:pejoratywny|pejoratywny]], jednak w [[XIX wiek]]u poeci francuscy zaczęli mu nadawać znaczenie pozytywne. Przez pewien okres termin utożsamiano z tendencjami symbolistów francuskich (takich, jak Charles Baudelaire, [[Paul Verlaine]] czy [[Arthur Rimbaud]]). W treściach publicystycznych - szczególnie z zakresu psychologii i parapsychologii - dekadentyzm próbowano zdefiniować, jako rodzaj "newrozy" ([[zaburzenia lękowe|nerwicy]]). |
Termin ''dekadentyzm'' był używany już w [[XVIII wiek]]u i można go znaleźć na przykład u [[Monteskiusz]]a. Określał on wówczas tendencję w poezji poetów [[rzym]]skich okresu końca [[starożytność|starożytności]], którą charakteryzował [[irracjonalizm]], [[pesymizm]] i emocjonalizm. Początkowo termin miał charakter [[wikt:pejoratywny|pejoratywny]], jednak w [[XIX wiek]]u poeci francuscy zaczęli mu nadawać znaczenie pozytywne. Przez pewien okres termin utożsamiano z tendencjami symbolistów francuskich (takich, jak Charles Baudelaire, [[Paul Verlaine]] czy [[Arthur Rimbaud]]). W treściach publicystycznych - szczególnie z zakresu psychologii i parapsychologii - dekadentyzm próbowano zdefiniować, jako rodzaj "newrozy" ([[zaburzenia lękowe|nerwicy]]). |
||
| Linia 10: | Linia 10: | ||
Dekadentyzm silnie inspirowany był również [[romantyzm|romantyczną]] [[powieść gotycka|powieścią gotycką]], ''Wyznaniami angielskiego opiumisty'' [[Thomas de Quincey|Thomasa de Quinceya]] oraz twórczością [[Edgar Allan Poe|Edgara Allana Poego]], [[John Keats|Johna Keatsa]] i mniej znanego [[George Crabbe]]'a. Za tzw. "biblię dekadentyzmu" uważa się ''[[Na wspak]]'' [[Joris-Karl Huysmans|Jorisa-Karla Huysmansa]]. |
Dekadentyzm silnie inspirowany był również [[romantyzm|romantyczną]] [[powieść gotycka|powieścią gotycką]], ''Wyznaniami angielskiego opiumisty'' [[Thomas de Quincey|Thomasa de Quinceya]] oraz twórczością [[Edgar Allan Poe|Edgara Allana Poego]], [[John Keats|Johna Keatsa]] i mniej znanego [[George Crabbe]]'a. Za tzw. "biblię dekadentyzmu" uważa się ''[[Na wspak]]'' [[Joris-Karl Huysmans|Jorisa-Karla Huysmansa]]. |
||
= Idea = |
== Idea == |
||
Swoje korzenie filozoficzne dekadentyzm znalazł w dziełach [[Arthur Schopenhauer|Schopenhauera]], [[Friedrich Nietzsche|Fryderyka Nietzschego]] i Nikolaia Hartmanna. U jego podstaw znajdował się lęk przed otaczającym światem (głównie postępem technicznym, w którym upatrywano przyczynę destrukcji dotychczasowych, naturalnych więzi międzyludzkich) i przekonanie o nadchodzącej zagładzie cywilizacji. |
Swoje korzenie filozoficzne dekadentyzm znalazł w dziełach [[Arthur Schopenhauer|Schopenhauera]], [[Friedrich Nietzsche|Fryderyka Nietzschego]] i Nikolaia Hartmanna. U jego podstaw znajdował się lęk przed otaczającym światem (głównie postępem technicznym, w którym upatrywano przyczynę destrukcji dotychczasowych, naturalnych więzi międzyludzkich) i przekonanie o nadchodzącej zagładzie cywilizacji. |
||
Jednym z jego źródeł było też - popularne w XIX wieku - porównywanie społeczeństwa do organizmu – wierzono, że po okresie intensywnego rozwoju nastąpić musi obumieranie. Wyznawcy tego światopoglądu byli przeświadczeni o kryzysie ówczesnej cywilizacji i nadchodzącym zmierzchu kultury europejskiej. Kwestionowali oni wszelkie wartości moralne i społeczne ([[sceptycyzm]]). Ich dzieła są pełne apatii, wyrażającej się m.in. w demonstrowaniu atrofii uczuć i emocji, a także w przekonaniu o bezsensowności ludzkiej egzystencji, niemożności walki ze światem i własnej niemocy twórczej. |
Jednym z jego źródeł było też - popularne w XIX wieku - porównywanie społeczeństwa do organizmu – wierzono, że po okresie intensywnego rozwoju nastąpić musi obumieranie. Wyznawcy tego światopoglądu byli przeświadczeni o kryzysie ówczesnej cywilizacji i nadchodzącym zmierzchu kultury europejskiej. Kwestionowali oni wszelkie wartości moralne i społeczne ([[sceptycyzm]]). Ich dzieła są pełne apatii, wyrażającej się m.in. w demonstrowaniu atrofii uczuć i emocji, a także w przekonaniu o bezsensowności ludzkiej egzystencji, niemożności walki ze światem i własnej niemocy twórczej. |
||
= Dekadentyzm w Polsce = |
== Dekadentyzm w Polsce == |
||
Początkowo w Polsce termin "dekadentyzmu" i "dekadenta" przyjęto dość chłodno - w dodatku znacznie później, niż w krajach Europy Zachodniej (poł. lat 80. XIX wieku); towarzyszyły temu raczej negatywne emocje. [[Artur Górski (krytyk literacki)|Artur Górski]] dekadenta zdefiniował, jako wynik ''"rozczarowania do życia społecznego i jego typowego produktu, tj. do współczesnego filistra"''. Dekadent polski (wykreowany m.in. w utworach [[Stanisław Przybyszewski|Przybyszewskiego]]), to obdarzony dużą inteligencją refleksyjny egocentryk, nieposiadający ukierunkowanego "sposobu na życie", często poddający się nastrojowi apatii; z jednej strony uważający sztukę za jedyny przejaw kultury, z drugiej przekonany o własnej niemocy twórczej. Przede wszystkim zaś, w życiu społecznym postawa dekadenta miała stać w absolutnej opozycji do postawy mieszczanina-"filistra". Z postawą dekadenta utożsamia się obecnie tzw. cyganerię artystyczną. Charakterystyczne dla dekadentów jest również dążenie do izolacji oraz fascynacja zjawiskami [[Parapsychologia|parapsychicznymi]] i [[spirytyzm]]em. |
Początkowo w Polsce termin "dekadentyzmu" i "dekadenta" przyjęto dość chłodno - w dodatku znacznie później, niż w krajach Europy Zachodniej (poł. lat 80. XIX wieku); towarzyszyły temu raczej negatywne emocje. [[Artur Górski (krytyk literacki)|Artur Górski]] dekadenta zdefiniował, jako wynik ''"rozczarowania do życia społecznego i jego typowego produktu, tj. do współczesnego filistra"''. Dekadent polski (wykreowany m.in. w utworach [[Stanisław Przybyszewski|Przybyszewskiego]]), to obdarzony dużą inteligencją refleksyjny egocentryk, nieposiadający ukierunkowanego "sposobu na życie", często poddający się nastrojowi apatii; z jednej strony uważający sztukę za jedyny przejaw kultury, z drugiej przekonany o własnej niemocy twórczej. Przede wszystkim zaś, w życiu społecznym postawa dekadenta miała stać w absolutnej opozycji do postawy mieszczanina-"filistra". Z postawą dekadenta utożsamia się obecnie tzw. cyganerię artystyczną. Charakterystyczne dla dekadentów jest również dążenie do izolacji oraz fascynacja zjawiskami [[Parapsychologia|parapsychicznymi]] i [[spirytyzm]]em. |
||
= Dekadentyzm w modernizmie = |
== Dekadentyzm w modernizmie == |
||
Dekadentyzm stał się jednym z podstawowych nurtów światopoglądowych [[nowoczesność|modernizmu]] (początkowo uważany był nawet za kompletnie odrębny nurt literacki). Jego stylistykę i ideologię można odnaleźć m.in. w utworach [[Paul Verlaine|Paula Verlaine'a]] i [[Arthur Rimbaud|Arthura Rimbaud]]. Dzieła zgodne z duchem dekadentyzmu można odnaleźć także w twórczości polskich literatów m.in.: [[Kazimierz Przerwa-Tetmajer|Kazimierza Przerwy-Tetmajera]], [[Antoni Lange|Antoniego Langego]], [[Stanisław Korab-Brzozowski|Stanisława Koraba-Brzozowskiego]], [[Leopold Staff|Leopolda Staffa]] i [[Stanisław Przybyszewski|Stanisława Przybyszewskiego]]. |
Dekadentyzm stał się jednym z podstawowych nurtów światopoglądowych [[nowoczesność|modernizmu]] (początkowo uważany był nawet za kompletnie odrębny nurt literacki). Jego stylistykę i ideologię można odnaleźć m.in. w utworach [[Paul Verlaine|Paula Verlaine'a]] i [[Arthur Rimbaud|Arthura Rimbaud]]. Dzieła zgodne z duchem dekadentyzmu można odnaleźć także w twórczości polskich literatów m.in.: [[Kazimierz Przerwa-Tetmajer|Kazimierza Przerwy-Tetmajera]], [[Antoni Lange|Antoniego Langego]], [[Stanisław Korab-Brzozowski|Stanisława Koraba-Brzozowskiego]], [[Leopold Staff|Leopolda Staffa]] i [[Stanisław Przybyszewski|Stanisława Przybyszewskiego]]. |
||
= Dekadentyzm w utworach = |
== Dekadentyzm w utworach == |
||
Problem dekadentyzmu w Polsce poruszyła m.in. [[Eliza Orzeszkowa]] w "Melancholikach", [[Henryk Sienkiewicz]] w "Bez dogmatu" i w powieści historycznej ''[[Quo vadis]]. Powieść za czasów Nerona'' przedstawiającej schyłek świata cezariańsko-pogańskiego ustępującego chrześcijaństwu i atmosferę temu towarzyszącą<ref> Krzyżanowski J. - "VI. "Quo vadis" [w:] tegoż, Twórczość Henryka Sienkiewicza</ref>., [[Leo Belmont]] w "W wieku nerwowym" i [[Marian Gawalewicz]] w "Mgle". |
Problem dekadentyzmu w Polsce poruszyła m.in. [[Eliza Orzeszkowa]] w "Melancholikach", [[Henryk Sienkiewicz]] w "Bez dogmatu" i w powieści historycznej ''[[Quo vadis]]. Powieść za czasów Nerona'' przedstawiającej schyłek świata cezariańsko-pogańskiego ustępującego chrześcijaństwu i atmosferę temu towarzyszącą<ref> Krzyżanowski J. - "VI. "Quo vadis" [w:] tegoż, Twórczość Henryka Sienkiewicza</ref>., [[Leo Belmont]] w "W wieku nerwowym" i [[Marian Gawalewicz]] w "Mgle". |
||
= Zobacz też = |
== Zobacz też == |
||
* [[Dekadencja]] |
* [[Dekadencja]] |
||
* [[Nihilizm]] |
* [[Nihilizm]] |
||
| Linia 30: | Linia 30: | ||
{{Przypisy}} |
{{Przypisy}} |
||
= Bibliografia = |
== Bibliografia == |
||
* "Literatura Polska. Przewodnik Encyklopedyczny. Tom I", wyd. PIW, Warszawa 1984, ISBN 83-01-05368-2 |
* "Literatura Polska. Przewodnik Encyklopedyczny. Tom I", wyd. PIW, Warszawa 1984, ISBN 83-01-05368-2 |
||
Wersja z 09:58, 15 wrz 2014
Dekadentyzm (inaczej: choroba wieku) – nurt światopoglądowy i artystyczny, który swój początek miał około 1890 roku. Pojęcie to wywodzi się od francuskiego słowa décadence, oznaczającego "chylenie się ku upadkowi", "schyłek" (wieku).
Dekadentyzm we Francji pokrywa się z symbolizmem, a w Wielkiej Brytanii z estetyzmem. Postacią kluczową dla dekadentyzmu, symbolizmu i estetyzmu był francuski poeta i krytyk sztuki Charles Baudelaire i jego zbiór wierszy Kwiaty zła[1]
Termin
Termin dekadentyzm był używany już w XVIII wieku i można go znaleźć na przykład u Monteskiusza. Określał on wówczas tendencję w poezji poetów rzymskich okresu końca starożytności, którą charakteryzował irracjonalizm, pesymizm i emocjonalizm. Początkowo termin miał charakter pejoratywny, jednak w XIX wieku poeci francuscy zaczęli mu nadawać znaczenie pozytywne. Przez pewien okres termin utożsamiano z tendencjami symbolistów francuskich (takich, jak Charles Baudelaire, Paul Verlaine czy Arthur Rimbaud). W treściach publicystycznych - szczególnie z zakresu psychologii i parapsychologii - dekadentyzm próbowano zdefiniować, jako rodzaj "newrozy" (nerwicy).
W ten sposób można interpretować użycie tego słowa przez Théophile'a Gautiera w 1868 w przedmowie do Kwiatów zła Charles'a Baudelaire'a. Podobną wymowę ma słowo décadence użyte w wierszu Paula Verlaine'a Langueur. Termin został spopularyzowany przez Anatola Baju, który założył w 1886 czasopismo Le Décadent.
Dekadentyzm silnie inspirowany był również romantyczną powieścią gotycką, Wyznaniami angielskiego opiumisty Thomasa de Quinceya oraz twórczością Edgara Allana Poego, Johna Keatsa i mniej znanego George Crabbe'a. Za tzw. "biblię dekadentyzmu" uważa się Na wspak Jorisa-Karla Huysmansa.
Idea
Swoje korzenie filozoficzne dekadentyzm znalazł w dziełach Schopenhauera, Fryderyka Nietzschego i Nikolaia Hartmanna. U jego podstaw znajdował się lęk przed otaczającym światem (głównie postępem technicznym, w którym upatrywano przyczynę destrukcji dotychczasowych, naturalnych więzi międzyludzkich) i przekonanie o nadchodzącej zagładzie cywilizacji.
Jednym z jego źródeł było też - popularne w XIX wieku - porównywanie społeczeństwa do organizmu – wierzono, że po okresie intensywnego rozwoju nastąpić musi obumieranie. Wyznawcy tego światopoglądu byli przeświadczeni o kryzysie ówczesnej cywilizacji i nadchodzącym zmierzchu kultury europejskiej. Kwestionowali oni wszelkie wartości moralne i społeczne (sceptycyzm). Ich dzieła są pełne apatii, wyrażającej się m.in. w demonstrowaniu atrofii uczuć i emocji, a także w przekonaniu o bezsensowności ludzkiej egzystencji, niemożności walki ze światem i własnej niemocy twórczej.
Dekadentyzm w Polsce
Początkowo w Polsce termin "dekadentyzmu" i "dekadenta" przyjęto dość chłodno - w dodatku znacznie później, niż w krajach Europy Zachodniej (poł. lat 80. XIX wieku); towarzyszyły temu raczej negatywne emocje. Artur Górski dekadenta zdefiniował, jako wynik "rozczarowania do życia społecznego i jego typowego produktu, tj. do współczesnego filistra". Dekadent polski (wykreowany m.in. w utworach Przybyszewskiego), to obdarzony dużą inteligencją refleksyjny egocentryk, nieposiadający ukierunkowanego "sposobu na życie", często poddający się nastrojowi apatii; z jednej strony uważający sztukę za jedyny przejaw kultury, z drugiej przekonany o własnej niemocy twórczej. Przede wszystkim zaś, w życiu społecznym postawa dekadenta miała stać w absolutnej opozycji do postawy mieszczanina-"filistra". Z postawą dekadenta utożsamia się obecnie tzw. cyganerię artystyczną. Charakterystyczne dla dekadentów jest również dążenie do izolacji oraz fascynacja zjawiskami parapsychicznymi i spirytyzmem.
Dekadentyzm w modernizmie
Dekadentyzm stał się jednym z podstawowych nurtów światopoglądowych modernizmu (początkowo uważany był nawet za kompletnie odrębny nurt literacki). Jego stylistykę i ideologię można odnaleźć m.in. w utworach Paula Verlaine'a i Arthura Rimbaud. Dzieła zgodne z duchem dekadentyzmu można odnaleźć także w twórczości polskich literatów m.in.: Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Antoniego Langego, Stanisława Koraba-Brzozowskiego, Leopolda Staffa i Stanisława Przybyszewskiego.
Dekadentyzm w utworach
Problem dekadentyzmu w Polsce poruszyła m.in. Eliza Orzeszkowa w "Melancholikach", Henryk Sienkiewicz w "Bez dogmatu" i w powieści historycznej Quo vadis. Powieść za czasów Nerona przedstawiającej schyłek świata cezariańsko-pogańskiego ustępującego chrześcijaństwu i atmosferę temu towarzyszącą[2]., Leo Belmont w "W wieku nerwowym" i Marian Gawalewicz w "Mgle".
Zobacz też
- ↑ Amy Dempsey: Styles, schools and movements: an encyclopaedic guide to modern art. London: Thames & Hudson, 2002, s. 30. ISBN 0-500-23788-3. (ang.).
- ↑ Krzyżanowski J. - "VI. "Quo vadis" [w:] tegoż, Twórczość Henryka Sienkiewicza
Bibliografia
- "Literatura Polska. Przewodnik Encyklopedyczny. Tom I", wyd. PIW, Warszawa 1984, ISBN 83-01-05368-2