Algebra

 Bulgnaiṡ

St artéccol qué l é scrétt in bulgnaiṡ

L'algebra l'è 'na pèrt 'd'la siänza dî nómmer cun däl lètter (a, b, c,..) o dî èter simbol druvè par dipénzer dî nómmer brîsa cgnossò. Int'l algebra, l'adiziån, la sotraziån, la multiplicaziån e la divisiån én druvè par truèr al nómmer (al valåur) int'un problema (l'equaziån) quant'an s i cgnóss brîsa.

Par esänpi: s'avéss da truèr la x (la variâbil) int'l equaziån: $x-5=2$.

Cåun l'algebra as pôl azontèr zénc ai dû lè ed saggn cunpâgna (=). ($x-5+5=2+5$), donca al risultè l'è: $x=7$. Pió fén:

A man cénna: $x-5+5=$ un negatîv 5 e un positîv 5 al fà 0 a partîr da "$x$".

A man drétta: $=2+5$ un positîv 2 e un positîv 5 al fà 7.

Arscrîver l'equaziån:

$x-0=7$,

dunca $x=7$

$7-5=2$.

Quasst as ciama "l'algebra elementèr", o algebra fundamentèl. Ai sré ancåura: l'algebra astratta, l'algebra lineèr, e l'algebra universèl.

L'algebra la pôl èser druvè par truèr la soluziån ed problêm reèl parché äl rêgol fundamentèl äli én cunpâgna a la realtè e pôlen èser däli imâzin dal månd e dî valûr reèl.

Par esänpi, s'a dâg 5 munaid a n'amîg e an rèsten 10, quant'ain ò vò prémma? Zarcän ed scumétter quant ain ò vó prémma e al ciamän quasst x. Quanti munaid a jò vò prémma mänc a quall ch'ai ò adèss, dånca $x-5=10$. A psän azontèr zénc a tott i lè par truèr che $x-5+5=10+5$; acsé $x=15$. x, al nómmer ch'a jò vò prémma l'è cunpâgna a 15.

Létter d'la algebra

Int'l algebra, l'adiziån z a y (o y e z) l'è scrétta cme y + z. Int'l algebra, la sotraziån z ed y (o y mänc z) l'è scrétta cme y - z.

Int'l algebra, la multiplicaziån y par z (o y o z) as pôl scîver in 4 môd: y × z, y*z, y(z), o yz. Al yz l'è al môd piò druvè ed scrîver dû prodott ed y e z int'l algebra.

Quant a multiplicän un nómmer e 'na lettra int'l algebra, a scrivän al nommer davänti la léttra. Quant al nómmer l'è on, dåpp al nè brîsa un nommer parché s'a multiplicän pr'on as à sänper cal nommer.

Int'l algebra, as divîd: y divîs par z l'è scrétt cme y */* z o y/z. Al y/z l'è druvè piò spass.

Cum as dipénz l'algebra

L'algebra l'introdûs dî diséggn e la formula fundamentèl y=mx+b cåun la b ch'l'è intersechè par y int'al grâfic e la m ch'l'è la pendänza. Sta fòrmula la s'àpplica al curdinè dal cuurdinati dal grâfic o (x,y).