Fiji

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Fiji
Basisgegaevens
Officieel taal	Ingels, Fijiaans, Fiji Hindoestani
Huidsjtad	Suva
Sjtaotsvörm	parlementair rippubliek
Sjtaotshoof	Epeli Nailatikau
premier	Frank Bainimarama
veurzitter Raod van Sjtamhoofde	Epeli Nailatikau
opperhoof	Elizabeth II
[[{{{titelhoofregering3}}}]]	{{{naomhoofregering3}}}
Religie	{{{religie}}}
Opperflaakde – % water	18.274 km² praktisch 0%
Inwoeners – Deechde:	849.000 (2009) 46,4/km²
Biekómmende gegaeves
Munteinheid	Fijiaansen dollar (FJD)
Tiedzaone	UTC +11 - 12
Nationale fiesdaag	10 oktober
Vouksleed	God bless Fiji
Web | Code | Tel.	.fj | FJI | +679

Fiji (ouch wel Fiji-eilen; officieel (Ingels) Republic of Fiji, (Fijiaans) Matanitu ko Viti, (Hindoestani) Fijī Ganarājya/फ़िजी गणराज्य) is 'n eilandnatie in Oceanië, in de Stèl Zuidzie, oostelek vaan Vanuatu, zuielek vaan Tuvalu, zuidwestelek vaan Wallis en Futuna en noordwestelek vaan Tonga. 't Land weurt nog zjus tot Melanesië gerekend en is lid vaan 't Brits Gemeinebès.

Bestuurleke indeiling

Aofgezeen vaan 't eiland Rotuma, wat de status vaan oonderhuregheid (dependency) heet - dit hèlt otonomie in - is Fiji verdeild in veer divisies (divisions) die wijer zien verdeild in veertien provincies. De perceis indeiling is zoe:

Rotuma Midde Naitasiri Namosi Rewa Serua Tailevu Noord Bua Cakaudrove Macuata

Oos Kadavu Lau Lomaiviti Wes Ba Nadroga-Navosa Ra

Divisies vaan Fiji

Fysische geografie

Fiji is oongeveer haaf zoe groet wie Nederland en 't Belsj; allewel tot 't dus e klei land is (152e op de lies vaan zelfstendege len, nao Slovenië en veur Koeweit), is 't nog eint vaan de groeter len in de Stèl Zuidzie. Dit relatief groet oppervlaak kump veural op rekening vaan de twie hoofeilen Viti Levu en Vanua Levu. In totaol tèlt 't land 332 eilen, boevaan 'rs 106 bewoend zien. Dees eilen ligke bijein in 'nen arjsipel, mèt oetzundering vaan de oonderhuregheid Rotuma, die 220 ziemijl noordelek vaan de hoofgróp ligk, en 't oonbewoend atol Ceva-i-Ra, wat wied nao 't zuie ligk. Väöl eilen, toch zeker de twie groete, zien bergechteg; hoegsten top is d'n Tomanivi op Viti Levu, dee 1324 meter mèt. 't Land heet e tropisch zieklimaot, mèt wieneg variatie 't jaor door, meh e bitteke hoeger temperature en zwoerdere regeval in de zoemer vaan 't zuielek haafroond.

Levende natuur

De Fijipappegejamandine (Erythrura pealii), ein vaan de endemische vogelsoorte vaan Fiji

De fauna vaan Fiji is 'nen typischen eilandfauna: relatief erm in soorte, gein aander zoogdiere es vleermuis en relatief väöl endemische soorte. Endemisch in (en op) Fiji zien oonder mie de gekampde Fijileguaon (Brachylophus vitiensis), de Fijislang (Ogmodon vitianus), en de Fijigroondkwakker (Platymantis vitianus) en Fijiboumkwakker (Platymantis vitiensis), zoewie versjèllende veugel. Ouch Rotuma kint zeker einen inheimse vogel: de karmozijndwerghoningeter (Myzomela chermesina).

Cultuur en demografie

De inheimse bevolking vaan Fiji weurt gezeen es Melanesisch, wat e bitteke 'ne perrepluterm is veur e groet aontal nogal versjèllende eilandvolker in 't zuidweste vaan de Zuidzie. De cultuur vaan Rotuma is sterk Polynesisch beïnvleujd. De inheimse taole zien dudelek aonein verwant en hure bij de Austronesische taole. E groet deil vaan de bevolking is evels vaan Zuid-Aziatische aofkóms (zoegeneumde Indo-Fijiërs). Sinds die es arbeiers nao Fiji kaome heet 't spanninge gegeve tösse de inheimse en Indische bewoeners: de ierste wèlle hun taol en cultuur behawwe, de aandere eise gelieke rechte en cultureel erkinning op. In 't land is 't demoniem Fijiaons (Ingels: Fijian) bij wèt gerizzerveerd veur etnische Fijiërs, dewijl veur lui mèt de Fijiaanse nationaliteit d'n term Fiji nationals weurt gebruuk.

Etnische gróppe

Etnische Fijiërs wie bove besjreve make zoe'n 54,3% vaan de bevolking oet. Oondaanks tot ze minstens twie versjèllende taole spreke (zuug oonder), weure ze es ei volk gezeen. De Rotumaone evels, die 1,2% vaan de bevolking zien (en gooddeils boete Rotuma woene), weure wel es 'n aander bevolkingsgróp gezeen: oondaanks ing taolkundege ban mèt Fiji is hun materieel cultuur ieder Polynesisch. Indo-Fijiaone zien mèt 38,1% de twiede gróp. Hun aondeil is in de lèste decennia get gesloonke. De res vaan de bevolking weurt oetgemaak door blaanke, Aziaote en aander Stèl-Zuidziebewoeners.

Taole

De taolsituatie in Fiji is, oondaanks 't groet aontal eilen, relatief euverziechtelek. Ethnologue hèlt 't aontal taole op tien, dewijl sommege daovaan ouch es dialekte kinne gelle. De inheimse taole vaan Fiji hure tot de Centraol-Pacifische taole, die (wie bove gezag) 'n gróp vaan Austronesische taole zien. 't Gief in Fiji twie gróppe: de Oos-Fijitaole en de Wes-Fiji-Rotumataole. Bij de ierste gróp huurt de nationaol taol, 't Fijiaans, en get kleinder täölkes, 't Gonedau, 't Lauaans en 't Lomaiviti, die dèks ouch es Fijiaonse dialekte weure gezeen, meh vaan de (standaard)taol zoeväöl aofwieke tot ze neet noedzakelek oonderein te verstoon zien. 't Fijiaons heet nog aander dialekte die dat wel zien; 't dialek vaan 't eiland Bau steit 't kortste bij de standaardtaol. 't Wes-Fijiaans is de twiede inheimse taol; ouch zij heet e dialek wat Ethnologue veur 'n apaarte taol hèlt: 't Namosi-Naitasiri-Serua. Ouch 't Rotumaans steit taolkundeg gezeen bezunder kortbij 't Wes-Fijiaons, meh heet väöl Polynesische lienwäörd, wat häör e gans eige karakter gief. De Polynesische taole, die in Fiji neet inheims weure gesproke, zien trouwes de derde gróp vaan de Centraol-Pacifische taole. Vaanajds meint me tot ze 't ingste verwant zien aon 't Oos-Fijiaons, recinte oonderzeukers dinke tot zjus 't Wes-Fijiaons korter debij steit.

'Vreem', ingebörgerde taole in Fiji zien 't Gilbertees (Kiribati), 't Ingels en 't Fiji Hindoestani. Dees lèste taol weurt dèks e Hindi-dialek geneump. 't Baseert zien evels veural op Awadhi en Bhojpuri, en umtot die ouch wel es apaarte taole weure gezeen (in tegestèlling tot 't Khariboli, boe-op Standaard-Hind(oestan)i is gebaseerd), gelt 'tzelfde veur 't Fiji-Hindoestani (vergeliek 't Sarnami Hindoestani in Suriname).

Religie

De inheimse Fijiaone zien euver 't algemein christelek, dewijl de Indo-Fijiaone hun eige religies höbbe mètgenome. Dit lievert de volgende religieus samestèlling op: 64,5% christene (daovaan 34,6%pt. methodiste, 9,1%pt. roems-kathelieke, 5,7%pt. Assembly of God ['n pinkstergemeinte], 3,9%pt. zevendendaagsadventiste, 0,8% anglicaone en 10,4% aandere), 27,9% hindoes, 6,3% moslims, 0,3% sikhs, 0,3% aanders en 0,7% neet-religieus.

Historie

In d'n tied tösse 3500 en 1000 veur Christus waor 't eiland al bewoend, meh welke vaan de versjèllende Austronesische migratiegolve dat waor(e) vèlt neet gemekelek te achterhole. Roond 800 veur Christus kump de Lapita-cultuur op, die me mèt de veurawwers vaan de Polynesiërs associeert. Naodeen zien ze vaanoet de eilen nao 't noorde, zuie en ooste oetgezwermp, dewijl ze Fiji zelf of höbbe verlaote, of zien verdroonge en geassimileerd in de modern Fijiërs, die, wie bove gezag, ing aon de Polynesiërs verwant zien. De inheimse Fijiërs stoonte bij hun Polynesische naobers bekind es gooj handwèrkers, en in hun handgemaakde zakes handelde ze.

D'n ierste blaanke die de eilen aondeeg waor d'n Hollender Abel Tasman, dee dao in 1643 op zien oontdèkkingsreis nao 't Zuidland laankskaom. Later kaome ouch de Britte aon, meh de bewoeners hadde 'n groete vechlus en dege aon kannibalisme, wat potentieel koloniste wegheel. Kaptein Cook lierde ind achtienden iew de Fijiërs kinne door hun vrunteleker noordernaobers de Tongaone. 't Is ouch de verawwerde Tongaanse vörm vaan de landsnaom die me in 't weste is goon gebruke (Viti > Fiji, spreek oet 'Fietsjie'; modern Tongaans Fisi). Vaanaof begin negentienden iew kaom veurziechtege kolonisatie op gaank; boete de missie waor de Europese presintie veural geriech op de handel in sandelhout en ziekomkommers. Later woorte ouch versjèllende landbouwplante wie sókkerreet ingeveurd. In dezen iew vereinegde ouch 'n inheims stanhoof, ratu Seru Epenisa Cakobau vaan 't eiland Bau, um gans Fiji in ei riek te vereinege. Heur neumde ziech 'keuning vaan Fiji', 'nen titel dee heer in 1874, wie 't land bij 't Vereineg Keuninkriek woort ingelief, mós euverdoen aon keuningin Victoria. E gevolg vaan de massaol immigratie vaan blaanke waor 't verspreie vaan besmetteleke krenkdes oonder de 'naïef' eilandpopulatie; in de jaore 1870 storf zoe e daarde vaan alle Fijiërs aon de mazele. Op de plantages kaome väöl Indiase contrakarbeiers te wèrke, zoeväöl tot hun aontal op 't ind bekans zoe groet waor wie dat vaan de inheimse.

In 1970 woort Fiji oonaofhenkelek, iers nog es democratisch commonwealth realm mèt de Britse keuning(in) aon 't hoof, meh nao twie staotsgrepe in 1987 es republiek (de Britse keuningin heel wel d'n titel 'opperhoof' en versjijnt nog ummertouw op munte). Dees coups kaome door proteste vaan de klein Fijiaonse miederheid, die voont tot de regering te väöl door de Indo-Fijiërs gedomineerd waor. Ouch in 2000 en 2006 voont coups plaots, en in 2009 waor 't land nao 'ne constitutionele crisis weer kort debij.

Bronne

Dit artikel is hoofzakelek gebaseerd op, meh neet vertaold oet, 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel in dees versie.