Jump to content

Ֆրանսուա Քենե

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ֆրանսուա Քենե
ֆր.՝ François Quesnay
Ծնվել էհունիսի 4, 1694(1694-06-04)[1][2][3][…]
Մերե, Ֆրանսիայի թագավորություն[2][1]
Մահացել էդեկտեմբերի 16, 1774(1774-12-16)[1][4][3][…] (80 տարեկան)
Վերսալ, Ֆրանսիայի թագավորություն[1]
Քաղաքացիություն Ֆրանսիա
ՈւղղությունՖիզիոկրատներ
Մասնագիտությունփիլիսոփա, տնտեսագետ, բժիշկ, հանրագիտական, վիրաբույժ, բնագետ և գրող
Գործունեության ոլորտտնտեսագիտություն
ԱնդամակցությունԼոնդոնի թագավորական ընկերություն և Ֆրանսիական գիտությունների ակադեմիա
Տիրապետում է լեզուներինիսպաներեն[5] և ֆրանսերեն[1]
Ազդվել էԿոնֆուցիոս[6]
Պարգևներ
 Francois Quesnay Վիքիպահեստում

Ֆրանսուա Քենե (հունիսի 4, 1694(1694-06-04)[1][2][3][…], Մերե, Ֆրանսիայի թագավորություն[2][1] - դեկտեմբերի 16, 1774(1774-12-16)[1][4][3][…], Վերսալ, Ֆրանսիայի թագավորություն[1]), ֆրանսիական տնտեսագետ, ֆիզիոկրատների դպրոցի հիմնադիրը։ 1744 թվականին ստացել է բժշկագիտության դոկտորի աստիճան և դարձել Լյուդովիկոս 15-ի արքունական բժիշկը։ Տնտեսագիտական պրոբլեմներով զբաղվել է 60 տարեկանից։

Կյանք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քեսնեյը ծնվել է Վերսալի մոտակայքում գտնվող Մերե համայնքում՝ փաստաբանի և փոքր հողատարածքի սեփականատիրոջ ընտանիքում։ Տասնվեց տարեկան հասակում աշակերտվելով վիրաբույժի մոտ՝ նա շուտով մեկնում է Փարիզ, այնտեղ սովորում է բժշկություն և վիրաբուժություն, և որակավորվելով որպես վարպետ-վիրաբույժ՝ հաստատվում է Մանտեսում։ 1737 թվականին նա նշանակվում է Ֆրանսուա Գիգոտ դե լա Պեյրոնիեի հիմնադրած վիրաբուժական ակադեմիայի մշտական քարտուղար և դարռնում Լուի XV արքայի սովորական վիրաբույժ։ 1744-ին ստանում է բժշկության դոկտորի կոչում։ Նա սովորական բժիշկ էր թագավորի համար, սակայն շուտով նրա առաջին խորհրդատու բժիշկն է դառնում և տեղափոխվում Վերսալի պալատ։ Նրա բնակարանները գտնվում էին էնտրեսոլի վրա, որտեղից էլ Réunions de l'entresol-ը ստացել է իր անունը։ Լյուդովիկոս XV- ը շատ էր գնահատում Քեսնեյին և նրան անվանում էր իր մտածողը։ Երբ նա սրբացնում է բժշկին, զենքի համար նրան նվիրում պանսի երեք ծաղիկ[7] (ածանցյալ pensée-ից, ֆրանսերենում նշանակում է միտք), լատինական նշանաբանով՝ Propter cogitationem mentis[8]:

Նա այժմ հիմնականում նվիրվում էր տնտեսական ուսումնասիրություններին՝ չմասնակցելով իր շուրջ հավերժ ընթացող դատական ինտրիգներին։ 1750-ականներին նա ծանոթանում է Jacques C. M. V. de Gournay- ի (1712–1759) հետ, որը նաև առանձնահատուկ դեր ուներ տնտեսագիտության ոլորտում և նշանակալից հարցադրող էր։ Այս երկու նշանավոր մարդկանց շուրջը աստիճանաբար ձևավորվում է «Էկոնոմիստների» փիլիսոփայական աղանդը, կամ, ինչպես նրանց այլկերպ անվանում էին, «Ֆիզիոկրատները»։ Աշակերտների՝ այս խմբի ամենաուշագրավ տղամարդիկ էին ավագ Միրաբոն, Նիկոլաս Բորդոն, Գույլոմ-Ֆրանսուա լե Տրոսնը, Անդրե Մորելլեն, Լեմերսիե դե լա Ռիվիերը և դու Պոն դե Նեմորսը։ Մայրցամաքում գտնվելու ժամանակ Ադամ Սմիըթ Բուկլեուխի երիտասարդ դուքսի հետ 1764–1766 թվականներին որոշ ժամանակ անցկացնում է Փարիզում, որտեղ ծանոթանում է Քեսնեյի և նրա որոշ հետևորդների հետ։ Նա հարգանքի տուրք է մատուցում իր Ազգերի հարստությունում նրանց գիտական ծառայությունների համար[7][9]։

Քեսնեյն ամուսնանում է 1718 թվականին Մարիան Վուդսեն անունով մի կնոջ հետ և ունենում որդի և դուստր։ նրա թոռն առաջին Օրենսդիր ժողովի անդամ էր։ Նա մահանում է 1774 թվականի դեկտեմբերի 16-ին՝ բավական երկար ապրելով, որպեսզի տեսնի իր մեծ աշակերտին՝ Անն Ռոբերտ Jակ Տուրգոտին, Բարոն դե Լոնին՝ որպես ֆինանսների նախարար[7]։

Աշխատանքներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տնտեսագիտության վերաբերյալ նրա գրությունները՝ Եվգեն Դեյրի առաջաբանով և գրառումների հետ, զետեղված են «Տնտեսագետների սկզբունքները» աշխատության 2-րդ հատորում, որը հրատարակվել է Գիյոմինի կողմից Փարիզում։ Իսկ նրա տնտեսագիտական աշխատանքներն ու փիլիսոփայությունները հավաքվել են նախաբանով և գրառումներով Օգուստ Օնկենի կողմից (Frankfort, 1888)։ Նրա մյուս գրվածքներից է «Ապացույց» հոդվածը, որը տեղ է գտել Հանրագիտարանում, և Երկրաչափական ճշմարտությունների ապացույցների հետազոտությունը՝ երկրաչափության նոր տարրերի նախագծի հետ (1773)։

Տնտեսագիտություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1758-ին նա հրատարակում է Տնտեսական աղյուսակը, որը հանդիսանում էր ֆիզիոկրատների գաղափարների հիմքերը։ Սա, թերեւս, առաջին աշխատանքն էր, որը փորձում էր վերլուծել տնտեսության աշխատանքը անալիտիկ կերպով և որպես այդպիսին կարող է դիտվել որպես տնտեսական մտքի ձևավորման առաջին կարևոր քայլերից մեկը[10]։

Հրապարակումները, որոնցում Քեսնեյը բացատրում էր իր համակարգը հետևյալն էին. երկու հոդված «Ֆերմեր» («Ֆերմերներ») և «Հացահատիկ» թեմայով, «Դիդերոյի և Ժեան լե Ռոն դ'Ալամբերի հանրագիտարանում» (1756, 1757)[7][11], Դյուպոն դե Նեմուրսի ֆիզիոկրատիայի բնության օրենքի վերաբերյալ դիսկուրս (1768), Գյուղատնտեսական թագավորության տնտեսական կառավարման ընդհանուր առավելությունները (1758) և միաժամանակ հրատարակված տնտեսական աղյուսակը՝ դրա բացատրությամբ, կամ քաղվածք Սուլիի արքայական խնայողություններից (նշանավոր նշանաբանով, այն է՝ «Աղքատ գյուղացիներ, աղքատ թագավորություն. Աղքատ թագավորություն, աղքատ թագավոր»), Երկխոսություն առևտրի և արհեստավորների աշխատանքի վերաբերյալ և այլ փոքր գործեր[7]։

Տնտեսական աղյուսակը, չնայած իր չորության և վերացական ձևի, նաև քիչ դրական արձագանքի, կարող է համարվել դպրոցի հիմնական մանիֆեստը։ Քեսնեյի հետևորդները դա համարում էին մարդկային իմաստության առաջնահերթ արտադրանքի մեջ տեղ ունենալու իրավունք և համարում էին ավագ Միրաբոն, Ադամ Սմիթի կողմից մեջբերված մի հատվածում[9] որպես երեք մեծ գյուտերից մեկը, որոնք նպաստել են առավելագույնը՝ քաղաքական հասարակությունների կայունության համար, մյուս երկուսը՝ գիրը և փողը։ Դրա նպատակը որոշ բանաձևերի միջոցով ցուցադրելն էր, թե ինչպես է գյուղատնտեսական արտադրանքը, որը հարստության միակ աղբյուրն է, կատարյալ ազատության պայմաններում բաշխվում համայնքի մի քանի խավերի միջև (մասնավորապես՝ արտադրական դասերի հողի սեփականատերերը և մշակողները և արտադրողներից և վաճառականներից բաղկացած անարդյունավետ դասը) և այլ բանաձևերով ներկայացնելու բաշխման եղանակները, որոնք տեղի են ունենում Կառավարության զսպման և կարգավորման համակարգերի ներքո, ամբողջ հասարակության համար տարատեսակ բնական կարգի նման խախտումների աստիճաններ։ Քեսնեյի տեսական տեսակետերից հետևում է, որ գործնական տնտեսագետի և պետական գործչի մենակությանն արժանի մի բան զուտ արտադրանքի ավելացումն է, և նա եզրակացնում է նաև այն, ինչ հետո Սմիթը հաստատելու էր [ոչ նույն հիմքերով իհարկե], որ հողատիրոջ շահը խստորեն և անխափանորեն կապված է հասարակության ընդհանուր շահի հետ։ Այս ստեղծագործության մի փոքրիկ շքեղ հրատարակություն, այլ հատվածներով, տպագրվել է 1758 թվականին Վերսալի պալատում թագավորի անմիջական հսկողության ներքո։ Արդեն 1767 թվականին գիրքն անհետացել էր շրջանառությունից, և դրա ոչ մի օրինակ այժմ հասանելի չէ։ Բայց գրքի նյութը պահպանվել է Միրաբոյի Ami des hommes-ում և Dupont de Nemours-ի ֆիզիոկրատիայում[7]։

Քենեի տնտեսագիտական տեսությունների շարքում կենտրոնական տեղ է գրավում « զուտ արդյունքի» մասին ուսմունքը։ Վերջինս նրան հնարավորություն է տվել իրականավնելու կապիտալի, արտադրողական և անարտադրողական աշխատանքների վերլուծությունը, որոշելու բնակչության յուրաքանչյուր խմբի տեղն ու դերը հասարակության մեջ։ Քենեն նշում էր, որ «զուտ արդյունքը» ստեղծվում է գյուղատնտեսության բնագավառում և հանդիսանում է հասարակության զուտ եկամուտը[փա՞ստ]։

Նա արտադրողական աշխատանք է համարում միայն գյուղատնտեսության մեջ կիրառվող աշխատանքը, որը մեծացնում է հասարակության հարստությունը։ Հողագործի եկամուտը բաժանվում է երկու մասի՝ մի մասը ծախսվում է սեփական պահանջմունքների բավարարման համար, իսկ մյուս մասը իրենից ներկայացնում է ավելցուկը՝ զուտ արդյունքը, որը նրա սեփականությունն է։ Սկզբնական շրջանում «զուտ արդյունքը» հողագործինն է, որից հետո անցնում է բաշխման ոլորտ, որտեղ էլ կարող է դառնալ առևտրականի, արդյունաբերողի շահույթը[փա՞ստ]։

Քենեի տեսությունների շարքում իր ուրույն տեղն ունի կապիտալի մասին ուսմունքը։ Նա առաջիններից էր, որ իրարից տարբերեց փող և կապիտալ հասկացությունները, հիմք դրեց կապիտալի հիմնական և շրջանառու մասերի բաժանմանը[փա՞ստ]։

Արևելագիտություն և Չինաստան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քեսնեյը հայտնի է չինական քաղաքականության և հասարակության մասին իր գրվածքներով։ Նրա Le Despotisme de la Chine գիրքը, որը գրվել է 1767 թվականին, նկարագրում է նրա տեսակետները Չինաստանի կայսերական համակարգի վերաբերյալ[12]։ Նա սատարում էր գիտնականներին քաղաքական իշխանություն տալու վաստակավոր հայեցակարգը՝ առանց ֆրանսիական քաղաքականությունը բնութագրող ծանր արիստոկրատիայի, և գյուղատնտեսության կարևորությունը ազգի բարեկեցության համար։ Գրեգորի Բլուն գրում է, որ Քեսնեյը «բարձր է գնահատել Չինաստանը որպես սահմանադրական բռնապետություն և բացահայտորեն հանդես է եկել չինական հաստատությունների ընդունմամբ, ներառյալ հարկման և համընդհանուր կրթության ստանդարտացված համակարգը»։ Բլուն նաև ենթադրում է, որ դա կարող է ազդած լինել 1793 թվականին Բրիտանական կայսրության կողմից Բենգալում Մշտական բնակավայր հաստատելու որոշման վրա[13]։ Քեսնեյի հետաքրքրություններն արևելագիտության մեջ նույնպես քննադատության առիթ են դարձել։ Քերոլ Բլումը «18-րդ դարի Ֆրանսիայի ուժը թվերի մեջ» գրքում Քեսնեյին պիտակավորում է որպես «արևելյան բռնակալության հանդեպ ներողամիտ մարդ»[14]։

Քեսնեյի հետևորդները կոնֆուցիականության հանդեպ նրա հիացմունքի պատճառով նրան շնորհում են «Եվրոպայի Կոնֆուցիոս» տիտղոսը[15]։ Քեսնեյի՝ չինական մշակույթի հանդեպ սերը, ինչպես նկարագրվում է հաճախ, նրան համոզում է Լուի XV-ի որդուն՝ արտացոլել «սուրբ հողի հերկումը» Չինաստանի կայսեր կողմից՝ խորհրդանշելով կառավարության և գյուղատնտեսության կապը[16]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 https://www.academie-sciences.fr/pdf/eloges/quesnay_p85_vol3573.pdf
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 https://www.academie-sciences.fr/fr/Liste-des-membres-depuis-la-creation-de-l-Academie-des-sciences/les-membres-du-passe-dont-le-nom-commence-par-q.html
  5. ↑ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  6. ↑ Wu-Wei in Europe: A study of Eurasian economic thought — London School of Economics and Political Science, 2005.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5  One or more of the preceding sentences incorporates text from a publication now in the public domain: Chisholm, Hugh, ed. (1911). «Quesnay, François». Encyclopædia Britannica (անգլերեն). Vol. 22 (11th ed.). Cambridge University Press. էջեր 742–743.
  8. ↑ «Nouvelles Ephemerides, Économiques, Seconde Partie, Analyses, Et Critiques Raisonnées. N° Premier. Éloge Historique De M. Quesnay, Contenant L'Analyse De Ses Ouvrages, Par M. Le Cte D'A***». Taieb.net. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 16-ին.
  9. ↑ 9,0 9,1 Smith, Adam, 1937, The Wealth of Nations, N. Y.: Random House, p. 643; first published 1776.
  10. ↑ Phillip Anthony O'Hara (1999). Encyclopedia of Political Economy. Psychology Press. էջ 848. ISBN 978-0-415-18718-3. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 21-ին.
  11. ↑ Kafker, Frank A.: Notices sur les auteurs des 17 volumes de « discours » de l'Encyclopédie (suite et fin). Recherches sur Diderot et sur l'Encyclopédie Année (1990) Volume 8 Numéro 8 p. 112
  12. ↑ Ina Baghdiantz McCabe (2008 թ․ հուլիսի 15). Orientalism in Early Modern France: Eurasian Trade, Exoticism and the Ancien Regime. Berg Publishers. էջեր 271–72. ISBN 978-1-84520-374-0.
  13. ↑ E. S. Shaffer (2000 թ․ նոյեմբերի 30). Comparative Criticism: Volume 22, East and West: Comparative Perspectives. Cambridge University Press. էջեր 239–40. ISBN 978-0-521-79072-7.
  14. ↑ Carol Blum (2002 թ․ փետրվարի 5). Strength in Numbers: Population, Reproduction, and Power in Eighteenth-Century France. JHU Press. էջ 16. ISBN 978-0-8018-6810-8.
  15. ↑ Murray N. Rothbard (2006). Economic Thought Before Adam Smith. Ludwig von Mises Institute. էջ 366. ISBN 978-0-945466-48-2.
  16. ↑ Geoffrey C. Gunn (2003). First Globalization: The Eurasian Exchange, 1500 to 1800. Rowman & Littlefield. էջեր 148. ISBN 978-0-7425-2662-4.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ֆրանսուա Քենե» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ֆրանսուա_Քենե&oldid=9546503» էջից