Verdelais

Vilatge d'Occitània

Verdelais Verdelais
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
L'ostau de comuna
Geografia fisica
Coordenadas	44° 35′ 19″ N, 0° 15′ 02″ O
Superfícia	4,75 km²
Altituds  · Maximala  · Mejana  · Minimala	103 m 40 m 2 m
Geografia politica
País	Guiana Bordalés
Parçan	Entre Duas Mars
Estat	França
Region 75	Novèra Aquitània
Departament 33	Gironda
Arrondiment 333	Lengon
Canton 3343	L'Entre Duas Mars (Sent Macari avant 2015)
Intercom 243301462	CC deu Sud Gironda
Cònsol	(2020-2026)
Geografia umana
Populacion Populacion totala (2019)	1 020 ab. Evolucion de la populacion 1 029 ab.
Densitat	205,89 ab./km²
Autras informacions
Gentilici	Verdelaisiens (en francés)
Còde postal	33490
Còde INSEE	33543

Verdelais [berde' laj] o Verdelai (Verdelais en francés) es una comuna bordalesa de Guiana, lingüisticament gascona, administrada per lo departament de Gironda de la region de Navèra Aquitània, ancianament d'Aquitània.

Verdelais es una comuna situada a l'extrèm sud-èst de Bordalés, dens la region de Sent Macari.

Geografia

Verdelais se tròba au bòrn dau plèir calcari de l'Entre Duas Mars, a shivau sus la plana de la valèia de Garona e sus tres tucaus delimitats per los rius nomats lo Galoishèir e lo Paduenc. L'un daus tucaus s'apèra lo Mont Cussòu (Cussol).

La prumèira glèisa, dedicada a sent Maurici, estut bastida au borg d'Aubiac, suu bòrn de Garona, a l'emplaçament d'una villa galloromana. A d'aqueste endreit se tròba tanben lo pòrt de la Garonèla.

Nombrós son los toponims occitans (gascons) a Verdelais : Graus, Pujòus, Vaura, lo Rodèir, la Moliata, la Nausa, los Paduenc, Borrilhon, la Boishèira, Vernilha, Sarra la Co(h)a, la Rama, Bòsc Grand (XIX°), Pantòc, lo Luc, lo Cròs de Vertulh, la Graveta...

Comunas a l'entorn.

Istòria

Istòria dau santuari

L'origina de Verdelais tala que la coneishem adara remonta au XII° siègle. Un crotzat, Geraud de Gravas, qu'èra originari dau virat, tornèt de Tèrra Senta damb una estatuda de la Vièrja. A la seguida d'un vòt hèit quòra èra encerclat preus Sarrasins, bastit un petit oratòri dens la granda forèst de l'Entre Duas Mars, aquesta sauva qu'a balhat son nom a la Sauva Majora. A la mòrt dau shivalèir vingut ermita, una comunautat de monges, los Grandmontans, s'installèren dens la clarèira deu Luc. Construisuren los prumèirs bastits conventuaus damb una glèisa, treitinèren, e bienlèu lo santuari estut coneishut deus paisans deu lòc. Disen que lo prumèir miragle susvingut en 1185.

A l'Atge Mièi, seguiren mantun periòde de guèrras, pèstas, destruccions, entrecopadas per l'episòda dau Pas de la Mula. La mula d'Isabèu de Foish botèt lo pè dens lo trauc on los monges avèvan estujat l'estatuda de la Vièrja per la botar a l'abric daus pilhatges. Las guèrras de religion (1562) acabèren de botar lo santuari en roina.

Aquò's sonque 50 ans pus tard que lo cardinau François de Sourdis, arshavesque de Bordèu, en vesita a Verdelais, decidit d'i implantar una comunautat de Celestins. Son aqueths, dont, lo mèi coneishut, lo pair Proust, qu'an començat a balhar au vilatge son visatge actuau. Tracèren las Alèias, bastiren un prumèir convent, apui un segond au XVIII° siègle ; rebastiren la glèisa, en i ajotant un nartèx e un transèpte. Los trabalhs durèren de 1630 a 1666. D'aquera epòca am gardat lo magnific retaule damb la Vièrja en castanhèir policròm dau XIV° siègle, mèi de nombrós ex-voto, dont los murs de la glèisa son caperats, temuenhant de la fòi de las gents de l'epòca. Au XVII° siègle tanben, la cura es transferida d'Aubiac a Verdelais e la glèisa de Nòsta Dama ven glèisa parropiala.

Ven la supression de l'Òrde deus Celestins en 1778, apui los turments de la Revolucion. En 1794, lo maire Grenouilleau vòu mèsme hèser abàter l'estatuda au hons deu còr. Contan que, digun ne volent se riscar a l'aterrar, lo quite maire angut ec hèser eth-mèsme ; mès, en montant sus una escala, se trobèt mau. La glèisa damorèt egau barrada dinc a la fin de la Revolucion.

Diferents religiós, en petit nombre, esturen enviats a Verdelais per assegurar lo manten deu servici deu culte. Mès aquò's pas qu'en 1838 que los Maristas s'installèren a Verdelais. Estut l'atge d'òr deu pelegrinatge de Verdelais, qu'èra lavetz, avant l'aparicion de la Vièrja a Lordas, lo mèi grand d'Aquitània. La granda figura de l'epòca estut lo cardinau Ferdinand Donnet, arshavesque de Bordèu. Devath son episcopat, lo calvari de Verdelais estut creat, la glèisa se vesut dotada de dus bas-costats e d'un clochèir, las Alèias esturen arrenjadas, e fòrt d'ostaus i esturen bastits. La majora partida èran comèrcis e otèls, mès i augut tanben los ostaus daus ex-abitants d'Aubiac, que l'ancian shèite de la parròpia venèva de mèi en mèi enclavat. Amèi, la proximitat de Garona impliquèva (e quò's totjorn lo cas) un hòrt risc d'aigats.

En 1924, la glèisa estut erigida en basilica menora. Los Maristas damorèren dinc a 1990, quòra passèren lo relais aus Passionistas. Enfin, esturen eths-mèsmes remplaçats preus Marianistas en 2007. Actualament, lo centre de Verdelais ne compta pas mèi, coma comèrcis, qu'una supereta, una farmacia, un cafè e un restaurant, lavetz que d'autscòps n'i avèva au mens una detzena. Per çò dau pelegrinatge, damòra totjorn viu.

Verdelais e lo Felibritge

Una Felibrèia aujut lòc a Verdelais en 1926. Lo sarmon estut dit per l'abat Giraudet, coneishut coma l'abat Escudey per sos sarmons en gascon.

Administracion

Lista deus cònsols successius

Periòde		Identitat	Etiqueta	Qualitat
2014	2026	Corinne Molle neishuda Ribauville		inspectritz de las talhas
març 2001	2014	Philippe Mesnard	aparentat PS	retirat de director dau Centre d'ajuda prau trabalh
2000	2001	Janine Ribauville
1987	2000	Henri Tauzin
1977	1987	Jean Barès		medecin
1971	1977	Alice Favereau
1953	1971	Jean Alix Dubourg		vinhairon
mai 1945	1953	André Ballade		vinhairon
junh 1913	1945	Jean Honoré Campana		notari, director de l'Escòla de notariat, shivalèir de l'òrde de Sent Gregòri lo Grand
	1913
Totas las donadas non son pas encara conegudas.

Demografia

Evolucion demografica Populacion comunala actuala (2013): 978, totala: 1040
1793	1800	1806	1821	1831	1836	1841	1846	1851
						652	-	-
1856	1861	1866	1872	1876	1881	1886	1891	1896
-	-	-	-	930	-	-	-	-
1901	1906	1911	1921	1926	1931	1936	1946	1954
-	-	925	-	-	-	-	-	-
1962	1968	1975	1982	1990	1999	2006	2007	2008
846	831	923	880	869	869	826	862	898 921
2009	2010
934 957	919 943
Fonts
Base Cassini de l'EHESS - Nombre retengut a partir de 1962 : Populacion sens comptes dobles - Sit de l'INSEE Evolucion de la populacion 1962-2008

Lòcs e monuments

Lo principau ensemble monumentau, son las Alèias, plantadas de tilhòus. I tròban la basilica de Nòsta Dama e los bastimens conventuaus daus XVII° e XVIII° siègles, mès tanben un ensemble arquitecturau remercable constituit per un alinhament d'ostaus dau XIX° siègle sus la faça mijorn de las Alèias. La majora partida èran otèls o auts comèrcis, en particulièr boticas d'obgèits de pietat. Sus la faça nòrd de las Alèias, se tròba l'ostau de Pontac, qu'a apartingut a un grand magistrat bordalés au XVII° siègle ; coma l'ostau de retrèita, aujut tanben a un moment la foncion d'otèl ; veiràn tanben l'anciana escòla de gojats daus Maristes, apui un ostau dau XVII° o XVIII° siègle. Lo petit patrimòni es present sus las Alèias : crotz votiva eslevada pendent l'epidemia de pèsta de 1630, hont damb lo buste dau cardinau Donnet (1854).

Lo Calvari, sus las pantas dau Mont Cussòu, data dau mitan dau XIX° siègle. Es compausat de duas capèras (Senta Agonia e Sent Sepulcre), d'un camin de crotz de 14 estacions, e de las tres crotz monumentalas damb un interessant estatuari. Malurosament, las tempèstas e lo manque d'entreten an hèit lur òbra e lo Calvari es entrat actualament dens una fòrt longa fasa de restauracion.

Lo site dau Luc, dens lo valon dau Galoishèir, compòrta un ensemble d'estatuas representant l'episòdi dau Pas de la Mula, un abric preus pelerins, un lac damb un ancian molin - pòden encara devinar l'emplaçament dau riu molenda. Lo monument mèi important a d'aqueste lòc es la hont de la Vièrja, reputada garir las malausias daus ulhs. Lo site dau Luc es prolongat per un vaste espaci verd, malurosament interdit anuit au public, que podèva èster un lòc de meditacion : lo bòi (o parc) daus Pairs.

Mantun bastiment a Verdelais a servit d'escòla, qu'èsti laïca o mèi religiosa : l'anciana escòla Sent Miquèu (a Jòfre), l'ostau Senta Anna, l'escòla de la Moliata, l'ostau de Nazaret (a Narcé). Los maines viticòlas ne son pas en rèste : lo mèi remercable, benlèu pro ancian, es lo castèth Pomirol le Pin ; i a tanben lo castèth Charrau o lo maine de Meirós. Per çò daus ostaus medievaus, dits cocotas o simplament vielhas bòrdas, ne'n tròban un pilòt dens lo borgat de Ròcacava, e quauques auts esbarrinclats alhurs.

I avèva d'auts còps fòrt de molins a Verdelais. Suus tres molins a vent (un a Vaura e dus a Cussòu), ne damòra pas mèi que lo molin de Cussòu, bastit en 1729 sus un terrenh crompat preus Celestins. Per contra, los molins d'aiga an milhor resistat : molin dau Pas d'Aubiac (tornat bastit après una burla), molin de Ròcacava (sembla lo mèi ancian, d'origina medievala ; sonque las parets damòran, damb lo canau de huita), molin de la Moliata (damòran tèit e parets mès quò's una roina), molin dau Luc (lo sol enteirament conservat), molin daus Quate Sòus (quauquas roinas).

Coma petit patrimòni : la crotz de mission de la Moliata (1844) ; la Vièrja de la Nausa (1819), la Vièrja dau Mont Celestin e l'Ange indicator (1870) que montran lo camin de Nòsta Dama de Verdelais. Los putz, los lavadèirs e las honts son redde nombrós. La tomba d'Henri de Toulouse-Lautrec es au segrat de Verdelais.

N'oblidaram pas de mencionar l'anciana glèisa d'Aubiac, son ancian presbitèri (o priorat) dau XVI° siègle e lo pòrt de la Garonèla.

Enfin, coma sites pus o mens naturaus, lo bòi de Vertulh e los bòis de Cussòu son encara plens de mistèris. Vesetz tanben las peirèiras de Bertric, e lo long dau riu, los sites de la Moliata, de Ròcacava e daus Guionets.

Personalitats ligadas damb la comuna

• Isabèu de Foish
• Francés Mauriac
• Guilhèm Dadòr
• Enric de Tolosa-Lautrèc (1864-1901)
• Pèir Campana
• Claudi Bellòc (1936-2002)
• Lydie Balloux

Veire tanben

• Comunas de Gironda