Và al contegnud

Lundra

Cambia i conligament
Articol di 1000 che tucc i Wikipedie gh'hann de havégh
De Wikipedia

Lombard Occidental

Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada.
«Inquand un omm a l'è strach de Lundra, a l'è strach de vif, perchè a Lundra 'l gh'è tusscoss che la vita la pö dà!»

Lundra (London in ingles; Lunden in ingles antich; Londinium in latin) a l'è la capital de ìl Regn Ünì e de l'Inghiltera.
Cunt una pupulasiun de 8 416 535 (2013) e on'area metrupulitana de 15 miliunde abitant, Lundra a l'è la cità püssee pupulusa de l'Regn Unì e vüna di püssee pupulus de l'Europa. Un grant nümer di sò abitant, ciamaa lundinees (londoners in ingles), i vegnen de l'ester o hinn de urigin furest: Lundra a l'è, infatt, vüna di cità püssee cusmupulide dul mund.

Lundra, che la se tröva in sü'l fiumm Tamis, l'è staa vün di cità püssee impurtant per püssee de dò mila agn: la storia de Lundra la scuminscia, infat, cunt l'arriv di Ruman ch'hann fundaa la cità chì cunt ul nom de Londinum. A 'l di d'incö, Lundra a l'è una metropula internasiunal, cunt una grand influensa in dul mund. A l'è la prima piazza bursistica de l'Europa e la g'ha ul püssee olt PIL di tücc i alter cità eurupee, ul quint püssee olt dul mund.
I sò cinch aeruport interasiunai fann de Lundra ul püssee grand snodo de traffich aer mundial; chì se tröva anca la püssee vegia red de metropolitana dul mund, la London Undergrond (ciamada da i ingles anca Tube). Lundra a l'è stada anca la capital de l'Imper bretanegh, e, dunca, l'è stada la destinasiun de un grand nümer de migrant, durant e depus l'era culunial.

La superfis de la cità l'è la püssee granda di tücc i alter cità eurupee, seguida da Ruma e da Berlin.

A Lundra gh'è ul center de un grand nümer de istiusiun, urganisasiun e sucietà internasiunai. G'hinn impurtant musej, teater e sale di cuncert; la cità la g'ha anca quater patrimoni de l'umanità: la Tur de Lundra, i Giardin de Kew, l'area de Westminster (due g'hinn ul Palaz de Westminster, l'Abasia de Westminster e la Gesa de Santa Margarita) e ul storegh paes de Greenwich. Inultre, chì viven stabilment la fameja real e ul munarca dul Regn Ünì, indul Palaz de Buckingham, e ul Primm minister bretanegh, indul 10 de Downing Street.

Per quai carateristigh chì elencaa, Lundra la g'ha ul titul de Cità glubal e l'è l'unica cità bretanega in de l'elench di Cità Mundiai Alfa.

A partì da 'l 2000, cunt i rifurm vörsüüda 'l guverno dul Tony Blair, Lundra a l'è aministrada in maniera federal da un'unica auturidà central, l'Auturidà de la Granda Lundra cunt un propi Sindich e una propia Asemblea, e da 33 burgh lundinees, 'me la Cità de Lundra e la Cità de Westminster.

Al dì d'incö, ul nom de Lundra 'l indica tuta la Granda Lundra (Greater London) e minga apena a la Cità de Lundra (City of London); tücc i istitusiun guvernativ ('me anca l'incurunasiun di re, in de l'Abasia de Westminster), infatt, hinn in de la Cità de Westminster.

Geugrafia fisica

[Modifega | modifica 'l sorgent]

Tupugrafia

[Modifega | modifica 'l sorgent]
Lundra vist da ul satelit

Lundra la se tröva indul sut de la Gran Bretagna, in süi riv dul fiumm Tamis, minga tropp luntan dul Pas de Calais, che 'l divid ul Regn Unì da la França a travers la Manega.

Lundra la se tröva in sü'l fiumm Tamis, che l'è la carateristega geugrafega püssee famusa. Ul fiumm 'l se pö navigaa per un lungh tocch e i lundinees hann duperaa chesta carateristica chi per fà süun port in de 'l fiumm che, sicome l'è arental mar, l'è staa un di scali püssee impurtant dul mund fin a la metà dul XX secul. Ul Tamis, che 'l traversa la cità da 'l sut-ovest a l'est, g'ha avüüuna granda impurtansa in de la storia e ul svilupp de la cità. Lundra l'è stada fundada in süla riva setentriunal dul fiumm che, per tant agn, l'è stada culegada a l'alter spund da un sul punt apena, ul Punt de Lundra: 'me cunseguensa, ul center de la cità l'è sturegament in süla spunda setentriunala dul Tamis. Inquand, a partì da 'l XVIII secul, a hinn staa faa süpunt növ ('me ul neugotich Tower Bridge) la cità l'ha scuminsciaa a diventaa püssee granda. L'espansiun l'è stada in tücc i diresiun grasie a la sò pusisiun in de 'l center de la Val dul Tamis. La val chì a l'è ona pianura aluviunal circundada di culin rutundaa, 'me Parliament Hill, AddingtunHills e Primrose Hill.

Ul fiumm Tamis che 'l divid in dò tocch la cità; in de la foto se veden dò di püssee famus atraziun de Lundra: ul Palaz de Westminster e ul Punt de Westminster

In di temp antigh, ul fiumm 'l gh'aveva un lett püssee largh; al dì de incö, l'è staa faa püssee strett cunt argin artificiai inscì che se saria pödüü faa sücà e alter custrüziun. Insema, un grand nümer de afluent dul Tamis hinn staa suteraa in di canai artificiai. Ul fiumm Tamis 'l risent di maree, in un quai periud, inscì a Lundra a l'è olt ul pericul de inundasiun; ul prublema chì 'l diventa grav ancamò püssee perchè la Gran Bretagna, per mutiv geulogigh, l'è dree a alsass in de la part setriunal e l'è dree a basass in de la part meridiunal, due gh'è Lundra: per cercà de fa föra ul prublema chì, in di agn '70 l'è stada custriuda, a Woolwich, la Bariera dul Tamis.

Teritori

[Modifega | modifica 'l sorgent]

Lundra la g'ha una superfis tutal de 1 583 chilometer quadraa e una pupulasiun de 8 416 535 abitant e donca una densità de 13 870 persun in un meter quadraa.

A partì da 'l 2000, ul nom "Lundra" se riferiss a 'l teritori guvernaa da l'Auturidà de la Granda Lundra: ul teritori chì el cunta püssee de 7 miliun de abitant e l'è faa süde 32 burgh püssee l'antiga Cità de Lundra, ciamada cumunement City.

Fin a 'l 1889, ul nom de Lundra a l'era duperaa apena per ul Milii quadraa (Square Mile) de la Cità antiga, che l'era ul tocch due i ruman aveven scuminsciaa a fà süla cità. Depus la sò granda espasiun, inquand Lundra l'ha scominsciaa a vess tacada a alter lucalidà arent, 'me la Cità de Westminster, l'è stada creada la püssee granda Cuntea de Lundra (County of London), che, cunt i sò 303 chilometer quadraa, 'l guvernava ul teritori che depus ul 1965 l'è staa ciamaa Lundra interna.

Supressa la "Cuntea de Lundra" e creada l'ancamò püssee granda "Granda Lundra", in de 'l 1965, ul nom de Lundra 'l se riferiss a 'l teritori chì.
L'area metrupulitana de la capital bretanega a l'è ancamò püssee granda perché la g'ha una superfiss de 2 584 chilometer quadraa, dent e föra ul racord anular M25, e una pupulasiun de ultra 12 miliun de abitant.

Panurama de Lundra da la cupula de la Catedral de San Paul

Clima

[Modifega | modifica 'l sorgent]
La scighera a Lundra a l'è stada asse frequent un temp, ma al dì d'incö la gh'è semper men

Lundra la g'ha un clima temperaa usceanic (Köppen: Cfb), simil a chel dul sut de la Gran Bretagna. Anca se tücc disen che Lundra a l'è una cità indue 'l piöf asse, a Lundra, in veridà, cunt 601 mm in un agn, 'l piöv men de Tulusa (668 mm per agn), Ruma (834 mm per agn), Milan (978 mm per agn) e Napuli (1 006 mm per agn); tutavia, sicome i dì de piöva a hinn 145, squas 40 püssee de Milan, se pö capì che la piöva de Lundra l'è sì frequent ma la g'ha una intensità limitada.[1][2][3][4]

La temperadura püssee olta che la gh'è stada a Lundra l'è stada de 38,1 °C, registrada a Kew in de l'agust dul 2003, menter la püssee basa (−16.1 °C) l'è stada registrada a Northolt in de 'l sgenee dul 1962. Temperadur sota i 20 °C hinn staa registraa in de 'l XX secul, ma la precisiun di registrasiun chì pö minga vess validada.

I estaa hinn de solet tiepid e un quai volta anca caalt; ul calur a l'è superiur a causa de l'efett l'isula de calur urbana che 'l reend ul center de Lundra 5 °C püssee caalt di periferii e di arii inturna. Durant l'undada de calur che la gh'è stada in Europa in de 'l 2003, g'hinn staa 14 dì cunsecutiv cunt püssee de 30 °C e dò dì cunsecutiv cunt püssee de 38 °C; in di dì chì g'hinn staa un olt nümer de mort ligaa a 'l calur chì. In estaa, 'L piöf vün o dò dì ogni dees dì. La primaera e l'autunn hinn stagiun mist e pöden vess püssee piacevui; per esempi, ul primm de utuber dul 2011, la temperadura de l'aria l'era de 30 °C menter in de 'l april dul 2011 a l'è rivada a 28 °C.

Storia

[Modifega | modifica 'l sorgent]

Tuponim

[Modifega | modifica 'l sorgent]
Ul nom de la cità 'l pödaria vegnii da 'l Tamis

L'urigin dul nom de Lundra l'è minga segura.[5] A l'è un nom antigh che 'l pö vess truaa in ona quai funt dul II secul: ul nom uriginari a l'è registraa 'me Londinium, in latin, che 'l fà vedè l'urigin rumana-bretanega.[5] Ul primm tentatif de spiegà ul nom, anca sì che al dì d'incö 'l se pensa che l'è minga vera, l'è staa faa da 'l Gufred de Monmouth ne la Historia Regum Britanniae.[5] Lüü'l pensava ch'ul nom 'l vegniva de ul legendari re Lud che 'l gh'aveva cunquistaa la cità e l'aveva ciamada Kaerlud.[6]

A partì da 'l 1899, se scuminsciaa a pensà che ul nom a l'era de urigin celtega e che l'era ul nom de un omm, *Londinos. Chesta spiegasiun chì l'è stada, tutavia, cetada minga.[5] Ul Ricard Coates, in de 'l 1998, 'l g'ha dii che ul nom 'l riva da 'l pre-celtegh *(p)lowonida, che 'l vör dì "fiumm largh tropp per traversada" e 'l g'ha pensaa anca che ques'chì a l'era ul nom daa a chel tocch de Tamis che 'l traversa Lundra: per ul mutif chì, ul primm tuchel de la cità l'è staa ciamaa cunt ul nom celtegh de *Lowonidonjon.[7]

Fin a 'l 1889, ul nom de Lundra a l'era apena ul nom de la Cità de Lundra. Depus l'agn chì, tutavia, 'l g'ha scuminsciaa a vess riferii anca a la Cuntea de Lundra e, al dì d'incö, a tuta la Granda Lundra.[5]

Preistorea e antighetà

[Modifega | modifica 'l sorgent]
In de 'l 1300 la cità a l'era anmò cunfinada denter i bastiun ruman

Anca se a g'hinn minga rest de insediament o cità di britanni ne la zona arenta Lundra, se pensa che ul primm insediament magiur de la regiun chì a l'è chel di ruman, faa sü indul 43 d.C. Chel insediament chì l'è duraa per apena 17 agn perchè la tribù di Iceni, guidada da la Regina Boudica, 'l g'ha s'cepaa tusscoss. In de 'l segund insediament, faa sümej depus e püssee pianificaa, a viveven 60 000 abitant: Lundra l'è diventanda inscì la növa capitaal de la pruincia rumana de la Britannia, in de 'l 100 d.C., andand a ciapà ul post de Culcester.

A partì da 'l 410 d.C. , ul dumini ruman in Gran Bretagna 'l g'ha scuminsciaa a andà indree anca se anmò in de 'l 425 d.C. la cultura rumana a l'era evident in di vill e in di cità. Chel periud chì de degraad cultural 'l saria andà inaanz fin a 'l V secul.

Lundra di anglu-sassun e mediuef

[Modifega | modifica 'l sorgent]
L'asedi Lancaster de Lundra in de ‘l 1471 l’è stada tacada da una surtita Yorkist

Cunt la caduda dul dumini ruman in de 'l principi dul V secul, Lundra la g'ha desmetüüde vess una capitaal e la cità de Lundinium dent i bastiun l'è staa efetivament abandunada, anca se la civilisasiun rumana l'è sugutada in de l'area arenta San-Martin-in-di-Camp fin a 'l 450 d.C. A partì da 'l 500 circa, un insediament anglu-sassun cognusüü'me Lundewic 'l s'è desvilupaa in de la stessa area, un cicin a ovest de l'antiga cità rumana, due al dì d'incö 'l gh'è Covent Garden e ul Strand: in chel periud chì la pupulasiun l'era de 10-12 000 abitant.[8]

In de 'l IX secul, Lundra a l'è stada püssee volt tacada da i viching: per chel mutif chì, i abitant a g'hann scuminsciaa a abità anmò dent i bastiun de Londinium per avegh püssee prutesiun. La vegia Lundra rumana l'è stada, donca, fundada ancamò da l'Alfred ul Graand in de 'l 886. Depus la re-fundasiun de la vegia Lundra, la pupulasiun la scuminscià a andà su, prima pian e pö püssee velusement.

Enter l'XI secul, Lundra a l'era la cità püssee granda de l'Inghiltèra, püssee de Winchester, ul tradisiunal center dul Regn dul Wessex. A Lundra, ul re Eduard ul Cunfessur 'l g'ha faa sül'Abasia de Westminster, cunt un stil rumanegh, e Westminster, che l'era minga tropp luntan de Lundra, a l'è deventada la preferida di cà reali. Da chel periud chì, Westminster l'è andaa a ciapà ul post de la Cità de Lundra 'me sede dul guern nasiunal. [9]

L’Abasia de Westminster a l’è un patrimoni de l'umanidà e vün di custrüziun püssee antigh e püssee impurtant de Lundra, ‘me se pö vedè in chel dipint chì (Canalett, 1749)

Depus la vitoria in de la bataglia de Hastings, ul Guglielm, duch de Nurmandia, l'è staa incurunaa re de l’Inghiltera ne la catedral de Westminster, ul dì de Natal dul 1066. [10] Ul Guglielm a fa custruì la Tur de Lundra, ul primm di nümerus castej nurmann a vess faa sücunt peder, che ‘l se tröva in de l’angul sut-uriental de la cità inscì da fà stremì i abitant natif. [11] In de ‘l 1097, ul Guglielm II ‘l g’ha scuminsciaa a fà süla ‘’Westminster Hall’’, arenta l’Abasia. La custrüziun l’è depus diventaa ul primm tocch dul Palaz de Westminster. [12][13]

In de ‘l XII secul, i istitusiun dul guern centraal, che fin a chel dì, gh’aveven minga una sede precisa ma andaven ingir cunt i reai in tücc ul paes, a hinn diventaaa semper püssee graand e s’hinn fermaa a Westminster, menter ul tesor real a l’è staa spustaa da Winchester a la Tur. Menter la Cità de Westminster a ‘l diventava ul center guernatif püssee impurtant dul paes, la arenta Cità de Lundra, guvernada da la Curpurasiun de la Cità de Lundra, la sugutava a vess la cità püssee granda de l’Inghilteraa e ul principal center aministratif. In de ‘l 1100 la sò pupulasiun a l’era de circa 18 000 abitant ma in de ‘l 1300 a l’era andada süfin a squas 100 000.[14]

A la metà dul XIV secul, Lundra a l’è stada culpida da la peste nera, che l’ha faa murì squas un ters de la so pupulasiun. [15] La capital bretanega l’è stada anca ul center de la rivolta di cuntadin in de ‘l 1381. [16]

Età muderna

[Modifega | modifica 'l sorgent]
Ul grant incendi de Lundra 'l g'ha s'cepaa multe part de la cità in de 'l 1666

In de 'l periud di Tudor, ul scisma britanegh 'l g'ha creaa un gradual pasagg a ul prutestantesim: cunt ul pasagg chì, un graand nümer de prupriedà de la Gesa a hinn diventaa prupriedà privade.[17]
A l'è cresüüul mercantilism e i sucietà cumerciai 'me la Cumpagnia bretanega di Indj urientai e alter dedicaa a 'l cumerc vers ul nöf mund; i tentacul di inisiatif maritim inglees, tutavia, a hinn minga andà ultra i mar de l'Europa nurd-ocidental perchè i vii cumerciai per l'Italia e ul Mar Mediterani a andaven travers Anversa o de là di Alp e tücc i naf che andaven travesa ul strecc de Gibiltera a l'eren talian o ragüsan. Lundra a l'è diventaa ul principal port dul Mar dul Nort e la pupulasiun a l'è andada da 50 000, dul 1530, a i 225 000 dul 1605.[17]

Intra ul 1665 e ul 1666 la cità a l'è stada culpida da la graand pest che 'l g'ha faa s'ciupaa fin a 100 000 personn.[18] In de 'l 1666, ul grand incendi de Lundra a 'l l'è scuminsciaa da la Pudding Lane in cità e, velusement, a l'è andaa in gir per la cità, travers i cà de legn.[18] La ricustrusiun a l'è durada püssee de des agn e a l'è stada survegliada da 'l Rubert Hooke 'me "Inspedur de Lundra".[19][20][21][22] In de 'l 1708, ul capulaur de 'l Cristofur Wren, la catedral de San Paul a l'è finida. Durant l'età geurgiana nöf quarter, 'me Mayfair a ovest, a hinn staa faa su; a hinn staa faa süanca punt in sü'l Tamis, inscì da fà desvilupaa anca ul süt de Lundra. A est de la cità, püssee a val, invees, a l'è staa ampliaa ul Port de Lundra.

Lundra in de 'l 1806

In de 'l 1762, ul Giorg III a g'ha cumpraa ul Palaz de Buckingham che, pö, a l'è ampliaa per 75 agn. I cafeterj a hinn diventaa i lucaj püssee pupular per parlà di propri idee e, grasie a l'alfabetisasiun e la stampa, legg i nutisie a l'era diventaa püssee facil; la Fleet Street a l'è diventaa ul center de la stampa bretanega.
Tutavia, in de 'l XVIII secul, a Lundra a gh'era tanta criminalidà e i Bow Street Runners a hinn diventaa ul curp de pulisia prufesiunal.[23] In totale, più di 200 reati erano punibili cunla morte[24] In tutal, püssee de 200 reati a hinn staa punii cunt la mort e i donn e i fiö a vegniven impicaa anca per furt piscinin:[25] püssee dul 74 % di fiö naa a Lundra muriva prima de faa cinch agn.[26]

Età tardu-muderna e cuntempuranea

[Modifega | modifica 'l sorgent]
Reclute vuluntari britaneghe a Lundra, agust 1914

Lundra a l'è stada la cità püssee granda dul mund da 'l 1831 a 'l 1925.[27] Tutavia, i cundisiun de suvrafulasiun de Lundra hann purtaa a epidimii de culera,[28] fasend s'ciupaa 14 000 persunn in de 'l 1848, e 6 000 in de 'l 1866. Inulter, per fà migliurà ul trafich che 'l se faseva semper püssee pegiur, a l'è staa creaa ul primm sistema de feruvii urban lucai dul mund: la "Cumissiun edilisia metrupulitana" (Metropolitan Board of Works, in ingles, che l'è stada abulida in de 'l 1889, inquand a l'è staa creaa ul Cunsili de la Cuntea de Lundra) 'l g'ha survegliaa l'espansiun de l'infrastrudura chì ne la capidal e in di paes tacaa.

Lundra a l'è stada bumbardada da i todesch durant la prima guera mundial menter durant la segunda guera mundial i Blitz e alter bumbardament di todesch de la Luftwaffe hann faa s'ciupaa püssee de 30 000 lundinees e hann s'cepaa cà e alter custrüziun in tüta la cità. Sübet depus la guera, i Ulimpiad estif dul 1948 s'hinn faa indul stadi de Wembley.

A partì di agn '50, Lundra a l'è deventada la meta de un grand nümer de imigraa, un grand nümer di quaj da paes dul Commonwealth, 'me la Giamaica, l'India, ul Bangladesh e ul Pakistan: la capital bretanega a l'è inscì deventada vüna di cità püssee internasiunai de l'Europa. In de 'l 1951, ul "Festival de la Gran Bretagna" a se faa in süla South Bank. In de 'l 1952, la cità a l'è stada culpida da una catastrufa ambiental cognussuda cunt ul nom de "grand smog" che 'l g'ha purtaa a fà un pruediment dul guern, ciamaa Clean Air Act in de 'l 1956.

A partì de la metà di agn '60, Lundra a l'è deventada un center per la cultura giuanil in tücc ul mund, esemplificaa cunt i termin Swinging London, ligaa a Carnaby Street e a i Beatles.
In de 'l periud di cunflitt nortirlandes, nela cità la Pruisori IRA l'ha faa un grand nümer de atentaa cunt bumb. In chì agn chì, inulter, i disuguaglians razziai hinn staa faa evident cunt la rivolta de Brixtundul 1981.

Swinging London, in Carnaby Street in de 'l 1969

La pupulasiun de Lundra a l'è diminuida tücc i agn a partì da la fin de la segunda guera: da 8,6 miliun de abitant indul 1939, la cità a s'è truada cunt apena 6,8 miliun in de 'l 1980.

Ul principal port de Lundra a l'è staa spustaa vers val a Felixstone e Tilbury: i Docklands de Lundra, l'area due prima a gh'era ul port e i grü, a hinn diventaa ul center de una növa riqualificasiun urbana, Canary Wharf. Chesta zona chì a g'ha cunfermaa ul semper püssee impurtant röl de Lundra 'me center finansiari internasiunal, in di agn '80.
Arenta Canary Wharf, la Bariera dul Tamis a l'è stada cumpletada in di agn '80 per cerca de prutegg Lundra da i maree dul Mar dul Nort.

Per festegiaa ul principi dul XXI secul, ul Millennium Dome, ul London Eye e ul Millennium Bridge hinn staa faa su. Inquand, ul 6 de luj dul 2005, Lundra a l'è stada premiada a uspità i Ulimpiad estif in de 'l 2012 (e l'è, donca, stada la prima cità a uspità i Ulimpiad püssee de dò volt),[29] la cità l'è stada culpida da una serie de atentaa teruristigh che hann culpii i pasegeer de trii lign de la metrupulitana e de una curiera: 55 persunn a hinn s'ciupaa, püssee de cent i ferii.

Sucietà

[Modifega | modifica 'l sorgent]

Evuluziun demografega

[Modifega | modifica 'l sorgent]

Cunt l'aumeent de l'industrializzaziun intra ul XIX e ul XX secul, la pupulasiun de Lundra a l'è cressuda assee, fin a che a l'è deventada la cità püssee pupulusa dul mund, fin a ul 1925, inquant Nöa York a l'è deventada. La pupulasiun a l'è rivada a diventaa de 8 615 245 abitant indul 1939, menter a metà dul 2006 la pupulasiun de la Granda Lundra a l'è stada stimada in 7 512 400 abitant. Comunque, l'area urbana de la capitaal inglees la va ultra i cunfin de la "Granda Lundra", e la riva a avegh una pupulasiun de 8 278 251 abitant indul 2001,[30] menter la sò area metrupulitana la g'ha 12-14 miliun de personn, a segunda di stim.[31]

Etnii e minuranz furest

[Modifega | modifica 'l sorgent]
Paees de nascita Pupulasiun (2001)[32]
Regn Unii 5 230 155
India 172 162
Irlanda 157 285
Pakistan 120 900
Bangladesh 84 565
Giamaica 80 319
Nigeria 68 907
Kenia 66 311
Sri Lanka 49 932
Ghana 46 513
Cipru 45 888
Sudafrica 45 506
Spagna 45 244
Stat Unii d'America 44 622
Australia 41 488
Germania 39 818
Turchia 39 128
Italia 38 694
França 38 130
Sumalia 33 831
Uganda 32 082
Nöa Zelanda 27 494

Indul censiment dul 2011, ul 59,8 % di püssee de vott miliu de abitant de Lundra a l'era classificaa indul grupp etnich di "bianch" (ul 44,9 % a l'era "bianch britanegh", ul 2,2 % "bianch irlandees" e ul 12,1 % "alter bianch").

Ul 20,9 % di lundinees la g'ha, invees, urigin asiatega e a l'è faa di indiaan (6,6 % de la pupulasiun tutal), pakistan (2,7 %), bengalees (2,7 %), cinees (7,5 %), arabi (1,3 %) e "alter asiategh" (4,9 %, ch'a vegnen di alter paees de l'Asia).

Ul 15,6 % diseva, invees, de vess dul grupp etnigh di "negher britanegh", ul 7 % di quai a l'era "negher african", ul 4,2 % "negher di Caraibi", ul 2,1 % "alter negher" e ul 2,3 % personn cunt gent de diveers etnii.

Ul 5 % a l'era de "etnia mista".

I dati dull'Ufiss per i Statistigh Nasiunai (Office for National Statistics) ha faa vedè che, indul 2006, la pupulasiun nassuda de fora de Lundra a l'era de 2 288 000 (31 % de la pupulasiun tutal), inquaand indul 1997 i stess dati a eren de 1 630 000. Ul censiment dul 2011 faseva vedè che ul 36,7 % de la pupulasiun de la Granda Lundra a l'era nassüüfora dul Regn Unii.

La tabela a drita la fà vedè la nassiun de nassita di personn de Lundra.

Lundra a l'è stada una cità due a gh'è semper staa un olt nümer de imigraa, per mutif de sicuresa e per mutif ecunomigh. Ugunott, ebrei de l'Europa uriental e i cipriot a hinn esempi de migrasiun duvüüa mutif de sicuressa, menter invees, irlandees, bengalees e indian a hinn esempi de imigraa per mutif ecunomigh. La zona de l'East End de Lundra, arenta ul quarter de Spitalfields, a l'è staa ul post indue hinn rivaa un olt nümer de migrant de diveers etnii, e da 'due s'hinn pö spustaa dent ul rest de la cità per cercà de truvà püssee furtuna.

Religiun

[Modifega | modifica 'l sorgent]

Inquand ul papa Gregori I, indul 597, ha mandaa Agustin de Canterbury per fà diventà cristiana la Britannia, l' gh'aveva l'intensiun de fal diventà "Arcivescuv de Lundra". In veridà, ul sant chì a l'è staa aconlt cunt püssee favur in dul regn dul Kent e, inscì, la sed arcivescuvil a l'è diventada Canterbury. Istess, Lundra a l'è stada ul center de la vita religiusa dul paees per un lungh periud de la sò storia e l'Arcivescuv de Canterbury a l'era spess in de la capitaal dul regn, indue 'l g'aveva anca una residensa uficiala, in del Palaz de Lambeth, indul burgh lundines de Lambeth.[33]

Lundra a l'è sed de dò vescuvaa anglican: chell de Lundra, a nort dul Tamis, che gh'aveva 'me catedral chella barocca de San Paul (prugetada da ul Cristofur Wren) e chell de Southwark, a sut dul fiumm.
I cerimoni de Staa e chei ligaa a la Cà Real a se fan in de la Catedral de San Paul e ne l'Abasia de Westminster,[34] una gesa in stil gotich che a l'è granda 'me una catedral. L'Abasia a l'è minga de vess cunfusa cünt la visina Catedral de Westminster, ch'a l'è la catedral catoliga rumana püssee granda in Inghiltera e Galles.[35]
'Me indul rest dul Regn Unii, a Lundra la percetual de gent che la prega a l'è basa e la Gesa d'Inghiltera ha veduu un püssee olt numer de gent luntanass rispett a i alter religiun.[36]

L'Arcivescuv de Westminster a l'è veduu 'me ul respunsabil de la Gesa catoliga in Inghiltera e Galles.

Alter religiun cristian prutestaant a g'hann la sed a Lundra, 'me la Gesa Refurmada Unida (United Reformed Church, in ingles) e i quacher. A g'hinn anca gees evangeligh.

Catedral de San Paul

Lundra a l'è anca la cà de un grand numer de cumunidà müsülman, indù, sikh e ebraigh. Tant müsülmaan a viven in di burgh de Tower Hamlets e de Newham; la custrüziun müsülmana püssee impurtanta de Lundra a l'è la Muschea Centrala de Lundra, ch'a l'è apena föra dul Regent's Park.[37] Depus dul boom dul petroli, un semper püssee olt numer de sciur müsülman dul Medi Urient a hinn andà a viv in di quarter de Mayfair e Knightsbridge, a Lundra Ovest.[38][39] A Lundra la gh'è la püssee granda muschea de l'Europa Ucidentala, la Muschea Baitul Futuh, de la Cumunidà Müsülmana Ahmadiyya.

La cumunidà indù püssee granda de Lundra la se tröva in di burgh nort-ovest de la cità, a Harrow e Brent, che l'è indue 'l gh'è ul pussee grand templi indù de l'Europa, ul Templi Neasden.[40] A Lundra a g'hinn 42 templi indù. A g'hinn cumunidà sikh a l'Est e a l'Ovest de Lundra, in particular a Southall, indue a gh'è la pussee olta pupulasiun sikh e ul pussee grand templi sikh föra de l'India.[41]

Dò giüdee dul Regn Unii sü trii viven a Lundra, cünt grand cumunidà giüdee in di quarter de Stamford Hill, Stanmore, Golders Green, Finchley, Hampstead, Hendon e Edgware a Lundra Nort. La Sinagoga Bevis Marks in de la Cità de Lundra a l'è la sinagoga de la storega cumunidà lundinees sefardita e a l'è l'uniga sinagoga in Europa indue a hinn staa faa servizzi per püssee de treseent agn. La Sinagoga de Stanmore e Canons Park la g'ha ul püssee olt numer de apartenensa di tucc i alter sinagogh urtudoss de l'Europa, anca pussee de la sinagoga de Ilford (che l'è semper a Lundra), ch'a l'era chella cünt ul püssee olt numer de apartenensa prima dul 1998.[42]

Geugrafia umana

[Modifega | modifica 'l sorgent]

Ürbanistiga

[Modifega | modifica 'l sorgent]

Ul cöör de la vita de Lundra a l'è la Cità de Westminster, indue la g'ha denter la magiur part dul West End: queschì a l'è ul principal distreet cültüral, d'intratenimen e de cumper, ultra a vess la sed d'un grand numer di principai sucietà lundinees (föra di aziend che lauren indul setur finansiari). La Cità de Westminster a l'è anca ul cöör de la pulitega bretanega.

La Cità de Lundra (cugnussuda pussee facilment cunt ul nome de City o Square Mile, che 'l vöör dì "Milii Quadraa") a l'è ul principal center bancari dul mund e anca ul principal center de affari eurupee. Pussee de cent di cinchcent sucietà eurupee a g'han sed a Lundra, menter ul mercaa di cambi a l'è ul pussee grand dul mund, cunt un cambi mendi giurnalier de 504 miliard de dollar, pussee di quai de Tokio e de Nöa York insema. Anca se, in di dì, a l'è piena de gent che laura in de la zona, la Cità de Lundra la se queta in di fin setimana, sicum a l'è minga un'area residensial.
La Cità di Lundra se pöö dì che a l'è vuna cità indela cità, perchè la g'ha ul propri sindich che 'l vegn elegiuu apena di sò citadin (cunt anca i sucietà finanziari).

I principai atraziun türistigh a hinn indul Center de Lundra (Central London, in inglees). Queschì a hinn: la City; ul West End (due g'hinn cinema, bar, club, teater, negossi e resturant); la Cità de Westminster cunt l'Abasia de Westminster, ul Palaz real de Buckingham e la Clarence House; ul burgh real de Kensington e Chelsea, cunt i sò musee, 'me ul Musee de la Sciensa, ul Musee de la Storia Natural e ul Musee de Vitoria e Albert, e l'Hyde Park. Alter impurtant atraziun türistigh a hinn la Catedral de San Paul, la Galeria Naziunal, ul Bankside di Southwark cunt ul Teater dul Globo, la Tate Modern e ul Punt de Lundra, ul Punt de la Tur e la Tur de Lundra, la Tate Britain, ul Musee Britanegh a Bloomsbury.

Südivisiun aministrativ

[Modifega | modifica 'l sorgent]
La Cità de Lundra e i 32 burgh
  1. City of London
  2. City of Westminster
  3. Kensington and Chelsea
  4. Hammersmith and Fulham
  5. Wandsworth
  6. Lambeth
  7. Southwark
  8. Tower Hamlets
  9. Hackney
  10. Islington
  11. Camden
  12. Brent
  13. Ealing
  14. Hounslow
  15. Richmond upon Thames
  16. Kingston
  17. Merton
  1. Sutton
  2. Croydon
  3. Bromley
  4. Lewisham
  5. Greenwich
  6. Bexley
  7. Havering
  8. Barking and Dagenham
  9. Redbridge
  10. Newham
  11. Waltham Forest
  12. Haringey
  13. Enfield
  14. Barnet
  15. Harrow
  16. Hillingdon

Aministrasiun

[Modifega | modifica 'l sorgent]
Ul City Hall sed de l'Auturidà de la Granda Lundra

Per tuta la cità l'aministrasiun citadina a l'è cuurdinada da l'Auturidà de la Granda Lundra (Greater London Authority o GLA, in inglees), menter l'aministrasiun lucal a l'è afidada a 33 cumun, ciamaa burgh (boroughs) püssee piscinin.[43] La GLA a l'è fada süde dò cumpuneent eletif: ul "Sindich de Lundra", che 'l g'ha ul puter esecutif, e l'"Asemblea de Lundra" che la studia i röb che ul sindich 'l deciit e la pö dì de sì o de no a i sò decisiun in süul bilancio de tücc i agn.

La sed de l'Auturidà de la Granda Lundra a l'è ul City Hall, che l'è indul burgh lundines de Southwark e ul sindich dul d' d'incö a l'è ul Boris Johnson. I auturidà lucai a hinn rapresentaa di cunsili di 32 burgh de Lundra e da la "Curpurasiun de la Cità de Lundra" (City of London Corporation)[44] ch'a hinn i respunsabil de un quai servizzi lucai, 'me la pianificasiun ürbanistiga, i scol, i servizzi suciai, la gestiun di straaat lucai e la racolta dul rüff.

I ghisa a hinn, in tuta la Granda Lundra, fora de la Cità de Lundra, quei de la Polisia Metropulitana (Metropolitan Police), che a l'è sota ul controll de l'Autoridà de la Polisia Metrupulitana (Metropolitan Police Authority). La Cità de Lundra la g'ha un alter corp de polisia, ciamaa "Polizia de la Cità de Lundra" (City of London Police).[45] La Polizia di Trasport bretanega a l'è respunsabil per i servizzi de polizia in süi tren de la National Rail e de la metropulitana.[46]

Ul servizzi di Vigil dul fögh de Lundra a l'è ul ters püssee grand servizzi de vigil dul fögh dul mund.
La sanità a Lundra a l'è cumpit dul Servizzi Naziunal de Sanità (National Health Service o NHS) e a l'è, donca, statal, ma ul servizzi de ambulanz e di elicoter a l'è gestii da ul London Ambulance Service vün,[47] e da ul London Air Ambulance l'alter.
La Guardia Custiera di Sò Maestà (Her Majesty's Coastguard) e ul Royal National Lifeboat Institution a lauren anca a Lundra, indul Tamis.[48][49]

Cità gemelaa

[Modifega | modifica 'l sorgent]

A g'hinn alter 46 post in ses cuntinent che g'hann ul nom de Lundra.
'Me ul gemelagg de Lundra, i burgh de Lundra hinn, a lur volta, gemelaa cunt cità de tücc ul mund. L'Auturidà de la Granda Lundra a l'è gemelaa cunt:

I cità chì de sota a g'hann, invees, un raport de amicizia cunt Lundra:

Nòt e alter progett

[Modifega | modifica 'l sorgent]
Wikimedia Commons
al gh'a dent roba culegada a:
  1. ↑ Weather Informationfor Naples. Worldweather.org (5 October 2006). Recuveraa el 4 May 2013.
  2. ↑ tabella CLINO della stazione / CLINO Averages Listed for the statiunNapoli CapodichinoModell:Dead link
  3. ↑ The Weather Network 18 November 2011
  4. ↑ World Weather InformationService – Toulouse 18 November 2011
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Modell:Harvnb
  6. ↑ Peter Ackroyd. «'London'». New York Times, 2 dicembre 2001. Vardad in data 28 ottobre 2008.
  7. ↑ Richard Coates, A new explanatiunof the name of London, in Transactions of the Philological Society, vol. 96, 1998, pp. 203–229, DOI:10.1111/1467-968X.00027. (archiviato il 19 maggio 2011).
  8. ↑ The early years of Lundenwic. The Museum of London. URL consultad in data 7 giugno 2008.Modell:Dead link
  9. ↑ Edward the Confessor (c.1003–1066). British Broadcasting Corporation. URL consultad in data 27 settembre 2008. (arqiviad in data 19 maggio 2011)
  10. ↑ History – 1066 – King William. BBC. URL consultad in data 5 maggio 2008. (arqiviad in data 19 maggio 2011)
  11. ↑ Adrian Tinniswood. A History of British Architecture — White Tower. BBC. URL consultad in data 5 maggio 2008. (arqiviad in data 19 maggio 2011)
  12. ↑ UK Parliament — Parliament: The building. UK Parliament, 9 novembre 2007. URL consultad in data 27 aprile 2008. (arqiviad de l'url orijenal in data 11 marzo 2008)
  13. ↑ Palace of Westminster. UK Parliament. URL consultad in data 27 aprile 2008. (arqiviad de l'url orijenal in data 4 aprile 2008)
  14. ↑ John Schofield, Medieval Towns: The Archaeology of British Towns in Their European Setting, Continuum International Publishing Group, 2003, pp. 26.
  15. ↑ BBCModell:– History Black Death. BBC News. URL consultad in data 3 novembre 2008.
  16. ↑ Richard II (1367–1400). BBC. URL consultad in data 12 ottobre 2008. (arqiviad in data 19 maggio 2011)
  17. ↑ 17,0 17,1 Nikolaus Pevsner, London I: The Cities of London and Westminster rev. edition, 1962, Introductiunp. 48.
  18. ↑ 18,0 18,1 Samuel Pepys, The Diary of Samuel Pepys (in en), Mynors Bright (decipherer), Henry B. Wheatley [1893], 2 settembre 1666, 45: August/September 1666.
  19. ↑ Schofield J. LondonAfter the Great Fire: Civil War and Revolution. BBC, gennaio 2001. URL consultad in data 28 aprile 2008. (arqiviad in data 19 maggio 2011)
  20. ↑ Museum of London — Rebuilding after the fire. Museum of London. URL consultad in data 27 aprile 2008. (arqiviad de l'url orijenal in data 1º febbraio 2008)
  21. ↑ The Rebuilding of London After the Great Fire, Thomas Fiddian, 1940. URL consultad: 27 aprile 2008.
  22. ↑ The curious life of Robert Hooke, the man who measured London by Lisa Jardine
  23. ↑ "Thief Taker, Constable, Police". Public Broadcasting Service (PBS).
  24. ↑ "Rough justice – Victorian style". BBC News. 3 August 2009.
  25. ↑ National Affairs: Capital punishment: a fading practice. time.com, 21 marzo 1960. URL consultad in data 5 maggio 2014.
  26. ↑ BBC – History – The Foundling Hospital. Published: 1 May 2001.
  27. ↑ London: The greatest city. Channel4.com. URL consultad in data 12 ottobre 2008. (arqiviad in data 19 maggio 2011)
  28. ↑ "Hidden extras: cholera comes to Victorian London Arqiviad qé: [1] ". Science Museum.
  29. ↑ "London beats Paris to 2012 Games", BBC Sport (6 July 2005). Retrieved on 28 September 2012. 
  30. ↑ (EN) KS01 Usual resident population: Census 2001, Key Statistics for urban areas. www.statistics.gov.uk. URL consultad in data 25 settembre 2009.
  31. ↑ (EN) South-east England Populatiunby Area from 1891. URL consultad in data 29 settembre 2009.
  32. ↑ A summary of countries of birth in London (RTF), Census Update, 2006/09, Greater London Authority Data Management Access Group, aprile 2006, p. page 3. URL consultato il 4 gennaio 2011 (archiviato dall'url originale l'11 marzo 2011).
  33. ↑ Lambeth Palace Library. Lambeth Palace Library. Archived from the original on 19 May 2011. Recuveraa el 27 April 2008.
  34. ↑ Westminster Abbey. Dean and Chapter of Westminster. Archived from the original on 19 May 2011. Recuveraa el 27 April 2008.
  35. ↑ West Minster Cathedral. Westminster Cathedral. Archived from the original on 27 March 2008. Recuveraa el 27 April 2008.
  36. ↑ "Church of England Statistics". Church of England. Retrieved on 6 June 2008. 
  37. ↑ London Central Mosque Trust Ltd. London Central Mosque Trust Ltd. & The Islamic Cultural Centre. Archived from the original on 19 May 2011. Recuveraa el 27 April 2008.
  38. ↑ Bill, Peter (29 May 2008). The $300 billion Arabs are coming. London Evening Standard. Archived from the original on 19 May 2011. Recuveraa el 3 July 2013.
  39. ↑ Hirst, David (27 September 1976). "The Mecca of the West". Retrieved on 30 January 2011. Archived from the original on 19 May 2011. 
  40. ↑ Hindu London. BBC London (6 June 2005). Archived from the original on 18 February 2006. Recuveraa el 3 June 2006.
  41. ↑ "£17 m Sikh temple opens", BBC News (30 March 2003). Retrieved on 7 June 2008. Archived from the original on 19 May 2011. 
  42. ↑ Stanmore. The Jewish Agency for Israel. Archived from the original on 19 May 2011. Recuveraa el 12 October 2008.
  43. ↑ About the Greater London Authority. London Government. URL consultad in data 27 settembre 2008. (arqiviad in data 19 maggio 2011)
  44. ↑ Links to other websites — London boroughs. London Government. URL consultad in data 27 settembre 2008. (arqiviad de l'url orijenal in data 19 ottobre 2007)
  45. ↑ Policing. Greater London Authority. URL consultad in data 25 agosto 2009. (arqiviad de l'url orijenal in data 21 gennaio 2008)
  46. ↑ Areas. British Transport Police. URL consultad in data 25 agosto 2009. (arqiviad in data 19 maggio 2011)
  47. ↑ About us. London Ambulance Service NHS Trust. URL consultad in data 25 agosto 2009. (arqiviad in data 19 maggio 2011)
  48. ↑ Statiunlist. Maritime and Coastguard Agency, 2007. URL consultad in data 25 agosto 2009. (arqiviad in data 19 maggio 2011)
  49. ↑ «Thames lifeboat service launched», BBC News, 2 gennaio 2002. Vardad in data 25 agosto 2009.

Ligamm de föra

[Modifega | modifica 'l sorgent]

Istitüziunai

[Modifega | modifica 'l sorgent]
Europa
Capitaj de l'Europa

Amsterdam · Andorra la Vella · Atene · Belgrad · Berlin · Berna · Bratislava · Bruxelles · Bucarest · Budapest · Chişinău · Cità del Vatican · Copenaghen · Düblin · Helsinki · Kiev · Lisbuna ·Lübiana · Lundra · Lüssemburgh · Madrid · Minsk · Monach · Musca · Nicosia · Oslo · Paris · Podgorica · Praga · Reykjavik · Riga · Roma · San Marin · Sarajevo · Skopje · Sofia · Stuculma · Tallinn ·Tirana · Vaduz · Valletta · Varsavia · Viena · Vilnius · Zagabria

Utegnüü da "https://lmo.wikipedia.org/w/index.php?title=Lundra&oldid=1238920"