Oasi

Oasi en Libia

Un oasi (tanben un oasí o oasís, o, de mai en gascon, una ièrla o gèrla) es un airal de vegetacion isolada dins un desèrt, que normalament se situa a l'entorn d'una una font d'aiga sosterranha que pòt emergir o non a la superfícia.

Lo mot oasi etimologicament ven del grèc ὄασις (oasis), que deriva de l'egipcian wḥ3t o del demotic wḥỉ, e ven pas dirèctament del mot còpte ouaḥe (*/waħe/), coma se ditz a vegadas, perque lo mot grèc es mencionat abans l'aparicion del còpte coma lenga escricha. Lo mot èra originalament un toponim que designava una localitat especifica, que seriá l'actual oasi de Dakhla, e probablament èra un tèrme de la lenga locala (libicoamazic).

Ròtle

La posicion dels oasis es d'importància vitala per las rotas comercialas e de transpòrt dins las zonas deserticas. Las caravanas devon viatjar d'oasis en oasis per que no manque d'aiga. Sovent lo contraròtle militar d'un oasi implica lo contraròtle d'una rota comerciala. Encara demòran de fogals de pòblament fòrça importants dins lo desèrt e d'una produccion agricòla que compta. Son tanben de relais per las migracions contemporanèas: los migrants d'Africa sossahariana cap a Euròpa.

Natura

Lo mot « oasi » dins lo lengatge comun designa pas qu'un espaci redusit al mitan del desèrt e fach fertil per la preséncia d’aiga. Mas, lo punt de vista antropologic e arqueologic i apond mai caractèrs essencials. Un oasi, dins aquel sens, es un terrador creat per l'òme e mantengut per l’introduccion d’un sistèma de gestion tecnic e social de la font d'aiga. S’agís de fach d'un espaci mes en cultura per l'asagatge e doncas tot artificial. La creacion e la sèrva d'un oasi implica doncas una preséncia umana e un apòrt de trabalh de contunh; un oasi se pòt doncas definir coma l’associacion d’una aglomeracion umana e d’una zona cultivada (sovent una palmièra) en mitan desertic o miègdesertic.

Una palmièra d’oasi es un espaci de fòrta antropia e asagat que pòrta una agricultura intensiva e de policultura. L’oasi es integrat a son mitan desertic per una associacion amb l’abaliment nomada. L'estructura sociala e l'ecosistèma son particulars. Per repondre a de constrenchas environamentalas, es una agricultura integrada amb tres estratas:

• la primièra estrata, la mai nauta, es formada de palmièrs datilèrs que sèrvan lo fresc;
• una estrata intermediària amb d'arbres fruchièrs (irangièrs, bananièrs, granadiers, pomièrs, eca.) ;
• la tresena estrata, a l’ombra, de plantas bassas (ortalissas, pastura, cerealas).

Una autra caracteristica de l'estructura d'un oasi es lo trabalh en taula de cultura, una organizacion de l’espaci ajustat a l’asagatge per inondacion.

Los oasis Saharans ocupan pas qu'un milen de la superfícia del Sahara. La preséncia d’aiga en superfícia o en sossòl es necessària, mas sufís pas per crear aquel tipe d'espaci. Dins lo monde, lo sistèma oasian noirís almens dètz milions de personas. Pasmens, existís de regions deserticas sens oasi, malgrat la preséncia d’aiga (lo Kalahari, per exemple). La creacion d’oasis es tanben condicionada per l'Istòria: fòrça oasis foguèron creats o se desvolopèron a causa del ròtle de relai sus las rotas comercialas (rota sahariana de l'aur o rota asiatica de la seda).

Exemples

Oasi de Timimon (Argeria)

Oasi de Figuig (Marròc)

Oasi de Chebika (Tunisia)

• Argeria
  • Bo-Saâda, Djanet, Ghardaia, Oargla, Timimón, Toat, (val Oèd Righ), etc.

• Arabia Saudita
  • Al-Hasa, Qatif, eca.

• Chile
  • San Pedro de Atacama, eca.

• China
  • Torfan (Xinjiang), eca.

• Egipte
  • Al-Bahariya, Ad-Dakhla, El Bahreïn, Al-Farafra, Al-Fayoum, Al-Kharga, Selima, Sitra, Siwa.
• Iran
  • Tabas, eca.

• Libia
  • Gaberóoun, Kufra, etc.

• Marròc
  • Figuig, Er-Rachidia, Zagora, Tafilalet, Tinghir, Tighmert, Asrir, Tata, Goulmima etc.

• Mauritània
  • Tergit, Mhaïreth, Varesse, Lagueila, etc.

• Peró
  • Huacachina, etc.

• Tunisia
  • Chebika, Tamerza, Midés, Ksar Ghilane, Tozeur, Nefta, Kebili, Gabés, Douz, etc.

• Siria
  • Palmira, etc.

• Iemèn
  • Seyoun, Shibam, Tarim, etc.

Vejatz tanben

Bibliografia (fr)

•  {{{títol}}}. , Éditions IRD, coll. À travers champs, Paris, 2005, 440 p. ISBN: 2-7099-1564-2 (en accès libre sur HAL)
• Vincent Battesti, The Power of a Disappearance: Water in the Jerid region of Tunisia, in B. R. Johnston & all. (eds), Water, Cultural Diversity & Global Environmental Change: Emerging Trends, Sustainable Futures?, à paraître en 2011, UNESCO/Springer. (en accès libre sur HAL)
• M. Ferry, S. Bedrani, D. Greiner, Agroéconomie des oasis, CIRAD, GRIDAO, Montpellier, 1999, 230 p.
• Yves Lacoste, « Oasis » dans Encyclopædia Universalis, vol. XVI, Paris, 1990.
• Nadir Marouf, Lecture de l'espace oasien, Sindbad, La Bibliothèque arabe, coll. Hommes et sociétés, Paris, 1980, 281 p.
• A. G. P. Martin, Les oasis sahariennes, Auguste Challamel, Paris, 1908, 404 p.
• A. Moussaoui, Espace et sacré au Sahara : Ksour et oasis du sud-ouest algérien, CNRS, coll. CNRS anthropologie, Paris, 2002, 291 p.
• Les oasis au Maghreb, Mise en valeur et développement, Actes du séminaire Gabès, 4-6 novembre 1994. Tunis, Cahier du C.E.R.E.S., Série Géographique, vol. 12, 1995, 352 p.
• Ben Mohamed Kostani. Les oasis marocaines précoloniales, cas de Gheris, publications de l'IRCAM,2005
• Ben Mohamed Kostani. L'Oasis de Gheris et le protéctorat, mécanismes de changement et formes de résistance, thèse de doctorat, 2002, en cours de publication.
• Fayçal Ababsa Smati, Introduction au cours de socio-économie du développement des régions sahariennes en Algérie. Agroscopies Volume 1, 2007. Publication de l'INRA Algérie. (ISSN: 1112 - 7929).
• Fayçal Ababsa Smati, Les possibles différés de l'agriculture saharienne en Algérie. Agroscopies Volume 2, 2008. Publication de l'INRA Algérie. (ISSN: 1112 - 7929).

Articles connèxes

• Desèrt

Ligams extèrnes (fr)

• PDF Vincent Battesti, Jardins au désert, Évolution des pratiques et savoirs oasiens, Jérid tunisien (obratge en accès liure sus HAL)
• Los diferents tipes d'oasis
• Las diferentas estratas dels oasis
• L'oasi de Figuig
• L'oasi d'Iherir