Yangtze
Henda greinin er úrvalsgrein| Yangtze 长江 | |
| Cháng Jiāng | |
 Skýming yvir Yangtze ánna (Tríggjar Gjáir)
| |
| Land |  Kina
|
|---|---|
| Tvøráir | |
| - vinstrumegin | Yalong, Min, Tuo, Jialing, Han |
| - høgrumegin | Wu, Yuan, Zi, Xiang, Gan, Huangpu |
| Býir | Yibin, Luzhou, Chongqing, Wanzhou, Yichang, Jingzhou, Yueyang, Wuhan, Jiujiang, Anqing, Tongling, Wuhu, Nanjing, Zhenjiang, Nantong, Shanghai |
| Uppkoma | Geladaindong Peak |
| - staður | Tanggula Mountains, Qinghai |
| - hædd | 5.042 myh |
| - koord. | 33°25′44″N 91°10′57″E / 33.42889°N 91.18250°E |
| Munni | Eysturkinesiska Havið |
| - staður | Shanghai, og Jiangsu |
| - koord. | 31°23′37″N 121°58′59″E / 31.39361°N 121.98306°E |
| Longd | 6.300 km[1] |
| Vatnmark | 1.808.500 km²[2] |
| Vandføring | |
| - middel | 30.166 m³/s[3] |
| - maks | 110.000 m³/s[4][5] |
| - minimum | 2.000 m³/s |
 Leiðin hjá Yangtze ánni gjøgnum Kina
| |
| Chang Jiang | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Kinesiskt navn | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Siðbundið kinesiskt | 長江 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Einfalt kinesiskt | 长江 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Bókstavilig meining | "The Long River" | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Yangtze áin | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Siðbundið kinesiskt | 揚子江 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Einfalt kinesiskt | 扬子江 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tibetanskt navn | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tibetanskt | འབྲི་ཆུ་ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
Yangtze Áin (Enskt úttala: /ˈjæŋtsi/ ella /ˈjɑːŋtsi/), (Kinesiskt: 长江, Cháng Jiāng), kend í Kina sum Chang Jiang ella Yangzi, er tann longsta áin í Asia og tann triðlongsta áin í heiminum. Hon rennur ígjøgnum 6.300 kilometers (3.915 mi) frá jøklunum á Qinghai-Tibet háslettanum í Qinghai eystureftir gjøgnum útsynningspartin av Kina, mið-Kina og Eysturkina, áðrenn hon at enda rennur út á sjógv í Eysturkinesiska Havið í Shanghai.
Áin er tann longsta ið heiminum ið bert rennur gjøgnum eitt land. Hon veitir burtur vatn úr einum fimtaparti av jarðarøkinum í Kina, og í økjunum fram við ánni býr ein triðingur av fólkinum í Kina.[6] Yangtze áin hevur eisini millum heimsins størstu frárenslum.
Ein partur av Yangtze rennur gjøgnum djúpar gjáir í vestara Yunnan og er partur av Tjóðarlundini Tríggjar Javnfjarar Áir í Yunnan, ið er ein UNESCO Heimsarvur.
Vatnbyrgingin hjá teimum trimum gjáunum í Yangtze ánni er heimsins størsta vatnorkuverk.[7][8]
Yangtze áin spælir ein stóran leiklut í søgu Kina og fyri búskapinum í landinum. Tað múgvandi Yangtze áarósin framleiðir eisini so nógv sum 20% av BTÚ hjá Kina.
Nøvn
[rætta | rætta wikitekst]Kinesiskt
[rætta | rætta wikitekst]Av tí at upprunin til Yangtze ikki varð staðfestur fyrr enn í nýggjari tíð, so hava kinesarar givið ánni ymisk nøvn til niðaru og ovaru partarnar av ánni.[9]
"Yangtze" var í veruleikanum navnið á Chang Jiang fyri tann niðara partin frá Nanjing til áarmunnnan við Shanghai. Men eftirsum vesturlendskir trúboðarar fyrst og fremst vóru virknir í hesum økinum, og kendu til navnið á hesum strekkinum av Chang Jiang, so varð "Yangtze áin" nýtt um alla Chang Jiang á enskum. Tað skal viðmerkjast, at í Nýkinesiskum, verður Yangtze enn nýtt um niðara partin av Chang Jiang frá Nanjing til áarmunnan. Yangtze verður aldri nýtt um alla Chang Jiang ánna.
Chang Jiang – "Áin Langa"
[rætta | rætta wikitekst]Chang Jiang (长江/長江) er tað nýtíðar kinesiska navnið fyri tann lægra partin 2.884 km (1.792 mi) av Yangtze frá samanrenningini við Min ánna í Yibin í Sichuan til áarmunnan í Shanghai. Chang Jiang merkir bókstaviliga "Langa Áin." Í fornøldini var hetta strekki av ánni nevnt, Jiang 江,[10] ein kinesiskur bókstavur, ið sambindur vatnið radikalt 氵 við tað einsljóðandi 工 (nú úttalað gōng, men *kˤoŋ á fornkinesiskum.[11]) Krong verður hildið at vera eitt orð á tí Austroasiatiska málinum hjá lokalum fólkasløgum, sum t.d. Yue og líkist *krong á Proto-Vjetnamesiskum og krung á Mon, øll hesi merkja "áin".[12] Undir Han-ríkinum, hevði orðið Jiang fingið týdningin einhvør á á kinesiskum, og fyri at skilja ímillum hesa og allar aðrar áir, varð henda nevnd "Stóra Áin" 大江 (Dàjiāng).
Jinsha Jiang – "Gullsandá"
[rætta | rætta wikitekst]Jinsha áin (金沙江, lit. "Gullstøv"[13] ella "Gylta-Sandaða Áin") er navnið á 2.308 km (1.434 mi) av Yangtze frá Yibin longri uppi til áarmótið við ánna nærindis Yushu í Qinghai. Frá Fornøld til Ming ríkið, var hesin parturin av ánni hildin at vera ein tvørá hjá Yangtze, meðan Min áin var hildin at vera høvuðskeldan til ánna omanfyri Yibin. Í yrkingini Fagnaður til Yu, ið er skrivað í fimtu øld á.Kr., verður hesin parturin nevndur Hei Shui 黑水 ella "Svarta Vatnið." Navnið "Jinsha" kemur upprunaliga frá Song ríkinum, tá ið áin lokkaði eitt stórt tal av gullgravarum. Gullgravarí heldur fram í Jinsha ánni heilt til dagin í dag.[14] Áðrenn Song ríkið, vóru onnur nøvn nýtt, t.d. Lújiāng (瀘江) frá tíðini við Trimum Kongsveldum.[15]
Tongtian áin
[rætta | rætta wikitekst]Tongtian River (通天河, lit. "Áin Rennur Gjøgnum Himmalin") greiður frá 813 km (505 mi) partinum frá Yushu upp til áarmótið við Dangqu ánni. Navnið kemur frá ævintýrum úr Journey to the West (Ferðin Vestureftir). Í fornøldini var hon nevnd Yak áin. Á Mongolskum, er hetta strekkið á ánni kent sum Murui-ussu (lit. "Winding Stream").[16] og av og á varð tikið feil við Baishui, ið er nærindis.[9]
Tuotuo áin
[rætta | rætta wikitekst]Tuotuo áin (沱沱河, p Tuótuó Hé, lit. "Grátkomna Áin"[17] er tann almenna høvuðsáin á Yangtze, og rennur 358 km (222 mi) frá jøklunum frá Gelaindong Massif í Tanggula Fjøllunum í útsynningspartinum á Qinghai til áarmótið við Dangqu ánna ið skapa Tongtian ánna. Á mongolskum er hesin parturin av ánni kendur sum Ulaan Mörön ella "Reyða Áin".
Búskaparligi týdningurin
[rætta | rætta wikitekst]Við síni stødd og longd er Yangtze tann týdingarmiklasti vatnvegurin í Kina. Áin verður í stóran mun brúkt til flutning av vørum og tilfari til tey stóru ídnaðarøkini í og nærindis Shanghai, Chongqing og Wuhan, hagar millum annað stórar mongdir av koli og jarnmálmi verða fluttar eftir ánni.
Keldur
[rætta | rætta wikitekst]- ↑ Encyclopædia Britannica: Yangtze River https://www.britannica.com/eb/article-9110538/Yangtze-River
- ↑ Zhang Zengxin; Tao Hui; Zhang Qiang; Zhang Jinchi; Forher, Nicola; Hörmann, Georg. "Moisture budget variations in the Yangtze River Basin, China, and possible associations with large-scale circulation". Stochastic Environmental Research and Risk Assessment (Springer Berlin/Heidelberg) 24 (5): 579–589. doi:10.1007/s00477-009-0338-7.
- ↑ "Main Rivers". National Conditions. China.org.cn. https://china.org.cn/english/eng-shuzi2003/gq/dili5.htm. Heintað 2010-07-27.
- ↑ https://probeinternational.org/three-gorges-probe/flood-types-yangtze-river Archived 2011-07-23 at the Wayback Machine Accessed 2011-02-01
- ↑ "Three Gorges Says Yangtze River Flow Surpasses 1998". Bloomberg Businessweek. 2010-07-20. https://www.businessweek.com/news/2010-07-20/three-gorges-says-yangtze-river-flow-surpasses-1998.html. Heintað 2010-07-27.
- ↑ [1][deyð leinkja]. Accessed 10 Sept 2010. (Kinesiskt)
- ↑ "Three Gorges Dam, China : Image of the Day". earthobservatory.nasa.gov. https://earthobservatory.nasa.gov/IOTD/view.php?id=38879. Heintað 2009-11-03.
- ↑ International Rivers, Three Gorges Dam profile Archived 2009-04-20 at the Wayback Machine, Accessed August 3, 2009
- ↑ 9.0 9.1 Yule, Henry. The River of Golden Sand: The Narrative of a Journey Through China and Eastern Tibet to Burmah, Vol. 1, p. 35. "Introductory Essay". 1880. Reprint: Cambridge Univ. Press, 2010. Accessed 14 August 2013.
- ↑ Baxter, Wm. H. & Sagart, Laurent. Baxter–Sagart Old Chinese Reconstruction PDF (1.93 MB), p. 56. 2011. Accessed 12 August 2013.
- ↑ Baxter & al. (2011), p. 69 PDF (1.93 MB).
- ↑ Philipsen, Philip. Sound Business: The Reality of Chinese Characters, p. 12. iUniverse (Lincoln), 2005. Accessed 12 August 2013.
- ↑ Little, Archibald. The Far East, p. 63. 1905. Reprint: Cambridge Univ. Press (Cambridge), 2010. Accessed 13 August 2013.
- ↑ (Chinese) 丽江政府部门终下决心 打击金沙江非法淘金 Archived 2015-04-02 at the Wayback Machine 2012-04-17
- ↑ "Baidu Baike: Lujiang". https://baike.baidu.com/subview/186709/15968415.htm. Heintað 2015-03-10.
- ↑ Ravenstein, Ernest & al. (ed.). The Earth and Its Inhabitants, Vol. VII: "East Asia: Chinese Empire, Corea, and Japan", p. 199. D. Appleton & Co. (New York), 1884. Accessed 14 August 2013.
- ↑ Powers, John & al. Historical Dictionary of Tibet, p. 155. Scarecrow Press (Plymouth), 2012. Accessed 14 August 2013.