World Rugby
Nodyn:Gwybodlen cwmni/wicidata
World Rugby, a alwyd tan fis Tachwedd 2014 y Bwrdd Rygbi Rhyngwladol (International Rugby Boad, yr IRB), yw cymdeithas fyd-eang yr rygbi'r undeb. Fe'i sefydlwyd ym 1886 fel yr International Rugby Football Board (IRFB) gan gymdeithasau o'r Alban, Iwerddon a Chymru. Ym 1890, ychwanegwyd Lloegr, a oedd wedi gwrthod ymuno i ddechrau, fel yr aelod newydd cyntaf.
Mae pencadlys Rygbi'r Byd ym mhrifddinas Iwerddon, Dulyn. Mae gan y gymdeithas 120 aelod (Ebrill 2017) a chwe chymdeithas ranbarthol.[1] Mae World Rugby yn cynnal rhai o'r twrnameintiau rhyngwladol pwysicaf, yn fwyaf arbennig Cwpan Rygbi'r Byd.[2]
Hanes
[golygu | golygu cod]
Gwrthryfel y Celtiaid
[golygu | golygu cod]Hyd nes 1885 sefydlwyd rheolau'r gêm rygbi (doedd dim rhwg rhwng "undeb" a "cynghrair" nes 1893) gan Loegr fel y genedl a sefydlodd y gamp. Serch hynny, yn dilyn anghydfod dros cais a sgoriwyd mewn gem rhwng yr Alban a Lloegr yn 1884, bu gohebu ar y mater gyda Lloegr yn honi, gan mai nhw oedd awduron rheolau'r gêm, y dylsai'r cais gael ei dderbyn.[3] Yn sgil hyn, gwrthododd yr Alban chwarae yn erbyn y Saeson ym Mhencampwriaeth 1885. Yn dilyn yr anghydfod, penderfynodd undebau yr Alban, Cymru a'r Iwerddon, sefydlu undeb ryngwladol gyda'r aelodaeth yn cytuno a phenderfynu ar y rheolau. Bu i'r tair cenedl Geltaidd gwrdd yn Nulyn yn 1886, er na chytunwyd ar unrhyw reoliadau yno. Ar 5 Rhagfyr 1887, bu i'r tair gwlad gwrdd yno y tro yma ym Manceinion ac ysgrifennu pedwar egwyddor yr International Rugby Football Board. Gwrthododd Lloegr gymryd rhan yn sefydlu'r IRFB, gan fynnu y dylsai fod gan Loegr fwy o gynrychiolaeth na'r gwledydd eraill gan fod gan Loegr fwy o glybiau.[4] Gwrthododd Undeb Rygbi Lloegr, yr RFU, dderbyn yr IRFB chwaith fel llunwyr cyfreithiau'r gêm.[4] Arweiniodd hyn ar i'r IRFB gymryd safiad na fyddai eu haelodau yn chwarae yn erbyn Lloegr nes i Loegr ymuno gyda'r corff newydd. O ganlyniad, ni chwaraewyd unrhyw gemau yn erbyn Lloegr yn 1888 a 1889.[5]
Yn 1890 ildiodd Lloegr gan ymuno â'r IRFB, ond ar yr amod eu bod yn derbyn chwech sedd tra bod y tair aelod arall â dau yr un.[5] Yn y flwyddyn honno, fe ysgrifennodd yr IRFB reolau rhyngwladol rygbi'r a ddaeth i gael ei hadnabod fel rygbi'r undeb.[6]
Gêm Ryngwladol
[golygu | golygu cod]Dim ond llawer yn ddiweddarach - ym 1949 - yr ymunodd undebau eraill rygbi pwysig y byd rugbi, Awstralia, Seland Newydd a De Affrica.[7] a Ffrainc yn 1978 ac 80 aelod arall newydd rhwng 1987 ac 1999.[7]
Roedd y Bwrdd ar ei ffurf cyntaf yn gorff hunan-lywodraethol o undeb-aelod Bwrdd, yn hytrach na chorff llywodraethu ar gyfer cystadlaethau fel pencampwriaethau neu dwrnameintiau cwpan. Gellir gweld hyn eisoes yn enw: Nid oedd y sylfaenwyr wedi dewis yr enw "Undeb" ond yn hytrach "Ffederasiwn" na "Chymdeithas" yn fwriadol. Ystyr y Bwrdd yn hytrach yw comisiwn neu gyngor (goruchwylio).
Dim ond ar ôl esgyniad Ffrainc ym 1978 y cafodd mwy a mwy o wledydd eu hychwanegu yn gyda chysondeb a chyflymder, yn gyntaf oll aelodau FIRA-AER (heddiw: Rygbi Ewrop). Daeth yr IRFB yn Ffederasiwn y Byd, cynhaliodd Gwpan Rygbi'r Byd cyntaf ym 1987, a chymryd nawdd dros gystadlaethau eraill. Ym 1998, byrhawyd enw'r sefydliad i'r Bwrdd Rygbi Rhyngwladol (IRB). Ers mis Tachwedd 2014 enw'r gymdeithas yw World Rugby.
Cystadlaethau
[golygu | golygu cod]Cynhaliwyd Cwpan Rygbi'r Byd cyntaf ym 1987 yn Awstralia a Seland Newydd. Ers hynny fe'i cynhelir bob pedair blynedd. Mae Cwpan y Byd bellach yn un o'r digwyddiadau chwaraeon pwysicaf yn y byd. Mae'r cwmni Rugby World Cup Ltd., sy'n cael ei reoli gan World Rugby, yn meddu ar bob hawl mewn cysylltiad â Chwpan y Byd. Mae'r refeniw mor fawr nes bod Rygbi'r Byd yn defnyddio cyfran sylweddol ohono i annog datblygiad rygbiadau llai arwyddocaol. Mae World Rugby hefyd yn trefnu Cwpan y Byd Undeb Rygbi'r Merched, sydd hefyd yn cael ei gynnal bob pedair blynedd, y flwyddyn cyn Cwpan y Byd i Ddynion. Twrnameintiau eraill yw Cwpan dynion dan-21 a Chwpan y Byd dan-19.
Mae World Rugby yn gyfrifol am drefnu nifer o gystadlaethau yn yr amrywiol rygbi saith bob ochr. Y rhai mwyaf arwyddocaol yw Cyfres Saith Bob Ochr yr IRB. Yn 1993, ar awgrym Cymdeithas yr Alban am y tro cyntaf, cynhaliwyd cyfres Cwpan Rygbi'r Byd 7. Yn 2009, am y tro cyntaf cynhaliwyd Cwpan y Byd 7 bob ochr i ferched.
Yn ogystal â Phencampwriaethau'r Byd Undeb Rygbi'r Dynion a'r Merched a'r nifer o gystadlaethau rygbi 7 Cyfres, mae Rygbi'r Byd yn trefnu mwy o dwrnameintiau ledled y byd. Mae World Rugby wedi gosod y nod iddo'i hun o wneud rygbi yn fwy poblogaidd yng Ngogledd America ac felly'n trefnu Cwpan Churchill a Chwpan Super Powers. Disgwylir i gystadleuaeth Gogledd America 4 ddod yn gynghrair broffesiynol yng Ngogledd America yn y tymor hir. Mae Rygbi'r Byd yr un mor weithgar yn y Môr Tawel gyda Chwpan Rygbi'r Môr Tawel a Chwpan Cenhedloedd y Môr Tawel. Nod Cwpan y Cenhedloedd yw hyrwyddo chwaraeon ym Mhortiwgal a Rwsia.
Gemau Olympaidd
[golygu | golygu cod]Roedd camp rygbi'r undeb ar y rhaglen pedair o'r Gemau Olympaidd, a'r tro olaf ym 1924. Yn yr 1980au, bu rhai ymdrechion i ail-gyflwyno Rygbi'r Undeb yn ôl i gamp Olympaidd, ond fe wnaeth yr ymdrechion chwalu. Roedd y gymdeithas yn awyddus i wneud y gamp yn olympaidd eto, yn enwedig gan fod 7-rygbi yn cwrdd â'r holl feini prawf a ddiffinnir yn y Siarter Olympaidd. Mae rygbi saith bob ochr yn cael ei chwarae gan ddynion mewn dros 100 o wledydd, a chan fenywod mewn dros 50 o wledydd. Mae World Rugby yn cadw at reolau Asiantaeth Gwrth Gyffuriau’r Byd ac yn pwysleisio y gallai twrnamaint Olympaidd gael ei gynnal mewn un stadiwm ac am gost isel.[8]
Yn 2009, pleidleisiodd yr International Olympic Committee (IOC) i gynnwys rygbi saith bob ochr yn Gemau Olympaidd yr Haf 2016.Derbyniodd World Rugby aelodaeth o Gymdeithas Ffederasiwn Rynglwadol Olympic yr Haf (Association of Summer Olympic International Federations, ASOIF) yn 2010.[9]
Llywyddion
[golygu | golygu cod]Hyd 2019 mae un Cymro, Vernon Pugh, wedi bod yn Lywydd ar World Rugby ar ei newydd wedd. Hyd nes 1994 roedd yr 8 aelod gwreiddiol yn llwyddo'n flynyddol i arwain y Bwrdd Rhyngwladol (IRB), ond gyda'r amcanion o gyflawni proffesiynoldeb ym 1995 a strwythuro'r twrnameintiau newydd at y diben hwnnw, roedd angen ethol llywydd a arwain World Rugby am gyfnod o fwy na blwyddyn.
| Enw | Cenedl | Cyfnod | |
|---|---|---|---|
| 1. | Vernon Pugh |  Cymru
|
1 Ionawr 1995 – 31 Rhagfyr 2002 |
| 2. | Syd Millar |  Iwerddon Iwerddon
|
1 Ionawr 2003 – 31 Rhagfyr 2007 |
| 3. | Bernard Lapasset |  Ffrainc
|
1 Ionawr 2008 – 30 Mehefin 2016 |
| 4. | Bill Beaumont |  Lloegr
|
1 Gorffennaf 2016 – presennol |
Aelodau
[golygu | golygu cod]
Mae Rygbi'r Byd yn rhannu ei aelodau'n dri dosbarth cryfder. Mae cyfranogwyr y Chwe Gwlad (Lloegr, Ffrainc, Iwerddon, yr Eidal, yr Alban, Cymru) a'r Bencampwriaeth Rygbi (Awstralia, Seland Newydd, De Affrica, yr Ariannin) yn ffurfio'r dosbarth cryfder cyntaf, Lefel 1. Mae'r ail ddosbarth cryfder yn cynnwys Canada, UDA, Fiji, Japan, Romania, Samoa a Tonga. Rhennir yr holl aelod-wledydd eraill yn y trydydd dosbarth cryfder.
Dolenni
[golygu | golygu cod]Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ "World Rugby Member Unions". World Rugby. Cyrchwyd 17 April 2017.
- ↑ "Rugby World Cup History". Rugby Football History. Cyrchwyd 14 July 2006.
- ↑ https://web.archive.org/web/20080215165655/https://www.rfu.com/microsites/museum/index.cfm?fuseaction=faqs.history
- ↑ 4.0 4.1 "1880s". Rugby Football History. Cyrchwyd 15 July 2006.
- ↑ 5.0 5.1 "History of the laws of rugby football". Rugby Football History. Cyrchwyd 22 October 2011.
- ↑ "History of the Game". rugby.com.au. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 19 August 2006. Cyrchwyd 15 July 2006. Unknown parameter
|deadurl=ignored (help) - ↑ 7.0 7.1 IRB Handbook 2013, tt. 15-20.
- ↑ Archifwyd (Dyddiad ar goll) yn irb.com (Error: unknown archive URL) auf der IRB-Website
- ↑ https://web.archive.org/web/20150710081849/
