Neidio i'r cynnwys

Yr Ariannin

Golygu dolenni
Oddi ar Wicipedia
yr Ariannin
República Argentina
ArwyddairCuriad eich Rhythm Edit this on Wikidata
Mathgwladwriaeth sofran, gwlad, gwladwriaeth ffederal, cenedl, confessional state Edit this on Wikidata
Enwyd ar ôlarian Edit this on Wikidata
PrifddinasBuenos Aires Edit this on Wikidata
Poblogaeth47,327,407 Edit this on Wikidata
Sefydlwyd
  • 9 Gorffennaf 1816 Edit this on Wikidata
AnthemAnthem Genedlaethol yr Ariannin Edit this on Wikidata
Pennaeth llywodraethJavier Milei Edit this on Wikidata
Cylchfa amseramser yr Ariannin Edit this on Wikidata
Iaith/Ieithoedd
  swyddogol		Sbaeneg Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynolAmerica Ladin, Y gwedydd ABC, De America, De De America, America Sbaenig Edit this on Wikidata
GwladBaner Yr Ariannin Yr Ariannin
Arwynebedd2,780,400 ±1 km² Edit this on Wikidata
Yn ffinio gydaBolifia, Brasil, Tsile, Paragwâi, Wrwgwái, y Deyrnas Unedig Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau34°S 64°W Edit this on Wikidata
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredolLlywodraeth yr Ariannin Edit this on Wikidata
Corff deddfwriaetholCyngres Genedlaethol yr Ariannin Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y wladwriaeth		Arlywydd yr Ariannin Edit this on Wikidata
Pennaeth y wladwriaethJavier Milei Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y Llywodraeth		Arlywydd yr Ariannin Edit this on Wikidata
Pennaeth y LlywodraethJavier Milei Edit this on Wikidata
Map
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)$487,227 million, $632,770 million Edit this on Wikidata
Arianars Edit this on Wikidata
Canran y diwaith8.9 ±0.1 canran Edit this on Wikidata
Cyfartaledd plant2.322 Edit this on Wikidata
Mynegai Datblygiad Dynol0.842 Edit this on Wikidata
[golygwch ar Wicidata]

Mae Gweriniaeth yr Ariannin (Sbaeneg: República Argentina "Cymorth – Sain" ynganiad ) neu'r Ariannin yn wlad yn ne-ddwyrain De America. Mae'n gorwedd rhwng mynyddoedd yr Andes a rhan ddeheuol y Môr Iwerydd. Mae'n ffinio â Wrwgwái, Brasil, Paragwâi, Bolifia a Tsile. Sbaeneg yw'r iaith swyddogol. Mae'r enwau Sbaeneg a Chymraeg yn dod o'r Lladin argentum ‘arian’, metel gwerthfawr a anogodd yr ymgartrefu cynnar Ewropeaidd. Gelwir person a anwyd yn yr Ariannin yn "Archentwr". Dilynwyd y frwydr dros annibyniaeth (1810-1818) gan ryfel cartref estynedig a barhaodd tan 1861, gan arwain at ad-drefnu’r wlad fel ffederasiwn. Wedi hynny, mwynhaodd y wlad heddwch a sefydlogrwydd cymharol, gyda sawl ton o fewnfudo Ewropeaidd, yn bennaf Eidalwyr a Sbaenwyr, yn ail-lunio ei rhagolwg diwylliannol a demograffig yn radical. Mae gan 62.5% o'r boblogaeth dras Eidalaidd lawn neu rannol,[1][2] ac mae gan ddiwylliant yr Ariannin gysylltiadau sylweddol â diwylliant yr Eidal.

Cafwyd cynnydd sydyn mewn ffyniant a daeth yr Ariannin yn seithfed genedl gyfoethocaf y byd erbyn dechrau'r 20g.[3][4][5] Yn ôl Prosiect Ystadegau Hanesyddol Maddison, roedd gan yr Ariannin CMC go iawn ucha'r byd yn ystod 1895 a 1896, ac roedd yn gyson yn y deg uchaf cyn o leiaf 1920.[6][7] Yn y 2010au roedd yn 71fed yn y byd. Yn dilyn y Dirwasgiad Mawr yn y 1930au, disgynodd yr Ariannin i ansefydlogrwydd gwleidyddol a dirywiodd ei heconomi'n enbyd,[8] er iddi aros ymhlith y pymtheg gwlad gyfoethocaf am sawl degawd.[3]

Yn dilyn marwolaeth yr Arlywydd Juan Perón ym 1974, esgynnodd ei weddw a'i is-lywydd, Isabel Martínez de Perón, i'r arlywyddiaeth, cyn cael ei threchu ym 1976. Erlidiodd a llofruddiodd y junta milwrol canlynol filoedd o bobl gwleidyddol, gweithredwyr, a phobl asgell chwith yn y Rhyfel Brwnt, cyfnod o derfysgaeth wladol ac aflonyddwch sifil a barhaodd hyd nes etholwyd Raúl Alfonsín yn arlywydd ym 1983.

Enw ac etymoleg

[golygu | golygu cod]

Disgrifir y rhanbarth gan y gair "Argentina" ar fap Fenisaidd a wnaed yn 536.

Daw'r gair "Ariannin" o'r Eidaleg "Argentina" sy'n golygu "wedi'i wneud o arian, lliw arian", sy'n deillio o'r Lladin "argentum" am arian. Yn Eidaleg, defnyddir yr ansoddair neu'r enw cywir yn aml mewn ffordd ymreolaethol fel sylwedd ac mae'n ei ddisodli a dywedir l'Argentina.

Mae'n debyg i'r enw l'Argentina gael ei roi gyntaf gan y fforwyr Fenisaidd a Genoese, fel Giovanni Caboto. Yn Sbaeneg a Phortiwgaleg, y geiriau am "arian" yn y drefn honno yw plata a prata a "(wedi'i wneud) o arian" yw llwyfandir a prateado. Cysylltwyd yr Ariannin gyntaf â chwedl y mynyddoedd arian, yn eang ymhlith archwilwyr Ewropeaidd cyntaf Basn La Plata.

Gellir olrhain y defnydd ysgrifenedig cyntaf o'r enw yn Sbaeneg i La Argentina, cerdd yn 1602 gan Martín del Barco Centenera sy'n disgrifio'r ardal.[9] Er bod "yr Ariannin" eisoes yn cael ei ddefnyddio'n gyffredin erbyn y 18g, enwyd y wlad yn ffurfiol yn "Virreinato del Río de la Plata" gan Ymerodraeth Sbaen, a "Thaleithiau Unedig y Río de la Plata " ar ôl ei hannibyniaeth.

Hanes

[golygu | golygu cod]

Ceir olion y trigolion cyntaf yn y tiroedd sy'n awr yn ffurfio yr Ariannin yn rhan ddeheuol Patagonia tua 13,000 o flynyddoedd yn ôl. Daeth gogledd-orllewin o wlad yn rhan o ymerodraeth yr Inca yn ail hanner y 15g, a ceir y cofnodion cynharaf yn ffurf quipu yn y cyfnod hwnnw.

Dechreuodd hanes ysgrifenedig y wlad gyda dyfodiad yr Ewropeaid i'r rhanbarth yn gynnar yn yr 16g. Y cyntaf i gyrraedd yno oedd y Sbaenwr Juan Díaz de Solís a'i ŵyr yn 1516.

Yn 1776 sefydlodd y Sbaenwyr y Virreinato del Río de la Plata o nifer o diriogaethau blaenorol. Wedi Gwrthryfel Mis Mai yn 1810, sefydlwyd nifer o wladwriaethau annibynnol, yn cynnwys un yn dwyn yr enw Provincias Unidas del Río de la Plata. Cyhoeddwyd annibyniaeth ar 9 Gorffennaf 1816, a gorchfygwyd y Sbaenwyr mewn brwydr yn 1824. Sefydlwyd Gweriniaeth yr Ariannin rhwng 1853 a 1861.

Roedd adegau o groestyniad gwleidyddol rhwng y ceidwadwyr a'r rhyddfrydwyr, ac rhwng ymbleidiau sifil a milwrol. Ar ôl yr Ail Rhyfel y Byd gwelwyd dyrchafiad y mudiad poblogol Peronistaidd. Roedd juntas gwaedlyd bob yn ail efo llywodraethau democratig tan 1983, yn dilyn problemau economaidd mawr, a'r trechiad yn Rhyfel y Falklands.

Ers dymchwel y junta milwrol ym 1983, mae pedwar etholiad rhydd wedi cadarhau lle'r Ariannin fel gweriniaeth ddemocrataidd, er gwaethaf gwaethygiad economaidd difrifol yn 2001 a dechrau 2002.

Gwleidyddiaeth

[golygu | golygu cod]

Mae cyfansoddiad yr Ariannin, sydd yn dyddio o 1853 (wedi'i ddiwygio yn 1994), yn gwahanu nerthoedd y canghennau gweithredol, deddfwriaethol a barnwrol ar y lefelau cenedlaethol a thaleithiol. Ni all yr arlywydd na'r is-arlywydd gael eu hethol am fwy na dau dymor o bedair blynedd yn olynol. Gellir sefyll am drydydd tymor neu fwy ar ôl egwyl o un tymor neu fwy. Mae'r arlywydd yn penodi gwenidogion y llywodraeth ac mae'r cyfansoddiad yn rhoi llawer o rym iddo fe fel pennaeth y wladwriaeth a phennaeth y llywodraeth, yn cynnwys yr awdurdod i wneud cyfreithiau trwy ddyfarniad arlywyddol pan fo amodau "pwysig ac anghenrheidiol".

Senedd yr Ariannin yw'r Gyngres Genedlaethol dwy siambr, neu'r Congreso Naciónal, sy'n cynnwys y senedd (y Senado) o 72 o seddi a Siambr Dirpwyon (y Cámara de Diputados) o 257 o aelodau. Ers 2001 mae pob talaith, gan gynnwys y Brifddinas Ffederal, yn ethol 3 seneddwr. Mae'r Seneddwyr yn cael eu ethol am dymor o 6 blynedd, gydag etholiadau am draean o'r Senedd pob dwy flynedd. Mae aelodau Siambr y Dirpwyon yn cael eu hethol am 4 blynedd, a hanner y Siambr yn cael ei ethol bob dwy flynedd.

Taleithiau

[golygu | golygu cod]
Salta

Mae gan yr Ariannin 23 talaith (provincias, unigol provincia), ac un rhanbarth ffederal (distrito federal; a nodir gyda *)

Daearyddiaeth

[golygu | golygu cod]
Map yr Ariannin

Gellir rhannu'r Ariannin yn dri darn: gwastadedd ffrwythlon y Pampas dros hanner gogleddol y wlad, calon cyfoeth amaethyddol yr Ariannin; y llwyfandir Patagonia yn hanner de'r wlad ac yn ymestyn i lawr i ynys Tierra del Fuego; a mynyddoedd yr Andes yn y gorllewin.

Mae mynyddoedd uchaf yr Andes ar y ffin ogleddol rhwng Tsile ac Ariannin, Y mynydd uchaf yw Aconcagua, sydd 6,959 m uwchlaw lefel y môr – y mynydd uchaf ar gyfandir America a'r mynydd uchaf yn y byd tu allan i Asia.

Mynyddoedd uchaf yr Ariannin yw:

Mae'r prif afonydd yn cynnwys y Paragwâi, Bermejo, Colorado, Wrwgwái a'r hwyaf, y Paraná. Mae'r ddwy olaf yn ymuno â'i gilydd cyn cyrraedd y Môr Iwerydd, i ffurfio aber y Río de la Plata (Afon Plât). Mae hinsawdd yr Ariannin yn dymherus gan fwyaf, ond gyda hinsawdd isdrofannol yn y gogledd a sych/is-Antarctig yn y de pell.

Hinsawdd

[golygu | golygu cod]
Mae'r Ariannin yn cynnwys lleoliadau daearyddol fel y rhewlif hwn, a elwir Rhewlif Perito Moreno [10]

Yn gyffredinol, mae gan yr Ariannin bedwar prif fath o hinsawdd: cynnes, cymedrol, cras ac oer, pob un wedi'i bennu gan yr ehangder ar draws lledred, ystod o uchder, a'i mynyddoedd.[11][12] Er bod yr ardaloedd mwyaf poblog yn dymherus ar y cyfan, mae gan yr Ariannin swm eithriadol o amrywiaeth hinsawdd,[13] sy'n amrywio o is-drofannol yn y gogledd i begynol yn y de eithaf.[14] O ganlyniad, mae amrywiaeth eang o fiomau yn y wlad, gan gynnwys coedwigoedd glaw isdrofannol, rhanbarthau lled-cras a chras, gwastadeddau tymherus y Pampas, ac is-antartig oer yn y de.[15]

Mae'r dyodiad blynyddol cyfartalog yn amrywio o 150 mm (6 modf) yn rhannau sychaf Patagonia i dros 2,000 mm (79 modf) yn y rhannau mwyaf gorllewinol o Batagonia a rhannau gogledd-ddwyreiniol y wlad.[13] Mae'r tymeredd blynyddol cymedrig yn amrywio o 5 °C (41 °F) yn y de eithaf i 25 °C (77 °F) yn y gogledd.[13]

Rhagwelir y bydd newid yn yr hinsawdd yn yr Ariannin yn cael effeithiau sylweddol ar yr amodau byw.[16] Mae hinsawdd yr Ariannin yn newid o ran patrymau a thymheredd dyodiad. Mae'r codiadau uchaf yn y dyodiad (o'r cyfnod 1960–2010) wedi digwydd yn rhannau dwyreiniol y wlad, gyda risg uwch o sychder hir, gan ddifetha amaethyddiaeth yn y rhanbarthau hyn.

Economi

[golygu | golygu cod]

Mae gan yr Ariannin adnoddau naturiol gwerthfawr, poblogaeth wybodus iawn, amaeth da, a sylfaen ddiwydiannol amrywiol. Fodd bynnag, yn y 1980au hwyr bu dyledion rhyngwladol yr Ariannin yn codi'n enfawr, a graddfa chwyddiant wedi cyrraedd 200% y mis, a cynnyrch economaidd yn syrthio. I wella'r argyfwng economaidd, dechreuodd y llywodraeth ar ffordd i rhyddfrydoli masnach, di-rheoli, a preifateiddio. Yn 1991 daeth y peso eu sefydlu i'r Doler Americanaidd.

Roedd y diwygiadau yn llwyddiannus yn y dechrau, ond roedd argyfyngau economaidd hwyrach yn Mecsico, Asia, Rwsia a Brasil yn gwaethygu pethau o 1999 i flaen. Yn 2001 dymchwelodd y system bancio, ac roedd y peso yn nofio yn erbyn y doler ers Chwefror 2002. Ers hynny mae'r sefyllfa economaidd wedi gwella'n sylweddol.

Demograffaeth

[golygu | golygu cod]

Mae pobl yr Ariannin yn dod o lawer o grwpiau cenedlaethol ac ethnig, gyda disgynyddion pobl o'r Eidal a Sbaen yn y mwyafrif. Mae tua 500,000 o bobl o'r Canol Ddwyrain (Syria, Libanus, a gwledydd eraill) yn byw yn y dinasoedd. Y Sbaeneg yw'r unig iaith swyddogol.

Diwylliant

[golygu | golygu cod]

Dylanwadwyd ar ddiwylliant yr Ariannin gan yr amryw gymunedau Ewropeaidd sydd wedi ymfudo i'r wlad, yn enwedig y Sbaenwyr a'r Eidalwyr. Cafwyd llai o ddylanwad ar ddiwylliant y prif ffrwd gan y bobloedd frodorol ac Affricanwyr nag yng ngwledydd eraill America Ladin, er bod rhywfaint o etifeddiaeth y grwpiau hynny i'w weld ym mydoedd cerdd a chelf.

Enillodd diwylliant Ffrengig le arbennig ym meddylfryd yr Ariannin yn y 19g, wrth i lenorion ac arlunwyr Archentaidd ceisio troi cefn y genedl ar yr etifeddiaeth drefedigaethol ac efelychu gwlad Ewropeaidd arall, Ffrainc, yn hytrach na'r hen ymerodraeth, Sbaen. Erbyn y belle époque, cafodd y Ffrangeg ei hystyried yn iaith ddiwylliedig a siaredir gan oreuon cymdeithas a chan nifer o drigolion y brifddinas Buenos Aires, ac roedd arddulliau Ffrengig i'w gweld ym mhob un o'r celfyddydau yn yr Ariannin.[17] Yn niwedd y 19g, roedd siopau llyfrau Buenos Aires yn llawn nofelau, barddoniaeth, ac athroniaeth Ffrangeg, y clasuron a'r cyfoedion fel ei gilydd, roedd papurau newydd a chyfnodolion o Baris ar werth ar draws y ddinas, ac roedd myfyrwyr Archentaidd yn dysgu'r iaith.[18]

Llenyddiaeth

[golygu | golygu cod]
José Hernández, awdur y llyfr Martín Fierro

Daeth llenyddiaeth yr Ariannin i sylw rhyngwladol yn rhan olaf y 19g gyda chyhoeddi'r llyfr Martín Fierro gan José Hernández. Cyfieithwyd y llyfr yma i dros 70 iaith. Ymhlith prif lenorion yr 20g mae Jorge Luis Borges, Julio Cortázar a Juan Gelman, ill tri ymhlith awduron Sbaeneg pwysicaf yr 20g.

Cyhoeddwyd cryn dipyn o lenyddiaeth Gymraeg gan drigolion y Wladfa hefyd. Yr enwocaf o lenorion y Wladfa yw Eluned Morgan ac R. Bryn Williams.

Cerddoriaeth a dawns

[golygu | golygu cod]

Daeth y tango yn enwog fel dull o ddawnsio ac arddull cerddorol, gyda Buenos Aires fel canolbwynt. Gelwir Carlos Gardel yn "Frenin y Tango".

Sinema

[golygu | golygu cod]

Yn hanesyddol bu diwydiant ffilm yr Ariannin yn un o'r tri a ddatblygwyd fwyaf yn sinema America Ladin, ynghyd â'r rhai a gynhyrchwyd ym Mecsico a Brasil.[19][20] Dechreuwyd ym 1896 ac erbyn dechrau'r 1930au roedd eisoes wedi dod yn brif gynhyrchydd ffilm America Ladin, lle arhosodd tan ddechrau'r 1950au.[21] Gwnaethpwyd a rhyddhawyd ffilmiau nodwedd animeiddiedig cynta'r byd yn yr Ariannin, gan y cartwnydd Quirino Cristiani, a hynny ym 1917 a 1918.[22]

Andy Muschietti, cyfarwyddwr It, y ffilm arswyd 'fwyaf gros erioed'.[23][24]

Mae ffilmiau’r Ariannin wedi ennill cydnabyddiaeth fyd-eang: mae’r wlad wedi ennill dwy Wobr Academi am y Ffilm Ieithoedd Tramor Orau, am The Official Story (1985) a The Secret in Their Eyes (2009), o saith enwebiad:

  • Y Cadoediad (La tregua) ym 1974
  • Camila ym 1984
  • Y Stori Swyddogol (La historia oficial) ym 1985
  • Tango ym 1998
  • Mab y briodferch (El hijo de la novia) yn 2001
  • The Secret in Their Eyes (El secreto de sus ojos) yn 2009
  • Straeon Gwyllt (Relatos salvajes) yn 2015

Yn ogystal, mae cyfansoddwyr yr Ariannin Luis Enrique Bacalov a Gustavo Santaolalla wedi cael eu hanrhydeddu â Gwobrau’r Academi am y Sgôr Gwreiddiol Orau, a rhannodd Armando Bó a Nicolás Giacobone yng Ngwobr yr Academi am y Sgrîn Wreiddiol Orau ar gyfer 2014. Hefyd, derbyniodd yr actores Ffrengig Ariannin Bérénice Bejo enwebiad am Wobr yr Academi am yr Actores Gefnogol Orau yn 2011 ac enillodd Wobr César am yr Actores Orau ac enillodd wobr yr Actores Orau yng Ngŵyl Ffilm Cannes am ei rôl yn y ffilm The Past.[25]

Mae'r Ariannin hefyd wedi ennill dwy ar bymtheg o Wobrau Goya am y Ffilm Dramor Iaith Sbaeneg Orau gydag A King and His Movie (1986), A Place in the World (1992), Gatica, el mono (1993), Autumn Sun (1996), Ashes of Paradise ( 1997), The Lighthouse (1998), Burnt Money (2000), The Escape (2001), Intimate Stories (2003), Blessed by Fire (2005), The Hands (2006), XXY (2007), The Secret in Their Eyes (2009), Chinese Take-Away (2011), Wild Tales (2014), The Clan (2015) a The Distinguished Citizen (2016), sef y wlad a ddyfarnwyd fwyaf yn America Ladin o bell ffordd gyda phedwar ar hugain o enwebiadau.

Mae nifer o ffilmiau eraill yr Ariannin wedi cael clod gan y feirniadaeth ryngwladol: Camila (1984), Man Facing Southeast (1986), A Place in the World (1992), Pizza, Beer, and Cigarettes (1997), Nine Queens (2000), A Mae Red Bear (2002), The Motorcycle Diaries (2004), The Aura (2005), Chinese Take-Away (2011) a Wild Tales (2014) yn rhai ohonynt.

Yn 2013 roedd tua 100 o ffilmiau llawn yn cael eu creu'n flynyddol.[26]

Celfyddydau gweledol

[golygu | golygu cod]
Ffont Las Nereidas gan Lola Mora

Rhai o beintwyr mwyaf adnabyddus yr Ariannin yw Cándido López a Florencio Molina Campos (arddull Naïf); Ernesto de la Cárcova ac Eduardo Sívori (Realaeth); Fernando Fader (Argraffiadaeth); Pío Collivadino, Atilio Malinverno a Cesáreo Bernaldo de Quirós (Ôl-iselder); Emilio Pettoruti (Ciwbiaeth); Julio Barragán (Concretism a Cubism) Antonio Berni (Neofigurativism); Roberto Aizenberg a Xul Solar (Swrrealaeth); Gyula Košice (Adeiladwaith); Eduardo Mac Entyre (Celf gynhyrchiol); Luis Seoane, Carlos Torrallardona, Luis Aquino, Alfredo Gramajo Gutiérrez (Moderniaeth); Lucio Fontana (Gofodol); Tomás Maldonado, Guillermo Kuitca (celf haniaethol); León Ferrari, Marta Minujín (Celf gysyniadol); Gustavo Cabral (celf Ffantasi), a Fabián Pérez (Neoemotionalism).

Yn 1946 creodd Gyula Košice ac eraill y "Symudiad Madi" yn yr Ariannin, symudiad a ymledodd wedyn i Ewrop a'r Unol Daleithiau, lle cafodd effaith sylweddol.[27] Roedd Tomás Maldonado yn un o brif ddamcaniaethwyr y Model Ulm o addysg ddylunio, sy'n dal i fod yn hynod ddylanwadol a hynny'n fyd-eang.

Ymhlith artistiaid eraill yr Ariannin o enwogrwydd bydeang y mae Adolfo Bellocq – y mae ei lithograffau wedi bod yn ddylanwadol ers y 1920au, a Benito Quinquela Martín, yr arlunydd porthladd hen ffasiwn a ysbrydolwyd gan gymdogaeth La Boca, sy'n llawn mewnfudwyr.

Ymhlith y cerflunwyr llawryf rhyngwladol mae Erminio Blotta, Lola Mora ac mae Rogelio Yrurtia wedi creu llawer o henebion clasurol yn ninasoedd yr Ariannin.

Pensaernïaeth

[golygu | golygu cod]
Golygfa o Stryd Bolívar gan wynebu'r Cabildo a Diagonal Norte, ar ganolfan hanesyddol Buenos Aires. Gellir gweld cydgyfeiriant ac uno gwahanol arddull - ac mae hyn yn nodweddiadol o'r ddinas, sy'n cynnwys pensaernïaeth drefedigaethol Sbaen, Beaux-Arts, a phensaernïaeth fodernaidd.

Daeth y trefedigaethu â phensaernïaeth Baróc Sbaen, yma i'r wlad, a gellir ei gwerthfawrogi o hyd yn ei steil Rioplatense yn San Ignacio Miní, Eglwys Gadeiriol Córdoba, a Cabildo Luján. Cynyddodd dylanwadau Eidalaidd a Ffrengig ar ddechrau'r 19g gyda'r arddull eclectig cryf i'r cwbwl, a roddodd deimlad unigryw i'r bensaernïaeth leol.[28]

Mae nifer o benseiri o’r Ariannin wedi cyfoethogi treflun eu gwlad eu hunain a’r rheini ledled y byd: Helpodd Juan Antonio Buschiazzo i boblogeiddio pensaernïaeth Beaux-Arts a chyfunodd Francisco Gianotti Art Nouveau ag arddulliau Eidalaidd, pob un yn ychwanegu ychydig ramant i ddinasoedd yr Ariannin yn gynnar yn yr 20g. Gadawodd Francisco Salamone a Viktor Sulčič etifeddiaeth o Art Deco, gadawodd Alejandro Bustillo g orff toreithiog o waith Neoglasurol. Cafodd Alberto Prebisch ac Amancio Williams ddylanwad mawr ar Le Corbusier, tra bod Clorindo Testa wedi cyflwyno Pensaernïaeth Friwtalaidd i'w wlad. Mae creadigaethau Dyfodolaidd (Futurist) César Pelli a Patricio Pouchulu wedi harddu dinasoedd ledled y byd: gwnaed Pelli drwy ei ddefnydd o Art Deco yn un o benseiri enwocaf y byd, gyda Chanolfan Norwest a'r Petronas Towers ymhlith ei greadigaethau enwocaf.

Chwaraeon

[golygu | golygu cod]

Pêl-droed yw'r mwyaf poblogaidd o'r chwaraeon yn yr Ariannin. Enillodd y tîm cenedlaethol Gwpan Pêl-droed y Byd yn 1978 a 1986. Y mwyaf adnabyddus o bêl-droedwyr y wlad yw Diego Armando Maradona.

Mae bocsio hefyd yn boblogaidd, ac mae mwy na 30 o Archentwyr wedi dal pencampwriaeth y byd. Enillodd yr Ariannin bencampwriaeth pêl-fasged y byd yn 1950. Cafwyd cryn lwyddiant mewn tenis hefyd, gyda Guillermo Vilas a Gabriela Sabatini yn nodedig. Daeth Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol yr Ariannin yn drydydd yng Nghwpan y Byd yn 2007. Enw adnabyddus arall ym maes chwaraeon yw'r gyrrwr Fformiwla Un Juan Manuel Fangio, a enillodd bencampwriaeth y byd bum gwaith yn y 1950au.

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ Departamento de Derecho y Ciencias Políticas de la Universidad Nacional de La Matanza (14 Tachwedd 2011). "Historias de inmigrantes italianos en Argentina" (yn Sbaeneg). infouniversidades.siu.edu.ar. Se estima que en la actualidad, el 90% de la población argentina tiene alguna ascendencia europea y que al menos 25 millones están relacionados con algún inmigrante de Italia.
  2. ↑ "Italiani nel Mondo: diaspora italiana in cifre" [Italians in the World: Italian diaspora in figures] (PDF) (yn Eidaleg). Migranti Torino. 30 April 2004. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 27 Chwefror 2008. Cyrchwyd 22 Medi 2012.
  3. ↑ 3.0 3.1 Bolt & Van Zanden 2013.
  4. ↑ Díaz Alejandro 1970.
  5. ↑ Bartenstein, Ben; Maki, Sydney; Gertz, Marisa (11 Medi 2019). "One Country, Eight Defaults: The Argentine Debacles". Bloomberg News. Cyrchwyd 13 December 2019.
  6. ↑ Bolt, Jutta; Inklaar, Robert; de Jong, Herman; van Zanden, Jan Luiten (2018). Rebasing 'Maddison': new income comparisons and the shape of long-run economic development (arg. 2018). Maddison Project Database. Cyrchwyd 15 Mai 2020.
  7. ↑ "The tragedy of Argentina – A century of decline". The Economist. Cyrchwyd 15 Mai 2020.
  8. ↑ "Becoming a serious country". The Economist. London. 3 Mehefin 2004. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 20 Mawrth 2014. Argentina is thus not a "developing country". Uniquely, it achieved development and then lost it again.
  9. ↑ Traba 1985, tt. 15, 71.
  10. ↑ Beck, Hylke E.; Zimmermann, Niklaus E.; McVicar, Tim R.; Vergopolan, Noemi; Berg, Alexis; Wood, Eric F. (30 Hydref 2018). "Present and future Köppen-Geiger climate classification maps at 1-km resolution" (yn en). Scientific Data 5: 180214. Bibcode 2018NatSD...580214B. doi:10.1038/sdata.2018.214. ISSN 2052-4463. PMC 6207062. PMID 30375988. https://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6207062.
  11. ↑ "Geography and Climate of Argentina". Government of Argentina. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 20 December 2010. Cyrchwyd 28 Awst 2015.
  12. ↑ Beck, Hylke E.; Zimmermann, Niklaus E.; McVicar, Tim R.; Vergopolan, Noemi; Berg, Alexis; Wood, Eric F. (30 Hydref 2018). "Present and future Köppen-Geiger climate classification maps at 1-km resolution". Scientific Data 5: 180214. Bibcode 2018NatSD...580214B. doi:10.1038/sdata.2018.214. ISSN 2052-4463. PMC 6207062. PMID 30375988. https://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6207062.
  13. ↑ 13.0 13.1 13.2 "Argentina". Country Pasture/Forage Resource Profiles. Food and Agriculture Organization. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 25 Mai 2015. Cyrchwyd 7 Mehefin 2015.
  14. ↑ "General Information". Ministerio de Turismo. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 30 Awst 2015. Cyrchwyd 21 Awst 2015.
  15. ↑ Fernandez, Osvaldo; Busso, Carlos. "Arid and semi–arid rangelands: two thirds of Argentina" (PDF). The Agricultural University of Iceland. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 24 Medi 2015. Cyrchwyd 23 Gorffennaf 2015.
  16. ↑ "El Cambio Climatico en Argentina" (PDF) (yn Sbaeneg). Secretaría de Ambiente y Desarrollo Sustentable. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 4 Mawrth 2016. Cyrchwyd 20 Awst 2015.
  17. ↑ Sas, Louis Furman. “The Spirit of France in Argentina”, The French Review, cyfrol 15, rhif 6, 1942, tt. 468–477.
  18. ↑ Daughton, J. P. “When Argentina Was ‘French’: Rethinking Cultural Politics and European Imperialism in Belle‐Époque Buenos Aires”, The Journal of Modern History, cyfrol 80, rhif 4, 2008, tt. 831–864.
  19. ↑ Mora, Carl J. (1989). Mexican Cinema: Reflections of a Society. University of California Press. t. 196. ISBN 978-0-520-04304-6.
  20. ↑ "Argentina – Cultura – Cine" (yn Sbaeneg). 16 Hydref 2011. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 16 December 2008.
  21. ↑ King 2000.
  22. ↑ Bendazzi, Giannalberto (1996). "Quirino Cristiani, The Untold Story of Argentina's Pioneer Animator". Animation World Network. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 28 Medi 2013.
  23. ↑ Mumford, Gwilym (29 Medi 2017). "Stephen King's It scares off The Exorcist to become highest-grossing horror ever". The Hollywood Reporter. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 14 Tachwedd 2017. Cyrchwyd 5 Hydref 2017.
  24. ↑ Tartaglione, Nancy (8 Hydref 2017). "'Blade Runner 2049' Launches With $50M Overseas; 'It' Tops $600M WW; 'Despicable 3' Hops Past 'Zootopia' – Intl Box Office". Deadline. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 8 Hydref 2017. Cyrchwyd 8 Hydref 2017.
  25. ↑ "Cannes Film Festival: Awards 2013". Cannes. 26 Mai 2013. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 17 Hydref 2013. Cyrchwyd 26 Mai 2013.
  26. ↑ "Market Study – Argentina" (PDF). German Films. August 2013. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 11 Mehefin 2014.
  27. ↑ Stewart, Jennifer (16 Gorffennaf 2006). "Lively, playful geometric works of art for fun". St. Petersburg Times. St. Petersburg, FL.
  28. ↑ Martínez-Carter, Karina (14 Mawrth 2013). "Preserving history in Buenos Aires". BBC Travel. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 23 Ionawr 2014.

Dolenni allanol

[golygu | golygu cod]
gw • sg • go
Taleithiau'r Ariannin

Buenos Aires · Catamarca · Chaco · Chubut · Córdoba · Corrientes · Entre Ríos · Formosa · Jujuy · La Pampa · La Rioja · Mendoza · Misiones · Neuquén · Río Negro · Salta · San Juan · San Luis · Santa Cruz · Santa Fe · Santiago del Estero · Tierra del Fuego · Tucumán

gw • sg • go
De America
Gwladwriaethau sofranaidd
Tiriogaethau dibynnol,
ardaloedd ymreolaethol,
a thiriogaethau eraill
1 Ystyrid weithiau fel rhan o Ogledd America neu Ganolbarth America.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Yr_Ariannin&oldid=12946369"