Dekadentyzm: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana]

Usunięta treść Dodana treść

Jednokolumnowy

Wersja z 19:09, 13 paź 2013

Dekadentyzm (inaczej: choroba wieku) – nurt światopoglądowy i artystyczny, który swój początek miał około 1890 roku. Pojęcie to wywodzi się od francuskiego słowa décadence, oznaczającego "chylenie się ku upadkowi", "schyłek" (wieku).

Dekadentyzm we Francji pokrywa się z symbolizmem, a w Wielkiej Brytanii z estetyzmem. Postacią kluczową dla dekadentyzmu, symbolizmu i estetyzmu był francuski poeta i krytyk sztuki Charles Baudelaire i jego zbiór wierszy Kwiaty zła^[1]

Termin

Termin dekadentyzm był używany już w XVIII wieku i można go znaleźć na przykład u Monteskiusza. Określał on wówczas tendencję w poezji poetów rzymskich okresu końca starożytności, którą charakteryzował irracjonalizm, pesymizm i emocjonalizm. Początkowo termin miał charakter pejoratywny, jednak w XIX wieku poeci francuscy zaczęli mu nadawać znaczenie pozytywne. Przez pewien okres termin utożsamiano z tendencjami symbolistów francuskich (takich, jak Charles Baudelaire, Paul Verlaine czy Arthur Rimbaud). W treściach publicystycznych - szczególnie z zakresu psychologii i parapsychologii - dekadentyzm próbowano zdefiniować, jako rodzaj "newrozy" (nerwicy).

W ten sposób można interpretować użycie tego słowa przez Théophile'a Gautiera w 1868 w przedmowie do Kwiatów zła Charles'a Baudelaire'a. Podobną wymowę ma słowo décadence użyte w wierszu Paula Verlaine'a Langueur. Termin został spopularyzowany przez Anatola Baju, który założył w 1886 czasopismo Le Décadent.

Dekadentyzm silnie inspirowany był również romantyczną powieścią gotycką, Wyznaniami angielskiego opiumisty Thomasa de Quinceya oraz twórczością Edgara Allana Poego, Johna Keatsa i mniej znanego George Crabbe'a. Za tzw. "biblię dekadentyzmu" uważa się Na wspak Jorisa-Karla Huysmansa.

Idea

Swoje korzenie filozoficzne dekadentyzm znalazł w dziełach Schopenhauera, Fryderyka Nietzschego i Nikolaia Hartmanna. U jego podstaw znajdował się lęk przed otaczającym światem (głównie postępem technicznym, w którym upatrywano przyczynę destrukcji dotychczasowych, naturalnych więzi międzyludzkich) i przekonanie o nadchodzącej zagładzie cywilizacji.

Jednym z jego źródeł było też - popularne w XIX wieku - porównywanie społeczeństwa do organizmu – wierzono, że po okresie intensywnego rozwoju nastąpić musi obumieranie. Wyznawcy tego światopoglądu byli przeświadczeni o kryzysie ówczesnej cywilizacji i nadchodzącym zmierzchu kultury europejskiej. Kwestionowali oni wszelkie wartości moralne i społeczne (sceptycyzm). Ich dzieła są pełne apatii, wyrażającej się m.in. w demonstrowaniu atrofii uczuć i emocji, a także w przekonaniu o bezsensowności ludzkiej egzystencji, niemożności walki ze światem i własnej niemocy twórczej.

Dekadentyzm w Polsce

Początkowo w Polsce termin "dekadentyzmu" i "dekadenta" przyjęto dość chłodno - w dodatku znacznie później, niż w krajach Europy Zachodniej (poł. lat 80. XIX wieku); towarzyszyły temu raczej negatywne emocje. Artur Górski dekadenta zdefiniował, jako wynik "rozczarowania do życia społecznego i jego typowego produktu, tj. do współczesnego filistra". Dekadent polski (wykreowany m.in. w utworach Przybyszewskiego), to obdarzony dużą inteligencją refleksyjny egocentryk, nie posiadający ukierunkowanego "sposobu na życie", często poddający się nastrojowi apatii; z jednej strony uważający sztukę za jedyny przejaw kultury, z drugiej przekonany o własnej niemocy twórczej. Przede wszystkim zaś, w życiu społecznym postawa dekadenta miała stać w absolutnej opozycji do postawy mieszczanina-"filistra". Z postawą dekadenta utożsamia się obecnie tzw. cyganerię artystyczną. Charakterystyczne dla dekadentów jest również dążenie do izolacji oraz fascynacja zjawiskami parapsychicznymi i spirytyzmem.

Dekadentyzm w modernizmie

Dekadentyzm stał się jednym z podstawowych nurtów światopoglądowych modernizmu (początkowo uważany był nawet za kompletnie odrębny nurt literacki). Jego stylistykę i ideologię można odnaleźć m.in. w utworach Paula Verlaine'a i Arthura Rimbaud. Dzieła zgodne z duchem dekadentyzmu można odnaleźć także w twórczości polskich literatów m.in.: Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Antoniego Langego, Stanisława Koraba-Brzozowskiego, Leopolda Staffa i Stanisława Przybyszewskiego.

Dekadentyzm w utworach

Problem dekadentyzmu w Polsce poruszyła m.in. Eliza Orzeszkowa w "Melancholikach", Henryk Sienkiewicz w "Bez dogmatu" i w powieści historycznej Quo vadis. Powieść za czasów Nerona przedstawiającej schyłek świata cezariańsko-pogańskiego ustępującego chrześcijaństwu i atmosferę temu towarzyszącą^[2]., Leo Belmont w "W wieku nerwowym" i Marian Gawalewicz w "Mgle".

Zobacz też

↑ Amy Dempsey: Styles, schools and movements: an encyclopaedic guide to modern art. London: Thames & Hudson, 2002, s. 30. ISBN 0-500-23788-3. (ang.).
↑ Krzyżanowski J. - "VI. "Quo vadis" [w:] tegoż, Twórczość Henryka Sienkiewicza

Bibliografia

"Literatura Polska. Przewodnik Encyklopedyczny. Tom I", wyd. PIW, Warszawa 1984, ISBN 83-01-05368-2

[1] Amy Dempsey: Styles, schools and movements: an encyclopaedic guide to modern art. London: Thames & Hudson, 2002, s. 30. ISBN 0-500-23788-3. (ang.).

[2] Krzyżanowski J. - "VI. "Quo vadis" [w:] tegoż, Twórczość Henryka Sienkiewicza

[1]

[2]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
 '''Dekadentyzm''' (inaczej: choroba wieku) – nurt światopoglądowy i artystyczny, który swój początek miał około [[1890]] roku. Pojęcie to wywodzi się od [[język francuski|francuskiego]] słowa ''décadence'', oznaczającego "chylenie się ku upadkowi", "schyłek" (wieku).
+Dekadentyzm we Francji pokrywa się z [[symbolizm]]em, a w Wielkiej Brytanii z [[estetyzm]]em. Postacią kluczową dla dekadentyzmu, symbolizmu i estetyzmu był francuski poeta i krytyk sztuki [[Charles Baudelaire]] i jego zbiór wierszy ''[[Kwiaty zła]]''<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Dempsey| imię = Amy | autor link = | tytuł = Styles, schools and movements: an encyclopaedic guide to modern art| wydanie = | wydawca = Thames & Hudson| miejsce = London| rok = 2002| strony = 30| rozdział = | isbn = 0-500-23788-3 | język =en}}</ref>
 == Termin ==
-Termin ''dekadentyzm'' był używany już w [[XVIII wiek]]u i można go znaleźć na przykład u [[Monteskiusz]]a. Określał on wówczas tendencję w poezji poetów [[rzym]]skich okresu końca [[starożytność|starożytności]], którą charakteryzował [[irracjonalizm]], [[pesymizm]] i emocjonalizm. Początkowo termin miał charakter [[wikt:pejoratywny|pejoratywny]], jednak w [[XIX wiek]]u poeci francuscy zaczęli mu nadawać znaczenie pozytywne. Przez pewien okres termin utożsamiano z tendencjami symbolistów francuskich (takich, jak [[Charles Baudelaire|Baudelaire]], [[Paul Verlaine]] czy [[Arthur Rimbaud]]). W treściach publicystycznych - szczególnie z zakresu psychologii i parapsychologii - dekadentyzm próbowano zdefiniować, jako rodzaj "newrozy" ([[zaburzenia lękowe|nerwicy]]).
+Termin ''dekadentyzm'' był używany już w [[XVIII wiek]]u i można go znaleźć na przykład u [[Monteskiusz]]a. Określał on wówczas tendencję w poezji poetów [[rzym]]skich okresu końca [[starożytność|starożytności]], którą charakteryzował [[irracjonalizm]], [[pesymizm]] i emocjonalizm. Początkowo termin miał charakter [[wikt:pejoratywny|pejoratywny]], jednak w [[XIX wiek]]u poeci francuscy zaczęli mu nadawać znaczenie pozytywne. Przez pewien okres termin utożsamiano z tendencjami symbolistów francuskich (takich, jak Charles Baudelaire, [[Paul Verlaine]] czy [[Arthur Rimbaud]]). W treściach publicystycznych - szczególnie z zakresu psychologii i parapsychologii - dekadentyzm próbowano zdefiniować, jako rodzaj "newrozy" ([[zaburzenia lękowe|nerwicy]]).
-W ten sposób można interpretować użycie tego słowa przez [[Théophile Gautier|Théophile'a Gautiera]] w [[1868]] w przedmowie do ''[[Kwiaty zła|Kwiatów zła]]'' Charles'a Baudelaire'a. Podobną wymowę ma słowo ''décadence'' użyte w wierszu [[Paul Verlaine|Paula Verlaine'a]] ''Langueur''. Termin został spopularyzowany przez Anatola Baju, który założył w [[1886]] czasopismo ''Le Décadent''.
+W ten sposób można interpretować użycie tego słowa przez [[Théophile Gautier|Théophile'a Gautiera]] w [[1868]] w przedmowie do ''Kwiatów zła'' Charles'a Baudelaire'a. Podobną wymowę ma słowo ''décadence'' użyte w wierszu [[Paul Verlaine|Paula Verlaine'a]] ''Langueur''. Termin został spopularyzowany przez Anatola Baju, który założył w [[1886]] czasopismo ''Le Décadent''.
 Dekadentyzm silnie inspirowany był również [[romantyzm|romantyczną]] [[powieść gotycka|powieścią gotycką]], ''Wyznaniami angielskiego opiumisty'' [[Thomas de Quincey|Thomasa de Quinceya]] oraz twórczością [[Edgar Allan Poe|Edgara Allana Poego]], [[John Keats|Johna Keatsa]] i mniej znanego [[George Crabbe]]'a. Za tzw. "biblię dekadentyzmu" uważa się ''[[Na wspak]]'' [[Joris-Karl Huysmans|Jorisa-Karla Huysmansa]].