Zakopane

Zakopane
Zakopane sett frå Gubałówka (Tatrafjella i bakgrunnen) Zakopane sett frå Gubałówka (Tatrafjella i bakgrunnen)
Byvåpenet til Zakopane
Plassering
Styresmakter
Land Voivodskap	Polen Veslepolske voivodskap
Grunnlagd	1600-talet
Borgarmeister	Janusz Majcher
Geografi
Flatevidd  - By	84 km²
Innbyggjarar  - Totalt (2006)	27 486
Koordinatar	49°18′0″N 19°57′0″E
Høgd over havet	750-1126 moh
Diverse annan informasjon
Postnummer	34-500 til 34-504
Telefon-retningsnummer	+48 18
Bilnummer	KTT
Nettstad: www.zakopane.eu

Zakopane er ein by heilt sør i Polen med opp under 30 000 innbyggjarar. Han ligg i Veslepolske voivodskap. Byen vert kalla «vinterhovudstaden i Polen» og ligg heilt sør i regionen Podhale ved foten av Tatrafjella, den einaste alpine fjellkjeda i Karpatane.

Geografi

Utsikt over Tatrafjella

Zakopane ligg i ein stor dal mellom Tatrafjella og Gubałówka-høgda, mellom 750 og 1000 meter over havet. Dette gjer han til den høgastliggande byen i Polen. Den sentrale gata i Zakopane, Krupówki, ligg ved 838 meter over havet.

Den store høgda gjer at byen har eit typisk fjellklima, med låge temperaturar og mykje nedbør, særskild om sommaren.

Innanfor dei administrative områda til byen ligg òg ein stor del av Nasjonalparken Tatra (Tatrzański Park Narodowy).

Historie

Byen vert for første gong nemnd under namnet Zakopisko på 1600-talet . I 1676 hadde den dåverande landsbyen 43 innbyggjarar. Saman med ein del av Tatrafjella vart han seld til Homola-familien i 1824. Den vidare historia var knytt til utviklinga av gruve- og metallurgidrifta i regionen – på 1800-talet var han det største sentret for metallurgi i Galicia. Zakopane opplevde sterk vekst mot slutten av 1800-talet, då det milde klimaet starta å trekke til seg turistar frå Kraków. Byen vart raskt ein populært feriestad for folk frå heile Austerrike-Ungarn.

Byen fekk òg eit stort miljø av intellektuelle. Lenin brukte byen som base i mange år, før den første verdskrigen braut ut. Samstundes heldt mange polske kunstnarar seg til i Zakopane. Blant desse var Henryk Sienkiewicz, Władysław Orkan, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Stefan Żeromski, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Jan Kasprowicz, Mieczysław Karłowicz, Karol Szymanowski og Stanisław Witkiewicz. Fleire kjende skodespelarar opptredde ved teateret i Zakopane på den tida, mellom anna Helena Modrzejewska.

Turisme og sport

Den representative gata Krupówki

Zakopane er den største vintersportstaden i Polen, og det viktigaste senteret for fjellklatring og skiidrett i landet. Det er gode høve både for langrenn, snøbrett og alpint i områda rundt byen. Dei mest kjende er Kasprowy Wierch, Nosal og Gubałówka-høgda.

Byen vart godt kjend blant skiinteresserte då VM på ski vart arrangert der i 1962. Zakopane har dessuten vore vert for Verdsmeisterskapen på ski i 1929 og 1939, Vinter-Universiaden i 1956, 1993 og 2001, samt fleire verdscuprenn i mellom anna skihopp.

Byen er eit sentrum for turisme òg om sommaren, då han er eit fint utgangspunkt for fotturar i Tatrafjella. Zakopane vert vitja av om lag tre millionar turistar i året.

Zakopane-stilen

Eit hus bygt i Zakopane-stilen

Zakopane er kjend for sin spesielle og unike byggestil, som vart utvikla av Stanisław Witkiewicz. Witkiewicz brukte tradisjonelle lokale byggeskikkar til å utvikle ein spesiell form på trehus, med særs bratte tak og innslag av art noveau. Stilen, som på polsk er kjend som styl zakopiański eller styl witkiewiczowski («Zakopane-stilen», «Witkiewicz-stilen»), vart raskt populær, og mesteparten av byen er framleis i dag bygd i denne stilen.

Górale-kulturen

Innbyggjarane i Podhale-regionen og dermed òg i Zakopane er kjende som górale i Polen. Desse høglendarane har halde på ein veldig distinkt kultur og dialekt, og var eit symbol på polsk kultur under kampane for polsk sjølvstende gjennom 1900-talet. Sjølv om denne kulturen kanskje har vorte noko utvatna, mellom anna på grunn av utvandring til USA, har han framleis eit fast grep om Zakopane. Det er ikkje uvanleg å sjå folk gå i tradisjonelle folkedrakter i byen på søndagar og andre heilagdagar, og om sommaren vert det ofte halde store utandørskonsertar og -festivalar med den lokale folkemusikken.

Bakgrunnsstoff

Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Zakopane

• Offisiell side
• Zakopane.com
• Zakopane Arkivert 2008-10-15 ved Wayback Machine.
• Generell informasjon
• Zakopane Reiseguide Arkivert 2007-09-27 ved Wayback Machine.
• Bilete frå Zakopane om sommaren Arkivert 2009-06-23 ved Wayback Machine.

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Zakopane» frå Wikipedia på bokmål, den 13. februar 2010.