Улаан лооль

Улаан лооль
	;
Биологийн ангилал
Аймаг:	Ургамал;
(зэрэглэлгүй)	Eudicots;
Баг:	Solanales;
Овог:	Solanaceae;
Төрөл:	Solanum;
Зүйл:	S. lycopersicum;
Латин нэр
	Solanum lycopersicum; Карл Линней
Ижил утгатай нэршил
	Lycopersicon lycopersicum; Lycopersicon esculentum

Улаан лооль (латин. Solanum lycopersicum, syn. Lycopersicon lycopersicum & Lycopersicon esculentum) нь Solanaceae овгийн ургамал ба жимсийг нь хоол хүнсэнд хэрэглэхээр өргөнөөр тариалдаг. Улаан лооль нь жимс, эсвэл хүнсний ногооны алинд хамрагдах нь маргаантай байгаа юм. Энэхүү ургамал нь 1-3 м өндөр, модлог мөчир голтой байх ба навч нь 10-25 см урт, шар өнгийн цэцэг цэцэглэдэг. Цэцэг унасны дараа бидний хүнсэнд хэрэглэдэг лооль гарч ургадаг. Олон наст ургамал боловч сэрүүн бүсийнх нь нэг наст байдаг байна.

Өмнөд Америкийн Перу улсад одоогоос 400 гаруй жилийн тэртээ анх улаан лоолийг нээж, хоол хүнсэнд хэрэглэх болсон гэдэг. Харин испаничууд Америк тивийг нээснээр улаан лоолийг далайгаар тээвэрлэн Европ тивд авчирч тарималжуулан дэлгэрүүлсэн түүхтэй юм.

Улаан лооль нь хүнсний ногооны төрөлд багтдаг бөгөөд уураг, сахар, каротин болон А, С, В1, В2, В3, К, Р, РР аминдэмээр баялаг төдийгүй кали, кальци, магни, фосфор, төмөр, хүхэр, иод зэрэг бичил элементээр баялаг байдаг. Гүйцэд боловсорсон улаан лоолийг хүнсэнд шууд хэрэглэж болдог.

Тариалалт

2020 онд дэлхийн улаан лоолийн тариалалт 187 сая тонн болж, Хятад улс нийт тариалалтын 35%-ийг эзэлжээ.

Улаан лоолийн тариалалт – 2020 он
Улс	(Сая тонн)
Хятад	64.8
Энэтхэг	20.6
Турк	13.2
Америкийн Нэгдсэн Улс	12.2
Египет	6.7
Иран	5.8
Мексик	4.1
Дэлхий нийт	186.8
Эх сурвалж: НҮБ-ын ХХААБСМС^[1]

Тарьж ургуулах талаар

Улаан лоолийг ургуулах явцад хамгийн гол арчилгаа нь олон салаалсан суганы навчийг түүх, мөн оройн нахиаг хоёр метр, ишний тоог 18 – 20 болоход тасдаж авч байх явдал юм. Суганы навчийг үрслэг суулгаснаас хойш арав хоногийн дараанаас авч эхэлнэ. Харин салаа ишнүүдээс ургасан суганы навчийг жимс өгч эхэлснээс хойш авах хэрэгтэй. 15 хоног хүртэл идэвхитэй ургадаг навчийг авахдаа багажаар бус зөвхөн гараар тасдаж авах нь сайн.

Улаан лооль нь амархан хорхойтдог. Иймд хортон шавьжнаас хамгаалахын тулд шавьжийг устгах үйлчлэлтэй уусмал бэлтгэх хэрэгтэй. Үүнд: 200 грамм сармисны хумсыг жижиглэн хэрчээд арван литр усанд хийж 5 – 6 минут хэртэй байлгасны дараа тэр даруйдаа шүршиж хэрэглэнэ. Үүнийг хоёр долоо хоногт хоёр удаа, нийтдээ дөрвөн удаа давтан хийнэ.

Мөн улаан лоолийн навчны шороог цэвэрлээд жижиглэж хэрчин 40 – 50 граммыг арван литр усанд хийж 30 – 40 минут хэртэй зөөлөн гал дээр тавьж идээшүүлнэ. Ийм аргаар бэлтгэсэн улаан лоолийн уусмал, тамхины уусмалаар цагаан эрвээхэй, бүхэг, хивж шүлст, хачиг зэрэг шавьжийг устгаж болно.