Plantenlüse
| Plantenlüse; Plantenlüüs | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
_04_ies.jpg) | ||||||||||||||||
| Systematik | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Wetenschoplich Naam | ||||||||||||||||
| Sternorrhyncha | ||||||||||||||||
| Amyot & Serville, 1843 |
De Plantenlüs(e) (Sternorrhyncha, hen un wenn ok Sternorhyncha) sünd en Unnerornen vun de Snavelinsekten (Hemiptera). Vun de bi 16.000 bekannten Aarden[1] leevt um un bi 2974 ok in Europa.[2] Dat hannelt sik tomeist um lüttje oder luerlüttje Insekten. All suugt se an Planten. Vunwegen Fossilien is düsse Unnerornen al ut dat Perm mit negen Familien bekannt.
Kennteken
[ännern | Bornkood ännern]As dat bi de Snavelinsekten begäng is, sünd de Mundwarktüge vun de Plantenlüse umboot wurrn to en Suugrüssel (Rostrum). Dor sünd de Mandibeln un Maxillen to nadelhaftige Steekbössen bi ummuddelt un weert in de Gööl vun de Tungen föhrt. De beiden Steekbössen hangt tosamen un könnt, een gegen dat annere, bewegt weern. Binnen in formt se twee Kanals. Dör den eersten warrt Spee na buten hen afgeven un dör den tweeden warrt de Plantenssapp ansuugt.[3][1] Kennteken vun de Plantenlüse is[3], datt de Suugrüssel wat achtern an sitten deit: He sett direktmang vör, twuschen oder achter de Hüften vun de Vörbeen an. Dor kummt ok de wetenschoppliche Naam vun her: Sternorrhyncha heet up Platt „Bostrüsseldeerter“. Plantenlüse hefft eenfache Föhlsprieten. Meist sünd se lang un hefft en Reeg vun Leden. De Flunken weert as en Dack over dat Lief tohopenfoolt, wenn dat Deert nich flegen deit. Dat gifft en Reeg vun Aarden, dor sünd de Flunken oder ok annere Deele bannig torüchbillt. Bi de Seken vun allerhand Deckelschildlüse (Diaspididae) sünd nich bloß de Flunken, man ok de Been, Föhlsprieten un Facettenogen verkümmert.
Wie se leven doot
[ännern | Bornkood ännern]De meisten Plantenlüse höört to de Phloemsugers to: Se suugt in dat Phloem. Dat is de Deel vun dat Fattbundsel, wo Zucker un annere Bestanddeele vun den Stoffwessel vun Planten in transporteert weert.[1]Dor warrt de Steekrüssel bi in en Zellen vun dat Phloem vorschaven. Denn scheedt de Speedrüsen Spee ut, de later meist hart warrt un de Suugstell versegelt un en Scheed for den Steekrüssel tostanne bringt. Phloemssapp is riek an Kohlenhydrate, man sunnerlich veel Eiwitt sitt dor nich in. Vundeswegen bruukt tahlrieke Plantenlüse de wecken Bakterien in’n Darm, wo se as Symbionten in leevt. De sünd normolerwiese inslaten in Zellen in dat Lief (intrazellulär), de in sunnerliche Organe liggen doot. Düsse Organe weert Bakteriom oder Mycetom nömmt. Zuckerssapp, de vunwegen Proteinmangel nich verdaut weern kann, warrt (in all Gruppen) as Honnigdau utscheedt. In allerhand Fälle is vundeswegen en Symbiose mit Iemecken tostanne kamen. De bruukt den Honnigdau un pleegt un verdeffendeert vundeswegen den siene Produzenten, sunnerlich ut de Gruppen vun de Blattlüse un Schildlüse. Annere Plantenlüse suugt nich in dat Phloem, man steekt in enkelte Plantenzellen vun dat Plantengeweev un suugt de heel un deel ut.
En Reeg vun Familien bringt Plantengall tostanne. As allerhand annere Aarden mank de Snavelkävers ok, dreegt allerhand Plantenlüse bi dat Sugen Viren over, de denn de Planten krank maken doot (kiek bi Vekter). Vun de bi 230 Aarden mank de Plantenlüse, de Viren overdreegt, sünd bi 220 Aarden Blattlüse
Systematik
[ännern | Bornkood ännern]Vörmols sünd de Plantenlüse mit de Zikaden tohopenslaten wurrn in en Grupp, de „Homoptera“ nömmt wurrn is. So, as dat hüdigendags bekeken warrt, besteiht düsse Grupp avers nich to Recht,[4] man in allerhand öllere Warke steiht dor noch vun to lesen. De ne’e bioloogsche Systematiken[5] geiht to’n ganz groten Deel dorvun ut, datt de Plantenlüse all up een gemeensamen Vorweser torüchgaht (Monophylie). Wie se binnen de Snavelinsekten staht, is noch nich heel un deel klaar. De meisten Forschers meent, se stunnen dor as Sustergrupp vun all annere Hemiptera an den Grund vun dat Taxon.
De Plantenlüse weert in veer Grootgruppen indeelt. Dor hangt dat bi vun de Forschers af, ob se de as Böverfamilien oder as Deelornen bi ankieken doot.
- Psylloidea (Blattflöhe)
- Aleyrodoidea (Mottenschildlüse)
- Coccoidea (Schildlüse)
- Aphidoidea (Blattlüse)
To de Blattlüse höört dree Deelgruppen to.[6] Dat sünd de Familien, de vun de Morphologie her öllerhaftiger sünd: Phylloxeridae un Adelgidae, bi de de Seken Eier leggt, as dat bi Insekten normol is. Un de annern Blattlüse (Aphidoidea an sik), bi de al feerdige Jungdeerter utkruupt (Viviparie). Adelgidae un Phylloxeridae weert je in en egen Böverfamilie stellt, man dat gifft ok Schrievers, de stellt de beiden in de gemeensame Böverfamilie Phylloxeroidea. As dat utsütt, sünd de Blattlüse ganz klaar en Monophyleetsche Grupp.
Literatur
[ännern | Bornkood ännern]- Hans Strümpel: Homoptera (Pflanzensauger). Handbuch der Zoologie 4 (28), Walter de Gruyter. Berlin, New York 1983, ISBN 3-11-008856-8
Belege
[ännern | Bornkood ännern]- ↑ a b c Gullan, P.J. & Martin, J.H. (2009): Sternorrhyncha (jumping plant-lice, whiteflies, aphids, and scale insects). In: Resh, V.H. & Cardé, R.T. (editors): Encyclopedia of Insects. 2nd edition, Elsevier (San Diego): 957–967.
- ↑ [Sternorrhyncha] in de Fauna Europaea, Stand 19. März 2015.
- ↑ a b Hans Strümpel: Homoptera (Pflanzensauger). Handbuch der Zoologie 4 (28), Walter de Gruyter. Berlin, New York 1983, ISBN 3-11-008856-8
- ↑ P.J. Gullan (1999): Why the taxon Homoptera does not exist. Entomologica (Bari) 33: 101-104.
- ↑ Oversicht in T. Bourgoin & B.C. Campbell (2002): Inferring a phylogeny for Hemiptera: falling into the "autoapomorphic trap". Denisia N.F. 176: 67-82.>
- ↑ Ole E. Heie & Piotr Wegierek : A classification of the Aphidomorpha (Hemiptera, Sternorrhyncha) under consideration of the fossil taxa. Redia XCII: 69-77.
