Adikzioa edo mendekotasuna substantzia edo jokamolde konkretu batekiko nahigabeko atxikimendua sortzen duen burmuineko gaixotasuna da. Substantziaren erabileraren bidez asetzen da, eta beraz, asetze hori gauzatzeko bilaketa patologikoak ezaugarritzen du adikzioa.
Honek, jokaerak kontrolatzeko ezgaitasun bat suposatzen du, kontsumorako premiazko desira, honi uko egiteko zailtasuna, jokaerak suposatzen dituen arazoak (harreman interpertsonal eta intrapertsonalean) antzemateko murrizketa. Honen ondorioz, adikzioa jasaten duenaren bizi kalitatea kaltetzen da (lanean, ikasketetan, harremanetan, familian…).
Neurozientziaren arabera, sustantzienganako adikzioa eta jokamoldeenganako adikzioa oinarri neurobiologikoak partekatzen dituztela.
Sustantzia psikoaktiboen kontsumoaz gain, beste jokamolde eta prozesu batzuetara ere ikusten dira adikzioak, halaber, sexua, jokoa, pornografia, telebista, kirola, teknologia, mugikorra, Interneta…
Zibilizazioaren hasieratik existitu izan den zerbait da ezaugarri psikoaktiboak dituzten substantzienganako mendekotasuna. Antzinako gizakiaren aurretiko primateek ere fruitu helduenganako gustu bat zutela uste da, alkoholera irakinda zuten azukre kopuruaren ondorioz. Horrek baliteke eboluzionalki alkohol edarienganako erakarpen bat edukitzera eraman izana.
Medikuntzak eta psikologiak dependentziaz hitz egiten dute, pertsona batek substantzia baten efektuak esperimentatzeko behar konpultsiboa duenean edo bere gabetzeagatik agertzen den ondoeza lasaitzeko. Esan beharra dago, droga legalak (alkohola edo tabakoa) zein ilegalak (kokaina, heroina, marihuana, e.a.) dependentzia eragiten dutela eta ondorioz, alkoholismoa, tabakismoa eta drogamenpekotasuna sortzen dira.
Sustantzienganako adikzioa jasankizun kroniko, progresibo eta batzuetan hilgarria da, droga hauen kontsumoan ezaugarritzen delarik, honek dituen ondorio kaltegarriez gain. Horregatik, burmuineko gaixotasun bat kontsideratzen da, sustantzia psikoaktibo hauek eta honek suposatzen dituzten jokaerek burmuin organoko zenbait sailen estruktura eta funtzionamendua aldatzen baitu.
Norbanakoaren pentsamendu eta jokaerak kontsumitzen dituzten desirengandik osatuta dago, eta hauek lortu nahi den sentsazio eta efektu…
Ohitura eta influentzia kontsumistetaz aparte, adikzioak mendekotasunak dira, ondorio larriak ekartzen dituztenak. Ondorioak norbanakoaren bizitza pertsonal eta sozialean eragiten dute, eta baita osasun egoeran (fisiko eta mentalki), eraginkorki funtzionatzeko gaitasuna kentzen digute gainera. Norbait mendekotasunean bizi da, mendekotasun horren objektu den hori gabe ezin denean bizi, eta beraz jarraikortasunez bilatzen duelarik.
Mendeko pertsonak ez du kontrolatzen adikzioa, honen arabera bizi delako, eta honako hau da ardatza eta errutina guztien baldintzatzailea. Errutina horretatik irteten saiatzen bada, antsietate arazoak jasaten ditu, eta orokorrean mendeko objektu hori kontsumitzen amaitu dezake. Kontsumitzeari uztean, hasieran “mono” deituriko fase bat bizitzen du norbanakoak.
Europan, gehien kontsumitzen den droga ez legalizatua cannabis-a da.
Alkoholdun edariak modu desegoki batean hartzen dituzten pertsonen gaixotasuna da; hau da, gaitz hau duten pertsonek, gehiegizko era batean kontsumitzen dute mota honetako edariak. Zeinak, norbanakoan menpekotasuna sortzeaz gain, zenbait gaixotasun edukitzeko arriskua ere gehitzen duten (gibel zirrosia, minbizia mota batzuk, arteria hipertentsioa, gaixotasun zerebrobaskularra, e.a.). Gainera, familian zein lan eta gizarte inguruetan ere buruhausteak eragiten duen. EHAEko 16 urtetik gorako biztanleriaren ia %4ak gehiegizko era batean kontsumitzen dute alkoholdun edariak 97-EHAEOIren arabera. Ehuneko hau gizonezkoen artean altuagoa da (%6,3) emakumezkoetan baino (%1,2). Aipatu beharrekoa da, adinaren eta sexuaren arabera alkoholdun edarien larregizko kontsumoa aldatu egiten dela; hau da, 45-64 urteko gizonezkoek onartu egin zuten gehiegi edaten zutela mota honetako edariak. Emakumezkoen kasuan aldiz, adinak gora egin ahala, proportzioak behera egiten du, baina esan beharra dago, emakume eta gazteen artean gero eta kasu gehiago ematen ari direla Munduko Osasun Erakundeko (OMS edo OME) datuen arabera.
Drogen kontsumorekin erlazio zuzena duen menpekotasuna da eta pertsonak ondo sentitzeko edota bere eginbeharrak burutzeko sustantzia kontsumitu behar duenean ematen da. Hau da, adikzioa, plazerra, euforia, tentsio arintzea, etab. sortzen duen edozein substantzia natural edo sintetikoa da. Honen (drogen) kontsumoa, ezaugarri sozial eta pertsonal ezberdinen ondorioz ematen da; esaterako, pertsonaren ingurunearekin (gizarte eragina eta jokabideak) eta pertsonarekin zuzenki (kontsumitzen hasteko motibazioak, jarrera) loturik dauden faktoreengatik. Drogamenpekotasuna duen pertsona batek, kontsumo horrekin erlazionatutako arazoak ukatu edo gutxiesteko joera dauka. Hau pairatzen duen pertsonak, jokaeran aldaketak izaten ditu; hala nola, autokontrolaren galera, nortasunaren aldaketa, erasorako jarrerak erakustea, etab. Aldaketa hauetaz gain, zenbait sintoma agerikoak izan ohi dira; esaterako, biharamuna, betseinak handituak izatea, begi gorrixkak, e.a.
Tabakoa erretzeagatik edo honen gehiegizko kontsumoagatik sortzen den menpekotasuna da. Honek, gaixotasun kardiobaskularrak, birikako gaitz kronikoak eta minbizia sor edota eragin ditzake. Espainian urtero, 55.000 hildako inguru egoten dira; %28,1ak egunero erretzen du eta %2,9ak noiz behinkako eran egiten du. Berriz, %17,3 erretzaile ohia deklaratzen da eta %51,7ak aitortzen du ez duela inoiz erre, Osasun Nazioko galdeketaren arabera.
Munduko Osasunaren Erakundeak, ludopatia gaixotasun bat bezala jotzen du; izan ere, jokoa gauza normala eta atsegina bada ere, mendekotasun bilakatzen denean gaixotasun bihurtzen da. Pertsona askok jokoarekin duten menpekotasuna dela eta dirua, lana, familia, e.a. galdu izan dute.
Menpekotasun honen ezaugarriak hurrengoak dira:
Jokoa alde batera uzteko edota geldiarazteko ezintasuna.
Jokoaren tentazioa albo batera usterako unean, porrot egitea.
Jokatu aurretik, kitzikatze eta tentsio sentsazioa izatea eta jokatzeko unea heltzean arintasun sentsazioa sentitzea.
Bizitzaren zenbait arlo jokora moldatzea; hala nola, pertsonala, familiarra, soziala, ekonomikoa, lana, e.a.
Ludopata batzuk, aitzakiak jartzen dituzte; hala nola, eguneroko tentsioak arintzeko jokatzen dutela edo etorkizunean arazo ekonomikorik ez izateko esperantza ematen dietela.
Ludopatiak biztanleriaren %2-3ari eragiten dio eta gizonezkoetan gehiago ematen da emakumezkoetan baino; hala ere, esan beharra dago, emakumezkoen eta gazteen artean gero eta gehiago ematen ari direla gaixotasun honekin loturiko arazo larriak.
FAJER-en arabera, ludopatia pairatzen duten pertsonen %89a, lanean ari diren eta estatus maila ona duten berrogei urte inguruko gizonezkoak dira. Joko-menpekotasuna duten ia %67 lanean ari da eta maila sozioekonomiko on bat dauka; %17 berriz, langabezian aurkitzen da eta %13 ezgaitu iraunkorrak edo pentsiodunak dira. Halaber, %1 baino gehiago ikasten edo oposizioak egiten ari da eta %0,50 etxeko lanak egiten ditu.
Mendekotasuna ez da soilik substantziekiko. Esaterako, erosketak egiteko, sexurako, jateko, jokorako, kirolerako... Eta batzuetan mendekotasuna ez da soilik zerbait egitea, baizik eta zerbait ez egin edo saihestea. Honi dilazioa edo prokastinazioa deitzen zaio, momentu oro “ez egitearen” edo berandututzearen dinamikan sartzea.
Bikote erlazioetan, familian edo adiskidetasunean agertzen edota ematen den egoera psikologiko bat da. Dependentzia emozionalaren sintomak identifikatzea erraza da, izan ere, aipatu bezala, gure ingurune intimoko pertsonekin gertatzen zaigun zerbait baita; senideekin, lagunekin eta batez ere bikoteekin. Honekiko, bikotearekiko, dependentzia emoziala izateak, beste irudi txeratsu batzuekiko mendekotasun emozionala izan dezakeela adierazten du; hala nola, guraso edo hurbileko lagunena. Hori dela eta, banantzearen beldurra izaten dute eta beste pertsona une oro lokalizatua izan behar dute, eta horretarako, sarri deitzen edo mezuak bidaltzen diote, berarekin kontaktuan sentitzeko. Behar hau, berarekin kontaktuan egotearena eta bere atentzioa izatearena, banantze-larritasunarekin elkartzen da, antsietate edo pena markatua izango du eta hortaz, ez du lortzen zoriontsu izatea ezta disfrutatzea pertsona horren bidez ez bada.
Dependentzia emozionala pairatzen duten pertsonek, hurrengo sintomak jasaten dituzte:
Menpekotasuna duten pertsonarekiko obsesioa
Menpekotasuna duen pertsonarekiko idealizazioa
Bakardadeari eta banaketari beldurra
Pertsona hori gabe (menpekotasun sorrarazten diona) ezin daitekeela zoriontsu izan, ezin duela bere bizitza aurrera eraman edo ezin dezakeela disfrutatu gauzez
Abstinentzia gorputzaren erreakzioa da, mendeko den substantzia horri uko egitean sortzen dena. Substantzia gabe, honengandik dependentzia zuten organismoko osagaien funtzioak aldatu egiten dira. Ezegonkortasun kimiko eta hormonalak, eta larritasun psikologikoa bizitzen du, substantzia hartu arte berriz.
Tolerantzia abstinentzia sindromearen zeharkako fenomeno bat da. Honi, substantziaren dosi kantitatea handitzeari dagokio, nahi izandako efektu horiek lortzeko, hau da, “mono”a kentzeko. Kontsumo jarraiaren ondorioz sortzen diren ezegonkortasun kimikoen ondorioz da.
Errehabilitazio eta auto-laguntza programa tradizionalez gain, hainbat iniziatiba daude prebentzio eta laguntza terapeutikoari dagokionez adikzioari aurre egiteko. Adibidez, opiazioenganako mendekotasunaren aurrean egiten den tratamendua “metadona”-ren bitarteko mantentzearekin egiten da.
Beste modu bat, buprenorfina bezalako medikamentuen bidezko terapia da, metadona baino hobea askoren ustez. Honek opiazeo hauen efektuak blokeatzen ditu, baina soilik erreakzio leunak sortzen ditu.
Ikerketa berri batek dioenaren arabera, antigorputzak ere garatu daitezke medikamentu espezifiko bati aurre egin ahal diotenak, plazer efektuak nulu bihurtuz. Gaur egun, kokaina, heroina, metanfetamina eta nikotinarenganako mendekotasunaren aurkako bakunak ere sortu dira, proba kliniko ezberdinen bidez eraman dira aurrera, eta prebentzio lanerako emaitza onak ikusi dira, errehabilitaziorako bezala.
Beste tratamendu metodo bat, Estimulazio Zerebral Sakona (ECP gazteleraz) da, eta prozedura hau burmuineko zenbait sailetara abiatzean zentratzen da.
Zenbait ikerketek mekanismo biologikoak presente daudela argudiatzen dute zientifikoki. Hala, norbanakoaren natura biologikoak zenbait erabaki eta ekintza azaltzen ditu. Horrela, informazio genetikoa belaunaldiz belaunaldi pasatzen dela ikusi da. Beraz, mendekotasunak ere, DNA (azido desoxirribonukleiko) eta herentzia genetikoarengandik transmititu daitezke.
Nerabezaroa da etorkizunean mendekotasunen aurrean ahulago izateko bizitzako etapa zailena. Izan ere, garai honetan gure burmuinak garapen neurologiko kritiko batean dago, honen moduko egoeren aurrean oso minbera dena. Beraz, burmuinean ematen diren aldaketen ondorioz, errazago erori gaitezke mendekotasunean.
Burmuineko zenbait sail mendekotasunaren mekanismo biologikoetan nahasita daude, batez ere dopaminaren askapenak, zenbait farmako ezberdinen irenstearen bidez askatzen dena.
Datuak: Q12029