Portugal

Portugal
Bandièra Escut d'armas
Imne: A Portuguesa (en occitan: La Portuguesa)
Localizacion de Portugal (en verd fosc) dins l'Union Europèa (en verd clar)
Capitala e ciutat mai granda Lisbona 39° N, 9° O
Lengas oficialas Portugués
• Lengas reconegudas Mirandés
Religion (2021) 84,8 % Cristianisme 80,2 % Catolicisme 4,6 % Autres 14,1 % Irreligion 1,1 % Autres
Gentilici Portugués, Portuguesa
President Primièr ministre Marcelo Rebelo Luís Montenegro
Superfícia 109en
• Totala (2013) 92 230 km²
• Aiga (2015) 1,2 %
Populacion 88en
• Totala (2023) 10 639 726 ab.
• Densitat 115.4 ab./km²
IDH (2021) 0,866
Moneda Èuro (EUR)
Indicatiu telefonic +351
ISO 3166 PT
Domeni internet .pt
Membre de ONU, OTAN, UE

Portugal (var. Portugau; en portugués: Portugal, AFI: [puɾtuˈɣaɫ]; en mirandés: Pertual, AFI: [peɾtuˈal]), oficialament la Republica Portoguesa (República Portuguesa en portugués), es un país dau sud-oèst d'Euròpa, a l'oèst de la Peninsula Iberica; es la pàtria dau pòble portugués e forma un estat. Es limitròf amb l'estat d'Espanha au nòrd e a l'èst e es en riba de l'ocean Atlantic au sud e a l'oèst. Tanben ne fan partida dos archipèlas de l'Atlantic Nòrd: los Açòres e Madèira. A una populacion de 10 566 212 estatjants (2005) e una superfícia de 92 391 km².

La capitala n'es Lisbona (Lisboa).

Istòria

Preïstòria e Antiquitat preromana

Lei traças umanas pus ancianas descubèrtas en Portugau datan d'aperaquí 500 000 ans. Puei, Homo neanderthalensis poblèt lo territòri entre 200 000 ans e 28 000 ans, principalament dins lei regions d'Estremadura e d'Alentejo e au nòrd de Douro. A partir de 40 000 ans av. JC, foguèt pauc a pauc remplaçat per Homo sapiens. L'agricultura apareguèt au periòde neolitic, entre 4 000 e 2 000 av. JC, en parallèl dau desvolopament progressiu d'una cultura pròpria ai territòris actuaus de Portugua e de Galícia. Lei premierei comunautats sedentàrias se formèron a partir de 2 600 av. JC.

Lo desvolopament de la metallurgia favorizèt la formacion de contactes maritims entre lo litorau, leis Illas Britanicas e lei regions mediterranèas. Grècs, Fenicians e Cartaginés installèron de comptadors dins lo sud de la Peninsula Iberica. Lei Fenicians i introguèron tanben la cultura de la vinha e de l'olivier. Certaneis arqueològs pensan que son a l'origina de la fondacion de Lisbona vèrs 1000 av. JC. Vèrs 1 200 av. JC, de populacions indoeuropèas migrèron dins la region e se mesclèron ai pòbles locaus ja influenciats per sei contactes ambé lei Fenicians e lei Grècs. Lei dos pòbles principaus d'aqueu periòde son lei Lusitanians e lei Gallaecis. Sa societat èra basada sus de nuclèus de populacions isolats, establits dins d'endrechs aisats de protegir (cima de còla... etc.) e vivent dins d'ostaus redons. Se pòu tanben citar lei Tartessians, pòble poderós, que dispareguèt ambé l'arribada dei Cartaginés vèrs 235 av. JC. Aquelei darriers ocupèron la mitat sud de la Peninsula Ibèrica, someteguèron mai d'una tribü lusitaniana e fondèron Faro.

Antiquitat romana

Lo Temple Roman d'Evòra, en Alentejo, foguèt un simbòl de Lusitània, província romana de Portugal.

A l'eissida de la Segonda Guèrra Punica (218-201 av. JC), Roma expulsèt lei Cartaginés de la Peninsula Iberica. En causa de son interès economic e estrategic, decidèt rapidament de la conquistar a son torn. Lei legions se turtèron a una resisténcia acarnada mai l'influéncia romana venguèt rapidament fòrta. Un episòdi important d'aquela conquista foguèt la revòuta dau Lusitanian Viriat, considerat coma lo reire dei Portugués actuaus, que comencèt en 147 av. JC e s'acabèt per son assassinat en 139 av. JC. Capitèt d'infligir plusors desfachas ai Romans e sa disparicion rompèt la resisténcia lusitaniana. En 133 av. JC, Roma aviá somes tota la peninsula. L'instauracion de la Pax Romana entraïnèt l'abandon deis abitats fortificats au profiech d'una installacion dins lei plans. Aquela migracion es a l'origina de la fondacion dei vilas de Braga (Bracara Augusta), de Chaves (Aquae Flavia) ò de Beja (Pax Iulia). Un ret rotier foguèt tanben bastit e la cultura romana se difusèt largament fins a l'afondrament de l'Empèri Roman d'Occident.

Conquistas visigòta e musulmana

Lo Reiaume Visigòt

Article detalhat: Reiaume Visigòt.

En 410, l'afondrament de l'Empèri Roman d'Occident permetèt a mai d'un pòble germanic, coma lei Sueves ò lei Vandals, de s'installar dins la Peninsula Iberica. Quatre ans pus tard, foguèt lo torn dei Visigòts de passar lei Pirenèus. Intrèron rapidament en conflicte ambé sei predecessors. Batuts, lei Sueves se retirèron pauc a pauc vèrs l'oèst e lei Vandals foguèron obligats de partir en Africa en 429. En 454, la totalitat de la peninsula èra sota dominacion visigòta franc dau Reiaume Sueve e dei regions bascas. Lo Reiaume Visigòt formava alora una entitat importanta dau sud de la peninsula a Aquitània ambé Tolosa coma capitala. Pasmens, en 507, lei Francs de Clovís conquistèron la màger part d'Aquitània e lo territòri visigòt se trobèt desenant centrat sus lei regions ibericas.

Lei Visigòts installèron una capitala novèla a Toledo en 554 e reprenguèron la guèrra còntra lo Reiaume Sueve annexat en 586. Pasmens, aguèron una influéncia febla sus lo territòri dau Portugau actuau car s'installèron principalament dins lo centre de la peninsula. Après la conversion dei rèis visigòts au dògma de Roma, se creèt un reiaume basat sus un rèi sostengut per son aristocracia e la Glèisa. Tre lo sègle VII, lei Visigòts abandonèron lo sieu mòde de vida au profiech dei mors romanas. Aquò entraïnèt en particular la disparicion rapida de la lenga visigòta.

La conquista musulmana e la formacion d'Al Andalús

Partiment de la Peninsula Ibèrica a la fin dau sègle VIII.

Article detalhat: Al Andalús.

Maugrat la consolidacion progressiva de seis institucions, lo Reiaume Visigòt demorava un edifici fragil que s'afondrèt rapidament en fàcia deis invasions musulmanas. D'efèct, en 711, benlèu après una demanda de senhors visigòts en revòuta còntra lo rèi, una armada musulamana dirigida per lo cap berbèr Tarik ibn Ziyad desbarquèt dins la peninsula. Anientèt l'armada visigòta, prenguèt Toledo e proclamèt la sobeiranetat dau califa omeia. Puei, dins lo corrent dau decenni, renforcèt lo contraròtle musulman sus la peninsula que foguèt totalament somesa franc dei zònas montanhósas dau nòrd.

Pasmens, l'establiment d'institucions establas dins lei regions conquistadas foguèt malaisada. Premier, i aguèt de combats intèrnes entre clans arabis e berbèrs a prepaus dau partiment dau butin. Aquò entraïnèt l'intervencion de tropas aràbias suplementàrias venguts d'Orient Mejan mai lo caòs contunièt, especialament après lo reversament deis Omeias per leis Abbassidas en 750. Ansin, en 756, Abd-al-Rahman, un subrevivent de la dinastia omeia poguèt prendre lo poder dins la peninsula e i fondar un estat independent e centralizat dich Al Andalús.

Al Andalús venguèt un estat prospèr que son cap prenguèt lo títol de califa en 929. De musulmans s'installèron dins lo sud dau Portugau actuau, en Andalosia, lòng dau litorau mediterranèu e dins la vau de l'Èbre. L'islam e l'usatge de l'arabi i progressèron pauc a pauc. Pasmens, demoravan de tensions intèrnas grèvas (entre Berbèrs e Arabis, entre crestians e musulmans... etc.) que causèron l'afondrament dau Califat en 1038 e l'embrenicament de son territòri d'ara endavant per de principats pichons dichs taifas.

La Reconquista e la formacion de Portugau

Avançada deis estats crestians de la Peninsula Ibèrica dins lo corrent dau sègle XIII.

La desagregacion dau Califat Omeia de Còrdoa foguèt l'eveniment decisiu que permetèt ai reiaumes crestians dau nòrd de reconquistar la Peninsula Iberica. Lei combats principaus foguèron menats per lei Reiaumes de Castelha e d'Aragon. En 1212, la batalha de Las Navas de Tolosa rompèt lei fòrças musulmanas entraïnant la presa de Còrdoa (1236), de Sevilha (1248) e de Cadis (1263).

Portugau nasquèt dins aquel encastre a partir de la fin dau sègle XI. D'efèct, lo rèi Anfós VI de Castelha (1065-1109) donèt de tèrras ai chivaliers venguts ajudar son armada e participar a la conquista de Toledo. En particular, Ramon de Borgonha obtenguèt Galícia e Enric de Borgonha lei tèrras entre Galícia e Tage. Lo segond prenguèt lo títol de còmte de Portucale, es a dire de la region de Porto. En 1139, son fiu Anfós foguèt proclamat rèi de Portugau per sei tropas après sa victòria d'Ourique còntra leis Almoravides. Aqueu títol foguèt reconeguda per Castelha quatre annadas pus tard. Anfós I^èr contunièt per la seguida sei guèrras còntra leis Almoravides mai mau capitèt de passar Tage. Après sa mòrt en 1185, la Reconquista portuguesa conoguèt una pausa fins a la batalha de Las Navas de Tolosa e s'acabèt en 1249 ambé la conquista d'Algarve. Portugau agantèt alora quasiment sei frontieras actualas que son demoradas relativament establas dins lo corrent dei sègles seguents.

L'apogèu de Portugau

La formacion de la dinastia Avís

Après la conquista d'Algarve, acomencèron de s'afirmar d'institucions coma lei Cortès (assemblada de la noblesa, dau clergat e de la borgesiá) e de trachs culturaus pròpris de Portugau coma sa lenga. Una dinastia novèla prenguèt tanben lo poder après una crisi en 1383-1385 que foguèt entraïnada per la mòrt dau rèi Ferrand I^èr (1367-1383). D'efèct, sa disparicion fasiá de sa filha Beatritz, frema dau rèi Joan I^èr de Castelha, son eiretiera unica. Òr, l'idèa d'una union entre Portugau e Castelha suscitava l'ostilitat dei Portugués que se revoutèron. Lei Cortès nomèron Joan d'Avís, un fraire bastard de Ferrand, coma rèi que son poder foguèt confirmat per una victòria còntra lei Castelhans a la batalha d'Aljubarrota. L'annada seguenta, Portugau s'alièt amb Anglatèrra que li aviá portat una ajuda militara importanta durant la crisi.

L'expansion otramar

Padrão dos Descobrimentos, monument en onor dei navegaires portugués dei sègles XV e XVI.

Après la fin de la Reconquista, lei sobeirans portugués acomencèron de s'interessar ai regions de Magrèb per i perseguir la guèrra còntra lei musulmans. Ansin, en 1415, prenguèron Ceuta. En revènge, en 1437, subiguèron una desfacha importanta en fàcia dei barris de Tànger. La resisténcia dei princes musulmans maugrabins obliguèt lei Portugués de desplaçar seis ambicions territòrialas e de contornejar Marròc. Favorizada per la presa de Madèira (1425), aquela estrategia venguèt la basa de l'expansion otramar de Portugau.

Lei navigators portugués ocupèron ansin leis Açòres e leis illas dau Cap Verd. En 1482, establiguèron un fòrt sus lo litorau dau Ghana actuau e Bartolomeu Dias passèt lo Cap de Bòna Esperança en 1488. Dètz ans pus tard, Vasco de Gama capitèt d'agantar leis Índias. Aquò permetèt lo desvolopament dau comèrci d'espècias. En revènge, lo govèrn portugués foguèt pas convencut per lei projèctes de Cristòl Colomb, çò que laissèt lo benefici de la descubèrta dau continent american ais Espanhòus. En 1494, aquò entraïnèt lo partiment dau monde entre Espanhòus e Portugués ambé la signatura dau Tractat de Tordesillas. Aqueu tractat laissava la màger part d'America entre lei mans deis Espanhòus mai laissèt ai Portugués lo drech d'ocupar Brasil que foguèt agantat en 1500.

La disparicion de la dinastia Avís e l'union amb Espanha

Lo rèine de Manual I^èr (1495-1521) es considerat coma l'apogèu dau Reiaume de Portugau gràcias ai revenguts dau comèrci d'espècias e ai victòrias de la flòta portuguesa dins l'Ocean Indian (batalha de Diu, 1509). Pasmens, son rèine veguèt tanben un durciment de la politica portuguesa per quant ai questions religiosas. Per exemple, lo rèi ordonèt la conversion fòrçada dei 60 000 judieus expulsats d'Espanha qu'èran estats acuelhits per Joan II (1481-1495) per aumentar la populacion. Puei, Joan III (1521-1557) introduguèt l'Inquisicion dins lo país. Enfin, son fiu Sebastian (1557-1578) se preocupèt subretot d'organizar una expedicion militara per conquistar Magrèb e i impausar lo catolicisme. Pasmens, son expedicion militara s'acabèt per lo desastre saunós de la batalha dei Tres Rèis que costèt la vida au rèi e a la quasi totalitat de l'elèit portuguesa.

La mòrt de Sebastian entraïnèt una crisi de succession car aviá pas d'eiretier dirècte. Son oncle Enric I^èr (1578-1580) mai moriguèt rapidament e aviá egalament ges d'eiretier clar. Antòni de Portugau, felen bastard de Manual I^èr, prenguèt lo poder sostengut per França e Anglatèrra mai deguèt faciar lei pretencions dau rèi Felip II d'Espanha, felen legitim dau meteis rèi. Venceires de la batalha d'Alcántara, leis Espanhòus ocupèron lo país e resistiguèron fins a 1589 ai diferentei temptativas de restauracion d'Antòni menadas per lei flòtas francesa e anglesa. Felip II d'Espanha demorèt rèi de Portugau que perdiguèt son independéncia mai gardèt seis institucions (Cortès, armada, moneda... etc.) dins l'encastre d'un regime d'union personala entre lei dos reiaumes.

L'Union de Portugau e d'Espanha

Lo rèi Felip II d'Espanha foguèt oficialament reconegut coma rèi de Portugau per lei Cortès en 1581. En mai dau respèct deis institucions portuguesas, prenguèt de mesuras d'amnistia en favor dei partisans de son adversari e reglèt una partida dau deute immens laissat per leis ambicions militaras de Sebastian. L'integritat territòriala de l'Empèri Portugués foguèt tanben respectada e l'Union Iberica favorizèt lo desvolopament economic.

Pasmens, l'integracion de Portugau au sen dau domeni Habsborg transformèt lei navigators portugués en enemics dei naviris olandés, anglés e francés. Lei marchands portugués perdiguèron ansin pauc a pauc sei posicions comercialas e lei premierei tensions apareguèron tre la fin dau rèine de Felip II. Sota son successor Felip III — qu'aviá un interès fòrça limitat per la politica e l'administracion — la situacion s'agravèt en causa de la politica de centralizacion dau vice-rèi de Lisbona. Puei, lo maucontentament aumentèt a mesura que lo govèrn espanhòu adoptèt de decisions impopularas coma l'aumentacion deis impòsts, una politica de repression còntra lei crestians recentament convertits, l'adopcion d'un còdi de lèis novèu. Aquò contunièt durant lo rèi de Felip IV qu'aumentèt tornarmai la fiscalitat e assaièt de demenir l'autonòmia dau país e que perdiguèt plusors plaças importantas de l'Empèri Portugués coma Ormuz (1622), Bahia (1624), Arguin (1633) ò encara São Jorge da Mina (1637).

Portugal dempuei 1640

De la Guèrra de Restauracion a l'invasion francesa

Joan IV de Braganza menèt la Guèrra de restauracion portuguesa e tornèt lo poder a Portugal coma rei Joan IV.

Guèrras Ibericas de 1640 a 1668.

Encoratjada per França, l'aristocracia portuguesa refusèt de participar a la repression de l'insureccion catalana (Guèrra dei Meissonaires, 1640-1652) e se revoutèt en 1640. Lo senhor portugués pus poderós, Joan de Bragança, foguèt proclamat rèi entraïnant la Guèrra de Restauracion (1640-1668). Gràcias ai revenguts dau comèrci d'espècias amb Asia e de sucre ambé Brasil, Portugau capitèt de resistir ais ofensivas espanhòlas. De mai, capitèt d'eliminar la menaça olandesa còntra Brasil e Angòla. En revènge, perdiguèt la màger part de sei posicions en Asia, especialament Malacca perduda en 1641. Ceuta demorèt tanben sota lo contraròtle de Madrid.

Aqueu periòde veguèt la conclusion d'una aliança novèla entre Portugau e Anglatèrra que venguèt un axe major de la diplomacia dau país. D'efèct, per Londres, lo país èra una escala importanta per sei naviris, especialament dins l'encastre dei guèrras recurrentas còntra França. De mai, leis Anglés èran fòrça interessats per lei possibilitats comercialas presentadas per Brasil. De son caire, Portugau aviá besonh d'un protector poderós per s'aparar còntra lei menaças espanhòlas, francesas e olandesas. Brasil venguèt ansin lo centre de l'Empèri Portugués e un important comèrci implicant lo sucre american e leis esclaus d'Angòla e de Moçambic se desvolopèt. L'esplecha de jaciments d'aur dins lo corrent dau sègle XVIII assegurèt tanben lo foncionament de l'economia portuguesa.

Pasmens, après la mòrt de Joan V (1706-1750), lei revenguts aurifèrs acomencèron de demenir. Son successor Josèu I^èr (1750-1777), laissèt lo poder au marqués de Pombal que dirigiguèt lo país fins a 1776. Autoritari mai dubèrt ais idèas dei Lutz, Pombal s'ocupèt de la reconstruccion de la capitala destrucha per un tèrratrem en 1755 e restaurèt l'autoritat de l'Estat (somission de la noblesa, de la Glèisa e de l'Inquisicion). De mai, contunièt l'aliança britanica (participacion a la Guèrra de Sèt Ans), organizèt la colonizacion de Brasil, favorizèt la creacion de manufacturas e creèt divèrs monopòlis per protegir la cultura dei vinhas.

Après la fin dau periòde Pombal, lo rèine de Maria I^èra (1777-1786) foguèt marcada per la reaccion de la noblesa e dau clergat, que capitèt de restaurar una partida de sei privilègis ancians, e per la deméncia de la rèina. Son fiu, lo futur Joan VI, assegurèt la regéncia mai lo poder reiau èra fòrça afeblit laissant la gestion vertadiera deis afaires a un conseu de regéncia dominat per la noblesa.

En 1793, Portugau participèt a la coalicion generala còntra la França Revolucionària après l'execucion dau rèi Loís XVI. Batut lòng de la frontiera espanhòla, Portugau foguèt alora tiralhat entre sa volontat d'arrestar la guèrra còntra França e son besonh de mantenir son aliança ambé lo Reiaume Unit. Proclamèt sa neutralitat mai contunièt d'acceptar lei naviris anglés dins sei pòrts. En 1807, Napoleon I^èr mandèt un ultimatum au govèrn portugués demandant l'aplicacion dau Blocus continentau que foguèt refusat. Lo país foguèt aisament ocupat per lei Francés e la Cort anèt s'installar en Brasil. De 1808 a 1810, lo territòri portugués foguèt lo teatre de combats entre Francés e Anglés, sostenguts per la populacion, que s'acabèron per l'expulsion definitiva dei tropas napoleonencas.

De la secession de Brasil a la republica

Anglatèrra dirigiguèt de facto lo Portugau continentau fins a 1820 e una insureccion militara, sostenguda per lei liberaus, que permetèt l'eleccion de Cortès. En 1821, lo rèi Joan VI poguèt tornarmai s'installar a Lisbona. Acceptèt una constitucion mai la volontat dei Cortès de limitar lei drechs de Brasil — vengut fòrça autonòm durant l'ocupacion de la metropòli — entraïnèt la secession de la colonia en 1822 sota la direccion de Pèire I^èr, fiu ainat de Joan VI.

Dins lo corrent deis annadas 1820-1840, Portugau conoguèt un periòde d'instabilitat politica. D'efèct, en 1823, lo govèrn liberau, minat per la secession brasiliana e per de reformas impopularas, deguèt faciar una insureccion absolutista dirigida per lo prince Miguel. En 1824, una revòuta novèla entraïnèt la presa dau poder per d'absolutistas moderats ambé lo sostèn de Joan VI e dei Britanics. A la mòrt de Joan VI en 1826, lo poder passèt a Miguel siá coma regent siá coma rèi fins a 1834. Menèt una politica conservatritz mai deguèt faciar plusors temptativas de còps d'estat de part dei liberaus. Puei, en 1834, foguèt reversat per son fraire Pèire qu'abdiquèt sa corona imperiala brasiliana per restablir sa filha, Maria II, ambé lo sostèn de França e dau Reiaume Unit. Una monarquia constitucionala foguèt creada e lo regime foguèt dirigit per l'aristocracia liberala devesida entre chartistas (favorables ai proprietaris terrencs) e septembristas (favorables ai classas mejanas urbanas). Maugrat plusors temptativas de còps d'estat liadas a l'impopularitat dei govèrns successius, la vida politica s'estabilizèt pauc a pauc sota l'influéncia d'António Bernardo da Costa Cabral que reprimiguèt d'un biais ferotge l'oposicion septembristas mai capitèt de redreiçar l'economia.

A partir de 1851, l'estabilitat politica èra globalament restaurada e aqueu periòde es dich Regeneracion. Lo país assaièt de s'adaptar a la pèrda de Brasil e prenguèt de mesuras per desvolopar l'agricultura, l'industria e lo comèrci. Aquò permetèt la modernizacion dei pòrts e la construccion d'infrastructuras coma de camins de fèrre. L'admnistracion, l'escòla e lo còdi legislatiu foguèron tanben reformats. Regardant leis afaires coloniaus, se concentrèt sus Angòla e Moçambic revendicant lei territòris entre lei dos territòris. Pasmens, deguèt renonciar a aqueu projècte en 1890 après un ultimatum de Londres.

Aquela revirada umilianta entraïnèt de manifestacions còntra lo Reiaume Unit e la monarquia. Favorizèt la difusion deis idèas republicanas e una rebellion civila (blocatge dei Cortès) e militara. En 1908, lo rèi Carles I^èr (1889-1908) foguèt assassinat per de revolucionaris republicans après la dissolucion dei Cortès e de l'oposicion. Son fiu Manual II li succediguèt mai mau capitèt de formar un govèrn estable. En 1910, l'assassinat dau republican Miguel Bombarda entraïnèt una insureccion que s'acabèt per l'exili dau rèi e la proclamacion de la Republica.

La dictatura de Salazar

Una constitucion republicana fòrça conservatritz (exclusion deis analfabèts dau sufragi universau, siá 70% de la populacion) foguèt adoptada en 1911. Pasmens, lo regime republican mau capitèt de resòuvre la crisi politica dau país e periòdes parlamentaris succediguèron ai periòdes de govèrn autoritari. De 1916 a 1918, lo país participèt a la Premiera Guèrra Mondiala dins lo camp de l'Entenduda e mandèt un còrs d'armada en França. I obtenguèt lo triangle de Kionga en Africa. En 1926, lei militars organizèron un còp d'estat avans de fisar lo poder economic, dos ans pus tard, a António de Oliveira Salazar per restaurar l'òrdre monetari e l'equilibri budgetari. En 1932, Salazar venguèt cap dau govèrn. L'annada seguenta, fondèt l'Estado Novo d'inspiracion corporatista e faissista. En despiech dau mantenement d'institucions democraticas fictivas, Salazar gardèt la totalitat dau poder e instaurèt fins a sa mòrt en 1968 un regime autoritari, policier e fòrça conservator.

En 1936, sostenguèt lo camp nacionalista dau generau Franco pendent la Guèrra d'Espanha. Après la desfacha dei republicans espanhòus, Portugau e Espanha signèron lo Pacte Iberic, tractat de cooperacion e de non agression. En revènge, au nivèu diplomatic, Portugau abandonèt pas totalament l'aliança britanica. En particular, autorizèt l'installacion d'avions aliats dins leis Açoras per luchar còntra lei sosmarins alemands e lei tropas colonialas portuguesas combateguèron lei Japonés en Timòr. Aquò permetèt a Salazar d'evitar d'èsser diplomaticament isolat après la guèrra.

Pasmens, a partir deis annadas 1950, deguèt faciar lo desvolopament de guerilhas independentistas, sostengudas per l'Union Sovietica, dins lei colonias. Salazar refusèt d'abandonar l'Empèri, darrier vestigi de la poissança portuguesa, e ordonèt lo desplegament de l'armada. Aquò entraïnèt de conflictes malaisats qu'aguèron un còst important per l'economia dau país (mai de 40% dei despensas estaticas a partir de 1963). Pasmens, maugrat sa superioritat militara, lei soudats portugués poguèron pas redurre de guerilhas que dispausavan de territòris importants per se dissimular e que recebèron pauc a pauc d'armas modèrnas.

La Revolucion dei Garòfles e la democratizacion

Celebracion del 25 d'abril en 1983 a Porto

En 1968, Salazar, fatigat per la malautiá, deguèt laissar lo poder a Marcelo Caetano que contunièt la meteissa politica, especialament lei guèrras colonialas vengudas fòrça impopularas au sen de la populacion e de l'armada. Lo 25 d'abriu de 1974, lo Movement dei fòrças armadas (MFA), creat per d'oficiers subaltèrns, prenguèt lo contraròtle de Lisbona e reversèt lo regime corporatista ambé l'aprovacion de la populacion. Lei partits politics foguèron tornarmai autorizats e lei colonias africanas venguèron independentas (en Asia, Timòr foguèt atacat e ocupat per Indonesia). A la fin de 1975, d'eleccions veguèron la victòria de socialistas moderats.

En 1976, una constitucion foguèt adoptada. Fondèt un regime parlamentari moderat per un president de la Republica elegit au sufragi universau. Aqueu periòde foguèt principalament marcat per lo socialista Mário Soares cap dau govèrn en 1976-1978 e 1983-1985 puei president de 1986 a 1996. Negocièt l'intrada de Portugau au sen de l'Union Europèa (1986). Aquò marquèt l'acomençament d'una modernizacion accelerada de l'economia portuguesa que conoguèt un desvolopament important. Pasmens, dempuei la fin deis annadas 2000, lo país es durament tocat per la crisi economica de 2008.

Geografia

Geografia fisica

Lo territòri de Portugal ocupa una part de la Peninsula Iberica e doas archipèlas de l'Ocean Atlantic: Madèira e los Açòres. S'estend entre los latituds 32° e 43° N, e los longituds 32° e 6° O. Lo Portugal continental es traversat per un flume principal: Tage que raja dempuèi Espanha e se geta dins l'Ocean Atlantic per son estuari a Lisbona. Los paisatges del nòrd son montanhoses amb de plans enauçats ont maites riu cavèron de vals, cap al sud las regions d'Algarve e d'Alentejo, son caracterizadas per de planas.

Azenhas do Mar, Sintra.

Lo som pus enauçat de Portugal nomenat Mont Pico es situat sus l'illa de Pico als Açòres. Aqueste ancian volcan que mesura 2351 m. es considerat coma un simbòldels Açòres, mentre que la Serra da Estrela sul continent (1991 m.) es un importanta atraccion pels esquiaires e afogats d'espòrts d'ivèrn.

Las archipèlas de Madèira e dels Açòres se situan dins l'Ocean Atlantic: los Açòres se dispersan sus la Dorsala Mesoatlantica sus una tripla joccion tectonica, e Madèira long d'una cadena escampilhada de ponchs cauds geologics. Geologicament, aquelas illas son eissidas de l'activitat volcanica e sismica, pasmens la darrièra erupcion volcanica terrèstra se debanèt en 1957–58 (Capelinhos) e de tèrratrems menors se produson esporadicament, generalament d'intensitat moderada.

Subdivisions administrativas

Districtes de Portugal

Portugal ten una estructura administrativa de 308 municipalitats (en portugués: concelhos), que se subdevesisson en mai de 4000 parròquias civilas (en portugués: freguesias). Las municipalitats s'amassan en unitats superioras. Al Portugal continental, se regropavan en 18 districtes, mentre que las illas dels Açòres e Madèira forman de regions autònomas. Depuèi 2011, lo Portugal continental es devesit en Airals Metropolitans e en Comunautats Intermunicipalas qu'agropan de municipis urbans o rurals. Los ancians districtes son pas mai que tradicionals:

Los 18 districtes son:

1. Lisbona
2. Leiria
3. Santarém
4. Setúbal
5. Beja
6. Faro
7. Évora
8. Portalegre
9. Castelo Branco
10. Guarda
11. Coimbra
12. Aveiro
13. Viseu
14. Bragança
15. Vila Real
16. Porto
17. Braga
18. Viana do Castelo

Agropament de municipis en Portugal
Airals Metropolitans en roge
Comunautats Intermunicipalas en vèrd
Regions autonòmas en jaune

Los airals metropolitans son:

1. l’Airal Metropolitan de Lisbona
2. lo Grand Airal Metropolitan de Porto

Las comunautats intermunicipalas son:

1. l'Alentejo Central
2. l'Alentejo Litoral
3. Algarve
4. lo Naut Alentejo
5. lo Naut Minho
6. lo Naut Tâmega
7. Ave
8. lo Bas Alentejo
9. la Bassa Beira
10. las Beiras e La Serra de l'Estela
11. Cávado
12. Douro
13. la Lezíria do Tejo
14. lo Tage Mejan
15. l'Oèst
16. la Region d'Aveiro
17. la Region de Coimbra
18. la Region de Leiria
19. Tâmega e Sousa
20. las Tèrras de Trás-os-Montes
21. Viseu Dão Lafões

Segon la Nomenclatura d'Unitats Territorialas d'Estatistica de l'Union Europèa Portugal es devesit en set regions: Alentejo, Algarve, Açòres, Centre, Lisbona, Madèira e Nòrd, subdevesits en trenta subregions.

Vilas principalas

Lisbona, Porto, Funchal, Braga, Coïmbra, Évora, Faro, Ponta Delgada, Vila Nova de Gaia, Setúbal, Guimarães, Cascais, Viseu, Aveiro, Guarda, Portimão, Castelo Branco, Leiria, Figueira da Foz, Tomar, Chaves, Penafiel, Portalegre, Sines, Covilhã, Viana do Castelo, Elvas, Lamego, Lagos, Angra do Heroísmo, Horta, Espinho, Barcelos, Ponte de Sôr, Abrantes, Miranda do Douro.

Aeropòrts principals

Lisbona(LIS), Faro/Algarve(FAO), Porto/Maia(OPO), Madeira/Funchal(FNC), Ponta Delgada/Azores(PDL).

Rius principals

Tage, Douro, Mondego, Guadiana, Minho, Lima, Cavado, Vouga, Coa, Sado, Tamega, Ave, Corgo, Sabor, Tua, Zezere.

Sèrras principalas

Pico, Sèrra de l'Estèla, Larouco, Geres, Peneda, Marao, Coroa, Caramulo, Gardunha, Lousa.

Politica

Edifici de l'Assemblada de la Republica (parlament portugués).

Portugal es una republica democratica parlamentària multipartidaria, ont lo president es lo cap d'Estat del país, e lo primièr ministre es lo cap de govèrn. Lo poder executiu es exercit pel Conselh dels Ministres.

Lo president, qu'es tanben lo comandant en cap de las Fòrças Armadas, es elegit dirèctament per la populacion per un mandat de 5 ans. Entre los sieus poders, nomma e pòt demissionar lo primièr ministre. Lo primièr ministre, çò que d'el, nomma los membres del Conselh de Ministres.

Lo Poder Legislatiu es exercit per l'Assemblada Nacionala, unicamerala, compausada de 230 deputats.

Dempuèi l'an 1975 dos partits dominan la scèna politica: lo Partit Socialista e lo Partit Socialdemocrata.

Lo país es subdividit en 18 districtes sul continent mai 2 regions autonòmas: Açòres e Madèira.

Economia

• Veire l'article Economia de Portugal

Cultura

Literatura

• Gil Vicente (1465-1537)
• Francisco de Sá de Miranda (1481?-1558)
• Bernardim Ribeiro (1482-1552)
• Damião de Góis (1502-1574)
• Luís de Camões (1524-1580)
• Luís de Sousa (1555-1632)
• Padre António Vieira (1608-1697)
• Leonor de Almeida de Portugal, Marquesa de Alorna (1750-1839)
• Barbosa du Bocage (1765-1805)
• Almeida Garrett (1799-1854)
• Camilo Castelo Branco (1825-1890)
• Antero de Quental (1842-1891)
• Eça de Queiroz (1845-1900)
• Guerra Junqueiro (1850-1923)
• Wenceslau de Moraes (1854-1929)
• Cesário Verde (1856-1886)
• Camilo Pessanha (1867-1894)
• António Nobre (1869-1632)
• Eugénio de Castro (1869-1944)
• Teixeira de Pascoaes (1877-1952)
• Nuno de Montemor (1881-1964)
• Aquilino Ribeiro (1885-1963)
• Raul Leal (1886-1964)
• Fernando Pessoa (1888-1935)
• Mário de Sá-Carneiro (1890-1916)
• Ferreira de Castro (1898-1974)
• José Gomes Ferreira (1900-1984)
• José Régio (1901-1969)
• Alves Redol (1911-1969)
• Ruy Cinatti (1915-[[]])
• Sophia de Mello Breyner Andresen (1919-2004)
• Fernando Namora (1919-1989)
• Augusto Abelaira
• Jorge de Sena (1919-1978)
• José Saramago (n.1922) Prèmi Nobel de Literatura en 1998
• Eugénio de Andrade (1923-2005)
• Sebastião da Gama (1924-1952)
• Alexandre O`Neill (1924-1986)
• Mário Cesariny (n.1924)
• António Ramos Rosa (n.1924)
• Ana Hatherly (n.1929
• Herberto Helder (n.1930)
• Ruy Belo (1933-1978)
• Fiama Hasse Pais Brandão (n.1938)
• Luiza Neto Jorge (1939-[[]])
• Gastão Cruz (n.1941)
• Antonio Lobo Antunes (n.1942)
• Lídia Jorge (n.1946)
• Maria Gabriela Llansol (n.1942)
• Al Berto (1948-1997)
• Nuno Júdice (n.1949)

Musica

• Amalia Rodrigues
• Herminia Silva
• Tonicha
• Dulce Pontes
• Mariza
• Misia
• Adelaide Ferreira
• Candida Branca Flor
• Anabela
• Lenita Gentil
• Maria da Fe
• Linda de Suza
• Marie Myriam (Luso-Francesa)
• Nelly Furtado (Luso-Canadiana)
• Paulo de Carvalho
• Paco Bandeira
• Jose Cid
• Carlos do Carmo
• Roberto Leal (Luso-Brasilièr]
• Zeca Afonso
• Victor Espadinha
• Madredeus
• Delfins
• Duo Ouro Negro

Cinèma/Teatre

• Beatriz Costa
• Laura Alves
• Carmen Miranda
• Milu
• Forbela Queiroz
• Antonio Silva
• Manoel de Oliveira

Pintura/Escultura

• Amadeo de Sousa Cardoso
• Veira da Silva
• Soares dos Reis

Ligams extèrnes

• Travel and Tourism office website
• Previsão do Tempo - Weather forecast for Portugal