controleren

Nederlands

Uitspraak

• Geluid:  controleren    (hulp, bestand)
• IPA: / ˌkɔntroˈlerə(n) / (4 lettergrepen)

Woordafbreking

• con·tro·le·ren

Woordherkomst en -opbouw

• Leenwoord uit het Frans, in de betekenis van ‘inspecteren’ voor het eerst aangetroffen in 1548
• afgeleid van het Franse contrôler (met het voorvoegsel con- en met het achtervoegsel -eren)

stamtijd
onbepaalde wijs	verleden tijd	voltooid deelwoord
controleren	controleerde	gecontroleerd
zwak -d	volledig

Werkwoord

controleren

1. overgankelijk toezicht houden

   • als gevolg daarvan was het nodig om te controleren op stabiliteit en betrouwbaarheid. 
   • Het filtersysteem is uitgerust met sensoren die informatie verzamelen over de condities van het systeem, het gezuiverde luchtvolume en de fijnstofconcentratie en de weersomstandigheden, om zo de efficiëntie van het systeem permanent te kunnen controleren.  

   ▸ De meest kritieke fase is daarmee voorbij, meldt de brandweer, die 950 brandweerlieden inzette. De vlammen worden geblust met behulp van vliegtoestellen. Er blijven nog 520 brandweerlieden in het gebied om de brand verder te controleren. Hulpdiensten spreken van een "megabrand".

   ▸ En deze keer mocht er niets fout gaan, het kleinste detail moest worden gecontroleerd.

2. overgankelijk beheersen, overheersen

   • het experiment waarbij mensen met hun gedachten computers controleren is niet het eerste in zijn soort, rapporteert Wired 
   • Ajax controleerde in de eerste helft de wedstrijd volkomen, maar in de tweede helft was de tegenstander sterker. 

   ▸ Mensen moeten het regenwoud met rust laten. Het aansteken van branden moet dus verboden worden. Nu wordt er bijna niet gecontroleerd. Er moet dus ook beter gecontroleerd worden.

Synoniemen

• [1] inspecteren, onderzoeken, nazien

Afgeleide begrippen

• controleerbaar, controlering, controleur, controle

Verwante begrippen

• aflezen, checken, nagaan, nakijken, surveilleren, toezien, verifiëren

Vertalingen

    1. inspecteren, toezicht houden, onderzoeken, nazien   

Arabisch: استأنى (ar), دقق (ar), ضبط (ar), أوقف (ar) Armeens: ստուգել (hy) Bulgaars: проверявам (bg) Catalaans: comprovar (ca), verificar (ca) Baskisch: kontrolatu (eu) Duits: kontrollieren (de), besichtigen (de), überprüfen (de) Engels: control (en), check (en), inspect (en), verify (en) Esperanto: kontroli (eo), certigi (eo) Fins: tarkistaa (fi), tutkia (fi) Frans: contrôler (fr), vérifier (fr) Hebreeuws: בדק (he) Indonesisch: periksa (id) Italiaans: controllare (it), esaminare (it), verificare (it)

Japans: 点検する (ja), チェックする (ja) Macedonisch: проверува (mk), прегледува (mk) Noors: kontrollere (no), sjekke (no) Pools: sprawdzić (pl) Portugees: checar (pt), inspecionar (pt), examinar (pt) Russisch: контролировать (ru) Schots-Gaelisch: feuch (gd) Spaans: controlar (es), examinar (es), comprobar (es), auditar (es), revisar (es), supervisar (es), verificar (es), inspeccionar (es) Tsjechisch: kontrolovat (cs), prověřit (cs) Vietnamees: giám sát (vi), giám thị (vi) Zweeds: kontrollera (sv)

Gangbaarheid

• Het woord controleren staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.

• In onderzoek uit 2013 van het Centrum voor Leesonderzoek werd "controleren" herkend door:

100 %	van de Nederlanders;
100 %	van de Vlamingen.