Chilperik I

Chilperik I
	539 – 584
Koning van Neustrië
Periode	561 – 584
Voorganger	Chlotarius I
Opvolger	Chlotarius II
Vader	Chlotarius I
Moeder	Aregonda
Dynastie	Merovingen

Chilperik I (voor 535 - Chelles, 27 september 584) was vanaf 561 tot zijn dood een Frankische deelkoning, met als hoofdstad Soissons. Hij was een zoon van Chlotarius I en Aregonda. Chilperik werd begraven in de Saint-Germain-des-Prés te Parijs.

Voortdurend conflict

Na de dood van zijn vader in 561 legde Chilperik de hand op de koninklijke schat en eiste in Parijs het gehele koninkrijk op. Zijn oudere halfbroers dwongen echter een deling af. Chilperik werd koning van het (kleine) deelkoninkrijk van Soissons. In 562 viel hij Austrasië aan als Sigebert I aan zijn oostgrens de Avaren bevocht, en veroverde Reims. Hij moest daarna vluchten als Sigebert in de tegenaanval ging en Soissons veroverde. Uiteindelijk werd vrede gesloten en beloofde hij Sigebert niet meer aan te vallen.

In 567 overleed Charibert I en werd zijn koninkrijk verdeeld. Chilperik ontving het nog ontbrekende deel van Neustrië en de omgeving van Bordeaux en Limoges. Parijs bleef buiten de deling en kreeg een aparte status. Sigebert had de omgeving van Tours en Poitiers ontvangen, Chilperik probeerde deze gebieden te veroveren maar werd eruit verdreven door Guntram. Als Chilperik een jaar later zijn tweede vrouw Galswintha doodde, ontstond er een nieuw conflict met Sigebert. Sigebert was namelijk getrouwd met Brunhilde, de halfzuster van Galswintha, en zij maakten aanspraken op de gebieden die Chilperik als morgengave aan Galswintha had geschonken: de omgeving van Bordeaux, Limoges en Bigorre. In die regio werd een aantal jaar lang oorlog gevoerd.

In 573 sloot Chilperik een bondgenootschap met Gunthram tegen Sigebert maar in 575 liet Gunthram hem in de steek. Sigebert kon vervolgens eenvoudig Parijs en een groot deel van het koninkrijk van Chilperik veroveren. Chilperik moest zich helemaal terugtrekken op Doornik. Als de nederlaag onafwendbaar leek, stuurde Fredegonde (de derde vrouw van Chilperik en zijn grote liefde) twee vertrouwelingen met vergiftigde messen naar het kamp van Sigebert. Het lukte hun om Sigebert te vermoorden. Chilperik gebruikte dit moment om het Austrasische leger te verslaan. Hij heroverde zijn gehele koninkrijk en veroverde ook weer de omgeving rond Tours en Poitiers. Ook lukte het om Brunhilde gevangen te nemen. Een jaar later wist Brunhilde met hulp van Merowech, een zoon van Chilperik, te ontsnappen naar Austrasië. Brunhilde neemt de leiding van dat koninkrijk op zich. Merowech werd kort daarop vermoord. Chilperik had nu, naast zijn oorspronkelijke koninkrijk, ook vrijwel het gehele koninkrijk van Charibert in handen. Afgezien van enkele gebieden van Gunthram, regeerde hij over geheel Neustrië en Aquitanië.

In 578 veroverde Chilperik Bretagne na een bloedige veldslag die drie dagen duurde. De kwestie van de erfopvolging in Bourgondië zorgde voor een tijdelijke diplomatieke toenadering met Austrasië.

Een opstand tegen Brunhilde in Austrasië gaf Chilperik eindelijk de kans om met haar en met Bourgondië af te rekenen. Hij sloot een bondgenootschap met de opstandelingen en met het Byzantijnse Rijk. De opstand werd echter neergeslagen en de plannen gingen niet door. In plaats daarvan sloot Chilperik in 583 een defensief bondgenootschap met de Visigoten. Er werd een huwelijk tussen zijn dochter Rigundis en de Visigotische kroonprins overeengekomen en Rigundis trekt met een grote bruidsschat naar het zuiden.

In 584 werd Chilperik vermoord tijdens de jacht, door een edelman die zich door hem vernederd voelde. Het huwelijk van Rigundis werd afgeblazen en zij moest haar reis afbreken.

Opstand van Merowech

In 576 stuurt Chilperik zijn zoon Merowech, die dan zijn oudste levende zoon is, naar Poitiers. In plaats daarvan reist Merowech via Tours naar Rouen om daar zijn moeder te bezoeken. Ook Brunhilde leeft daar in ballingschap en zij worden getrouwd door bisschop Pretextatus (hoewel het volgens de opvattingen uit die tijd een incestueus huwelijk was). Drijfveer van Merowech was waarschijnlijk de geboorte van Samson, de oudste zoon van Fredegonde. Vermoedelijk was hij bang hierdoor de troon van Neustrië mis te lopen, en door dit huwelijk kreeg hij kans om koning van Austrasië te worden. Chilperik belooft Merowech en Brunhilde een vrije aftocht maar breekt zijn woord en neemt Merowech gevangen en onterft hem. Brunhilde krijgt wel vrije aftocht, met haar schat, naar Austrasië.

Merowech wordt gedwongen om in een klooster te treden. Hij ontsnapt echter snel naar Tours en zoekt de bescherming van het kerkasiel. Ondanks druk van Chilperik en Fredegonde handhaaft Gregorius van Tours zijn bescherming en enige tijd later weet Merowech met een kleine groep soldaten via Bourgondië te ontsnappen naar Austrasië. Daar wordt hij echter niet als koning erkend. Merowech krijgt wel de steun van een adelsfractie en kiest een verblijfplaats in de omgeving van Reims. In 577 wordt een concilie bijeengeroepen in Parijs. Daarbij wordt Pretextatus veroordeeld en verbannen naar Jersey. Gregorius van Tours wordt aangeklaagd wegens verraad maar tijdens een verzoeningsmaal wordt de kwestie bijgelegd.

Chilperik stuurt een leger naar Reims om Merowech gevangen te nemen maar dat mislukt. Dan krijgt Merowech het bericht dat de stad Thérouanne in opstand is gekomen en hem als koning heeft gekozen. Met een kleine groep reist hij naar Thérouanne, en wordt gevangengenomen - het bericht was vals. Volgens de lezing van Chilperik heeft Merowech zelfmoord gepleegd om gevangenschap te voorkomen maar veel tijdgenoten denken dat Chilperik hem heeft laten doden.

Chilperik als koning

Chilperik was in conflict met de kerk door de confiscatie van kerkelijke goederen en de benoeming van hovelingen tot bisschop. Hij zou ook bisschopsambten aan de hoogste bieder hebben verkocht en nalatenschappen ten gunste van de kerk ongeldig hebben verklaard. Chilperik hief hoge belastingen maar verbrandde de belastingregisters als boetedoening nadat twee van zijn zoons bij Fredegonde aan dysenterie waren overleden. Hij had uitgesproken theologische opvattingen over de Drie-eenheid die neigden naar ketterij. Ook probeerde Chilperik het alfabet te hervormen door letters toe te voegen die pasten bij de Frankische taal. Hij introduceerde het uitsteken van de ogen als straf (naar Byzantijns voorbeeld, als beschaafd alternatief voor de doodstraf). Hij had ook enig talent als musicus en dichter en liet de amfitheaters van Soissons en Parijs herstellen.

Huwelijken

Chilperik was driemaal getrouwd:

Audovera, verstoten. In 580 vermoord in opdracht van Fredegonde. Ze kregen vijf kinderen:
1. Theodebert, gesneuveld in de oorlog tegen Sigebert
2. Merovech
3. Clovis, 580 vermoord door Fredegonde omdat ze hem beschuldigde door hekserij de dood van haar kinderen op zijn geweten te hebben en omdat Clovis, toen hij na hun dood de enige levende zoon van Chilperik was, Fredegonde had gedreigd om met haar af te rekenen als hij eenmaal koning zou zijn.
4. Basina, verkracht in opdracht van Fredegonde (waardoor ze geen belangrijk huwelijk meer kon sluiten en dus politiek was uitgeschakeld) en daarna in een klooster in Poitiers getreden. Was betrokken in de opstand der nonnen aldaar
5. Childeswindis
Galswintha, geen kinderen
Fredegonde, vier zoons zijn jong overleden aan dysenterie (wat in die periode epidemisch was in het Frankische Rijk). Daarnaast:
1. Rigundis
2. Chlotharius II, geboren kort voor de dood van zijn vader

Relatie met Fredegonde

Fredegonde was een vrouw die vermoedelijk afkomstig was uit de lage adel. Tijdens Chilperiks eerste huwelijk met Audovera, werd zij zijn minnares. Vermoedelijk was dit de oorzaak voor het einde van het huwelijk van Chilperik met Audovera. De status van Fredegonde was toen al zo prominent dat toen Chilperik zijn tweede huwelijk met Galswintha sloot, expliciet werd bedongen dat de relatie met Fredegonde zou worden beëindigd. Kort na dat huwelijk werd de relatie echter openlijk opnieuw begonnen en zodra de gelegenheid zich voordeed werd Galswintha vermoord en trouwden Chilperik en Fredegonde. Zij was een sterke koningin naast Chilperik en zij was van cruciaal belang voor zijn bewind. Chilperik staat toe dat Fredegonde na de dood van haar oudste kinderen, Audovera en haar resterende kinderen doodt of uitschakelt.

Moord op Galswintha

Sigebert was met de Visigotische prinses Brunhilde getrouwd en had daarmee niet alleen politiek voordeel behaald maar ook een spectaculaire bruidsschat gekregen. Chilperik had toen zijn zinnen gezet op een vergelijkbaar huwelijk en trouwde uiteindelijk in 567 met Brunhildes halfzuster Galswintha, die eveneens een rijke bruidsschat meenam. Galswintha was echter diep ongelukkig in haar huwelijk en voelde zich vernederd door de openlijke relatie van Chilperik met Fredegonde. Zij wilde terugkeren naar haar ouders, desnoods zonder haar bruidsschat. Chilperik wilde daar niet van weten omdat hij vreesde dan toch de bruidsschat en de morgengave terug te moeten geven en omdat hij bang was voor de politieke gevolgen. Toen Galswintha's vader overleed en een burgeroorlog onder de Visigoten uitbrak, hoefde hij niets meer van haar familie te vrezen. Galswintha werd in 568 gewurgd in haar bed gevonden, algemeen werd aangenomen dat Chilperik en Fredegonde de verantwoordelijken waren.

Chilperik had zich wel verkeken op de gevolgen van de moord. Hoewel er van de kant van de Visigoten inderdaad geen reactie kwam, was Brunhilde vastbesloten om de dood van haar halfzuster te wreken. Deze vete zou voortduren tot na de dood van Chilperik.

Beeldvorming

De informatie over Chilperik en Fredegonde is voor het overgrote deel afkomstig van Gregorius van Tours. Gregorius was hun tijdgenoot en bisschop (benoemd door Sigebert en Brunhilde) van de stad Tours die tijdens de latere periode van de regering van Chilperik deel uitmaakte van zijn koninkrijk. Hierdoor bevat zijn werk veel details over Chilperik en Fredegonde. Daarbij is het overduidelijk dat hij beiden zeer negatief beoordeelt, wat waarschijnlijk werd versterkt doordat hij regelmatig met Chilperik in conflict kwam over de binnenlandse politieke verwikkelingen en de belangen van de kerk. Zo krijgen wij van Chilperik het beeld van een bruut die zonder scrupules alleen maar bezig is met het verwerven van macht en rijkdom, en zich daarbij laat leiden door zijn duivelse echtgenote. Daarnaast houdt hij zich op een kinderachtige manier met kunst en religie bezig. Zijn tegenstanders worden daarentegen veel positiever weergegeven (en Gunthram is zelfs heilig verklaard). Gezien het subjectieve standpunt van Gregorius, heeft dit beeld misschien enige nuancering nodig.

Voorouders

Voorouders van Chilperik I
Overgrootouders	Childerik I (436-481) ∞ Basina (438–477)	Chilperik II van Bourgondië (440-493) ∞ Caratene (-)	? (–) ∞ ? (-)	?(–) ∞ ? (-)
Grootouders	Clovis I (466-511) ∞ Clothilde (480-545)		Baderic van Thüringen (-) ∞ ? (-)
Ouders	Chlotarius I (497-561) ∞ Aregonda (520-572/83)
Chilperik I (535-584)

Bronnen, noten en/of referenties

Voor de revisie van het artikel in juni 2009 is gebruikgemaakt van de Engels-, Frans- en Duitstalige versies van dit artikel in Wikipedia. Tevens is gebruikgemaakt van:
Chilperik in Genealogie der Mittelalter
Chilperik in Foundation for Medieval Genealogy

Zie de categorie Chilperic I van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.