Sri Lanka
.svg&lang=gl)
Sri Lanka[1][2] (támil: இலங்கை , cingalés: ශ්රී ලංකා ), antigamente Ceilán,[3][4] é un país insular asiático, localizado ao largo da extremidade sur do subcontinente indio. Ten costas no golfo de Bengala ao leste, océano Índico ao sur e oeste e estreito de Palk ao noroeste, que o separa da India. A capital é Colombo.
Historia
[editar | editar a fonte]Antigüidade e Idade Media
[editar | editar a fonte]
Os habitantes prehistóricos de Sri Lanka foron os veddahs. Os cingaleses chegaron á illa no século IV a. e. c., probabelmente da parte norte da India, e desenvolveron unha civilización con cidades como Anuradhapura e Polonnaruwa.
A poboación tamil da parte sur de India tamén chegou á illa pero descoñécese a época, o modo e a cantidade. No século XIII, houbo unha sociedade tamil no norte e moitas comunidades pesqueiras ao longo da costa norte da illa. Os tamiles desenvolveron unha cultura e unha política distintas ás dos cingaleses. As relacións entre estes dous pobos sempre foron complexas, entre guerras e cesamentos do lume e invasións en ambos os sentidos.
O budismo introduciuse na illa no século III a. e. c. O budismo forxou unha nova civilización en Sri Lanka tras a chegada do Arahat Mahinda Thera, fillo do emperador Asoka, quen gobernaba o Imperio Magadha na India. Devanampiya Thissa, o rei na época da chegada de Mahinda Thera, abrazou o budismo e facilitou o seu desenvolvemento coa construción de templos ao longo do país.
Os gobernantes do sur de India, maiormente descendentes dos tamiles, atacaron Sri Lanka varias veces dende o século III a. e. c. Ocasionalmente, esas invasións daban como resultado a instauración dun goberno tamil na parte setentrional da illa durante algún tempo. En sentido contrario, varios reis cingaleses retomaron a capital e repregaron a invasión tamil.
Colonización europea
[editar | editar a fonte]
No ano 1505 presentouse unha frota portuguesa baixo as ordes de Lourenço de Almeida. A capital fixouse logo en Sri Jayewardenepura (Kotte) cando as rexións costeiras foron ocupadas polos portugueses no século XVI. En 1517, outro portugués, Lopes Soares de Albegaria, obtivo do rei de Kotte permiso para fundar unha colonia.
A dominación dos portugueses foi longa, até a chegada en 1602 da expedición neerlandesa de Joris de Spielleag. Os neerlandeses lograron fundar unha colonia en Kottiar, pero foron expulsados polos portugueses. Unha nova expedición neerlandesa destruíu en 1638-1639 os fortes portugueses ao leste da illa e aos poucos foi conquistando todo o territorio.
Foron ocupadas as liñas costeiras por parte destes países, o interior da illa mantívose independente, co seu capital na cidade de Kandy.
Os británicos tamén estiveron interesados en controlar a illa, enviando en 1763 dende Madras (India) unha embaixada ao rei de Kandy, sen obter ningún resultado. Logo intentárono novamente a través de Monroe, quen en 1782 apoderouse de Trincomalee, territorio que pouco despois foi conquistado polos franceses e restituído aos Países Baixos. En 1795, outra expedición británica, baixo as ordes de Stewart, chegou de Madras e volveu ocupar Trincomalee. Máis tarde, fixeron o mesmo con Jaffna, Kalpitaya, Nigamuva e Colombo, expulsando destes territorios aos neerlandeses.[5] Toda a illa foi ocupada polo Imperio Británico en 1796 segundo as cartas de Kew e converteuse oficialmente nunha colonia en 1802, a través da Paz de Amiens, adoptando o nome de Ceilán (Ceylon en inglés) e anexionándose á presidencia de Madras.
Entre 1817 e 1848 producíronse diferentes sublevacións que foron severamente reprimidas. A última delas, que foi a máis sanguenta, estivo promovida polos budistas inimigos do goberno de lord Torrington. Os sublevados foron aniquilados case na súa totalidade.[5]
Independencia
[editar | editar a fonte]
Ceilán adquiriu a súa independencia en 1948. En 1972 cambiou o seu nome a Sri Lanka e pasou a ser unha república, cortando os seus últimos lazos con Gran Bretaña.[6] En 1978, a capital lexislativa e xudicial foi mudada de Colombo a Kotte. Tamén se cambiou a bandeira, acollendo unha representación das poboacións minoritarias tamil e musulmá (barras laranxa e verde do costado esquerdo da bandeira).
As tensións entre a maioría cingalesa e a minoría tamil empezaron en 1983, despois do asasinato de 13 soldados do exército de Sri Lanka en Jaffna. Este feito provocou revoltas en todo o país e a morte de centos de tamiles en tan só tres días; moitos deles convertéronse en refuxiados. Decenas de miles de habitantes morreron en ambos os bandos durante a guerra étnica que leva marcando a historia deste país.
Asinouse un cesamento do fogo en decembro de 2001. Noruega actuou como mediadora do proceso de paz. A LTTE foi declarada un movemento terrorista polos Estados Unidos, o Reino Unido, Australia, Italia, a India e o Canadá, dentro da loita mundial antiterrorista que se iniciou nese ano. Esta situación contribuíu a que devandito movemento aceptase un cesamento do fogo.
Os efectos do tsunami de decembro de 2004 foron moi severos. As costas sur e leste do país foron devastadas, decenas de miles de persoas faleceron e un importante número ficou desprazado.
Véxase tamén: Terremoto do Océano Índico de 2004.
O 21 de abril de 2019 Sri Lanka sufriu o peor ataque terrorista da súa historia, nos cales perderon a vida 290 persoas nunha cadea de atentados en catro hoteis de luxo e en tres igrexas.
Dende 2021 o país atravesa unha crise económica por mor da pandemia de covid-19 e o mal manexo económico do país, que causou unha crise de liquidez, unha escaseza de bens de consumo e un xeneralizado sentimento de malestar. Esta situación desembocou no asalto ao palacio presidencial e a dimisión do presidente e o primeiro ministro en 2022.[7]
Política
[editar | editar a fonte]O presidente da república elíxese por votación popular para un mandato de seis anos, e ocupa as funcións de xefe de Estado, xefe de goberno e comandante en xefe das Forzas Armadas. Responsable ante o Parlamento do exercicio dos seus deberes constitucionais, o presidente pode ser destituído por dous terzos do poder lexislativo e por decisión favorable da Corte Suprema.
O presidente elixe ao primeiro ministro entre os deputados, e este lidera ao partido do goberno no Parlamento e comparte algunhas funcións executivas. O sistema lexislativo de Sri Lanka é unicameral, con 225 membros elixidos por sufraxio universal. Os parlamentarios representan os distritos do país durante seis anos.
O partido que recibe o maior número de votos válidos en cada distrito electoral, gaña o escano no Parlamento. O presidente pode convocar o Parlamento para unha sesión extraordinaria, para definir a disolución da cámara, como foi o caso da disolución do parlamento o 7 de febreiro de 2004 pola presidenta Chandrika Kumaratunga, as novas eleccións foron o 2 de abril, e a toma de posesión dos novos deputados foi o 23 dese mes.
Subdivisións
[editar | editar a fonte]- Artigo principal: Organización territorial de Sri Lanka.
A illa está dividida administrativamente en 9 provincias:
- Central
- Central do Norte
- Norte
- Leste
- Noroccidental
- Sáharagamuwa
- Sur
- Uva
- Occidental
Xeografía
[editar | editar a fonte]
A illa de Sri Lanka está separada da India polo golfo de Mann e o estreito de Palkia, pero queda enlazada ao continente mediante un rosario de arrecifes e bancos de area chamado Ponte de Adams. A estrutura xeolóxica da illa emparéntase estreitamente coa do subcontinente indio: o zócolo Precámbrico, constituído de cuarcitas, gneis, xistos e calcarias cristalinas, é parte integrante do escudo araboindi e aflora por toda a illa, coa excepción da península de Jaffna, ao norte, onde desaparece baixo unha cobertura sedimentaria de calcarias miocénicas. O zócolo dá orixe a un extenso núcleo montañoso no sector meridional da illa, con enérxicas cristas (constitúen as máximas altitudes: Pidurutalagala, 2.524 metros; Adams Peak, 2.243 metros) e vales profundamente encaixadas, onde nacen os principais cursos de auga da illa. Entre este núcleo montañoso do sur e a área Miocenonica do norte, caracterizada por un tipo de relevo cárstico, disponse un sector de transición, que ocupa todo o Sri Lanka central, cunha paisaxe de pequenas chairas e relevos residuais modestos. As chairas costeiras son especialmente desenvolvidas ao oeste e ao sur, con numerosas lagoas e cordóns litorais; ao norte e ao leste, a costa faise máis abrupta.
Economía
[editar | editar a fonte]- Artigo principal: Economía de Sri Lanka.
Economía durante a colonización dos países europeos
[editar | editar a fonte]
Durante os períodos de ocupación e colonialismo por parte dos diferentes países europeos, a fráxil e débil economía da illa permitiu a circulación de diferentes moedas estranxeiras. Para legalizar dita práctica estas pezas eran contramarcadas con diferentes siglas ou signos. Cando a illa foi ocupada polos neerlandeses, na localidade de Galle marcáronse as moedas dobres e simples tangas portuguesas co obxectivo de elevar o seu valor por 10 e 5 stuivers respectivamente. Tamén se contramarcaron as moedas persas que había na illa, permitindo así a súa circulación legal. Desta maneira o gran abassi de 5 shahi valeu 22 ½ stuivers, o abassi de 4 shahi; 18 stuivers e o ½ abassi; 9 stuivers. Cando en 1658 os holandeses ocuparon a vila portuguesa de Jafna, marcaron os dobres e simples tangas co obxectivo de asegurar a súa circulación. A primeira gran contramarca que se utilizou en todo o territorio foi a empregada pola Compañía das Indias Orientais Neerlandesas (Van Verre Ostindische Compagnie: V.O.C.) cara aos anos 1783-1808. Ademais da sigla V.O.C., esta contramarca tamén contiña a letra C, que facía referencia ao nome da illa. Existen reais de a 8 españois, táleros de María Tareixa I de Austria e 5 francos de Napoleón con esta curiosa marca. Logo da ocupación neerlandesa, os británicos volveron invadir a illa. Crese que eles volveron a contramarcar moedas, pero non existen probas de que empregasen as mesmas marcas que iñantes.[8]
Nos séculos XIX e XX, Sri Lanka chegou a ser unha economía de plantación, famosa pola súa produción e exportación de canela, o caucho e té de Ceilán, que ficou como unha marca rexistrada da exportación nacional. O desenvolvemento de portos modernos baixo o goberno británico aumentou a importancia estratéxica da illa como centro do comercio. Durante a segunda guerra mundial, a illa contou con instalacións militares importantes das forzas Aliadas. Porén, a economía de plantacións agravou a pobreza e a desigualdade económica.
Economía dende a independencia
[editar | editar a fonte]Dende 1948 até 1977 o socialismo influíu totalmente nas políticas económicas do goberno. As plantacións coloniais foron desmanteladas, as industrias foron nacionalizadas e estabeleceuse un estado benefactor. Namentres o nivel de vida e a capacidade de ler e escribir melloraron apreciabelmente. Pero malia a guerra, o produto interior bruto do país creceu case un 5 % ao ano nos últimos 10 anos e as políticas de desenvolvemento fixeron con que o PIB crecese case un 7 % ao ano entre 2006 e 2008.
En 1977, o goberno de UNP empezou a incorporar a privatización, a desregulación e a promoción da empresa privada. Mentres a produción e a exportación do té, o caucho, o café, o azucre e outros bens agrícolas é aínda importante, a nación moveuse constantemente cara a unha economía industrializada co desenvolvemento de alimentos procesados, dos téxtiles, as telecomunicacións e as finanzas. En 1996, as colleitas de plantación representaron só o 20 % da exportación e diminuíron aínda máis, ao 16,8 % en 2005 (comparado co 93 % en 1970), namentres que os téxtiles e as pezas de vestir acadaron un 63 %. O PIB medrou nunha taxa anual media de 5,5 % nos inicios dos anos noventa; unha seca e o empeoramento da situación de seguridade baixaron o crecemento ao 3,8 % en 1996. A economía rebotou en 1997-2000, cun crecemento medio de 5,3 %. No ano 2001 viviuse a primeira contracción económica na historia do país, como resultado da escaseza do poder adquisitivo, os problemas orzamentarios, o atraso global e a disensión civil continua. Os signos da recuperación apareceron despois da tregua de 2002. As Accións do Colombo Cambian informaron o crecemento máis alto no mundo para 2003, e hoxe Sri Lanka ten as rendas por habitante máis altas en Asia do Sur.
En abril de 2004, había unha reversión aguda na política económica despois de que o goberno dirixido por Ranil Wickremesinghe, do Partido Nacional Unido, fóra derrotado por unha coalición entre o Partido da Liberdade de Sri Lanka e o Janatha Vimukthi Peramuna, esquerdista-nacionalista, chamando a esta unión a Alianza da Liberdade de Persoas. O novo goberno parou a privatización de empresas estatais, reformou o poder do Estado, as utilidades do petróleo e embarcouse nun programa económico de subvención que chamou a Rata Perata. O seu tema principal, soster o SME rural e suburbano e protexer a economía doméstica de influencias externas, tales como os prezos do cru, o Banco Mundial e o Fondo Monetario Internacional. Pero esta política de subvencionar os bens que requiren o combustíbel, o fertilizante e o trigo. En 2004 Sri Lanka soa gastou aproximadamente US$ 180 millóns nunha subvención do combustíbel, pois a fixación dos prezos do combustíbel fora unha promesa das eleccións. Para financiar o aumento do déficit orzamentario que xorde dunha gama de subvencións e a contratación pública do sector, o goberno tivo finalmente que imprimir R 65 mil millóns (US$ 650 millóns) ou ao redor do 3 % do PIB. A política fiscal expansionaria, emparellada coa política monetaria frouxa, promoveu finalmente a inflación até o 18 % en xaneiro de 2005, tomando por referencia o índice de prezos ao consumo de Sri Lanka.
O ingreso per cápita de Sri Lanka duplicouse dende 2005. Durante o mesmo período, a pobreza reduciuse do 15,2 % ao 7,6 %, a taxa de desemprego reduciuse do 7,2 % ao 4,9 %, a capitalización bolsista de Colombo Stock Exchange cuadriplicouse, e máis do 90% dos fogares en Sri Lanka están electrificados. O 87,3 % da poboación ten acceso a auga potábel e o 39 % ten acceso a tubaxes de auga. A desigualdade de ingresos tamén se reduciu nos últimos anos, o que se indica cun coeficiente de Gini de 0,36 en 2010.
Segundo o Índice mundial de innovación, a cargo da Organización Mundial da Propiedade Intelectual, en 2022, Sri Lanka situouse no lugar 85 en innovación entre 132 países do mundo.[9]
Linguas
[editar | editar a fonte]Fálanse varios idiomas en Sri Lanka dentro das familias indoarias, dravidianas e austronesias. Sri Lanka outorga status oficial ao cingalés e o támil. Os idiomas que se falan na nación insular están profundamente influenciados polas diversas linguas faladas en India, Europa e o sueste asiático. Os colonos árabes, portugueses e británicos influíron no desenvolvemento das linguas modernas en Sri Lanka.
Deporte
[editar | editar a fonte].jpeg)
Aínda que o deporte nacional oficial de Sri Lanka é o voleibol, o crícket é, con diferenza, o deporte máis popular[10] e a selección nacional de crícket de Sri Lanka é unha das mellores do mundo. Aínda que Sri Lanka obtivo o status de equipo de crícket de proba en 1982, non acadou o cume do crícket mundial ata principios da década de 1990, que culminou coa conquista da Copa do Mundo en 1996 e da Copa de Asia en 1997.[11]
Dende entón, Sri Lanka competiu regularmente pola coroa dos mellores do mundo. Compartiu o Trofeo de Campións do ICC coa India en 2002, ficou subcampioa tanto en 2007 (contra Australia)[12] como en 2011 (contra a India),[13] así como nas Copas Mundiais T20 Masculinas do ICC de 2009 e 2012.[14] Sri Lanka tamén gañou o Mundial Twenty20 do ICC en Bangladés en 2014 após vencer á India na final. A selección nacional tamén gañou as Copas de Asia de 1986, 1997, 2004, 2008 e 2014. Sri Lanka foi coanfitrioa das Copas do Mundo de 1996 e 2011 e do Mundial Twenty20 do ICC de 2014. A Copa de Asia tamén se celebrou en Sri Lanka en varias ocasións. En novembro de 2021, Sri Lanka foi designada para organizar conxuntamente coa India a Copa do Mundo T20 de 2026.[15]
Notas
[editar | editar a fonte]- ↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para srilankés.
- ↑ López Martínez, María Cruz (2005). Gran dicionario século 21 da lingua galega. Editorial Galaxia. p. 1445. ISBN 9788482893419.
- ↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para cingalés.
- ↑ López Martínez, María Cruz (2005). Gran dicionario século 21 da lingua galega. Editorial Galaxia. p. 1442. ISBN 9788482893419.
- ↑ 5,0 5,1 José Saínz Ramírez: "Imperios Coloniales", editorial Nacional, 1942, Madrid.
- ↑ La Vanguardia Española, 23 de maio de 1972.
- ↑ Las protestas masivas por la crisis económica fuerzan la dimisión del presidente y del primer ministro en Sri Lanka (9 de xullo de 2022). El País.
- ↑ José Antonio de la Fuente: "La plata de la Nao de China". Museo de Arte Oriental de Salamanca, editorial comercial Segovia (2008).
- ↑ OMPI. "Índice mundial de innovación 2022". www.wipo.int (en castelán).
- ↑ "Sri Lanka Sports News | Online edition of Daily News - Lakehouse Newspapers". Archives.dailynews.lk.
- ↑ Selvey, Mike (1996-03-18). "Sri Lanka light up the world". The Guardian (en inglés). ISSN 0261-3077.
- ↑ "AUS vs SL, ICC World Cup 2006/07, Final at Bridgetown, April 28, 2007 - Full Scorecard". ESPNcricinfo (en inglés).
- ↑ "India power to World Cup triumph" (en inglés). 2011-04-02.
- ↑ "Afridi fifty seals title for Pakistan". ESPNcricinfo (en inglés).
- ↑ "USA co-hosts for 2024 T20 WC, Pakistan gets 2025 Champions Trophy, India and Bangladesh 2031 World Cup". ESPNcricinfo (en inglés).
| Estados soberanos |
|  | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
| Control de autoridades |
|
|---|
