Fascisme
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
't Fascisme (Italiaans: fascismo) is e politiek stèlsel det ónger angere woort ingestèldj in Italië van 1992 toet 1943. Ouch 't nationaalsocialistisch bewindj van Adolf Hitler en zien partie de NSDAP van 1933 toet 1945 in Pruses wuuertj ouch waal fascistisch geneump. Bie 't fascisme haet ein partie of ein persoean alle mach. 't Is anticommunistisch, antiliberaal en extreem nationalistisch. Middels partiemilities (in uniform), massademonstraties en verhieërliking vanne leider verzeuk me 't vouk toet 'n einheid te smeie.
Fascisme in strikte zin is Italiaans en ómvatj neet 't Pruus nationaalsocialisme, det 'n anger maotsjappieopvatting mit minder corporatisme meh mieë rascisme haet. Me duudj aevel bei struiminge döks oet gemaak aan mit fascisme.
In Italië waas 't fascisme ane mach van 1922 en 1943, ónger leijing van Benito Mussolini, dae zich Il Duce (de leider) leet neume. Allewiel haet 't de meining gekrege van e regeringssysteem det op det van Mussolini liek mit anger wäörd: e systeem det de natie baoven 't individu stèltj mit es oetvleujsel e gebroek van geweldj det in zoea systeem legitiem is, modern propagandatechnieken en censuur veur politieke taengestandj de kop in te drökken en daomit 't bestaon van 't systeem te waorbórge. Döks waeren in e dergelik systeem de economie enne sociaal maotsjappie wiedgäöndj van baovenaaf gecontroleerdj en gereglementeerdj wobie nationalisme (in 't biezunjer etnisch nationalisme) wuuertj ómermp.
De term fascisme is aafkómstig vanne ieëste groepering die Mussolini oprichdje, de Fasci di Combattimento. 't Italiaans fascio kan böndel meinen inne zin van 'n politieke groepering. Ouch is verwantjsjap mitte Latiense term fasces cum securibus, 't Aad-Romeins symbool van autoriteit ('ne böndel reuj óm 'nen aaks haer wovan 't blaad oetstèk) en 't rech veur straof oet te deile. Ambsdragers in 't aad Roeame kregen 'n aantaal lictore nao häör ambtelike staot toegeweze die zoea roojböndels veur 'm oetdroge. 't Fascistisch bewindj verwees väölvöljig nao de gloriedaag van 't Romeins Riek.