Neidio i'r cynnwys

Cristoffer

Oddi ar Wicipedia
Cristoffer
Murlun o Sant Cristoffer yn Eglwys Sant Saeran, Llanynys, yn dyddio'n ôl i'r 15g
Ganwyd3 g Edit this on Wikidata
Canaan Edit this on Wikidata
Bu farwc. 251 Edit this on Wikidata
o pendoriad Edit this on Wikidata
Asia Leiaf Edit this on Wikidata
Dydd gŵyl25 Gorffennaf, 24 Gorffennaf, 22 Mai Edit this on Wikidata

Sant Cristnogol oedd Cristoffer neu Cristoffr[1] (o'r Groeg Χριστόφορος, Christóphoros, "Un a gludodd Crist"). Ef yw nawddsant teithwyr, a dethlir ei ŵyl ar 25 Gorffennaf mewn Eglwysi Gorllewinol ac ar 9 Mai yn Eglwysi Uniongred y Dwyrain.[2]

Does braidd dim yn wybyddys am fywyd y Cristoffer hanesyddol, ond yn ôl traddodiad cafodd ei ferthyru yn Asia Leiaf yn y 3g. Bu nifer o chwedlau amdano, ac ymddangosodd y rhain yn eu ffurf terfynol yn Y Llith Euraid, casgliad Jacobus de Voragine o fucheddau'r seintiau, yn y 13g. Yn ôl y chwedl roedd Cristoffer yn gawr o Ganaan a wasanaethodd y Diafol ar un adeg, ond ar ôl darganfod bod ei feistr yn ofni'r Iesu penderfynodd wasanaethu Mab y Dyn, a oedd yn fwy pwerus, yn ei le. Yna fe ddysgodd am Gristnogaeth oddi wrth feudwy, ag awgrymodd iddo y gallai blesio Crist drwy ddefnyddio ei nerth i gario teithwyr ar ei gefn ar draws afon beryglus. Un tro daeth plentyn i lan yr afon a oedd yn eithriadol o drwm, gan mai Crist oedd y plentyn, a chariai bwysau'r byd ar ei ysgwyddau. Dywedodd wrth Gristoffer i blannu ei wialen yn y ddaear, a blodeuodd hon y bore drannoeth, yn dystiolaeth bod yr hyn a ddywedodd y plentyn yn wir.[3]

Roedd Cristoffer yn sant poblogaidd yn Ewrop yr oesoedd canol, ac mae peintiadau ohono'n gyffredin yn eglwysi'r cyfnod. Gan amlaf mae'r rhain yn wynebu prif ddrws yr eglwys, oherwydd y gred na fyddai unrhyw un a welai ddelwedd o'r sant yn marw y diwrnod hwnnw.[3] Mae'r enghraifft fwyaf o'r fath lun yng Nghymru i'w weld yn Eglwys Sant Saeran yn Llanynys, Sir Ddinbych. Mae enghraifft arall yn Eglwys Sant Illtud, Llanilltud Fawr a cheir tystiolaeth am furluniau pellach ym Mhriordy Penmon, Môn, Eglwys Sant Cyngar, yr Hob, Sir y Fflint,[4] Eglwys Sant Teilo, Llandeilo Tal-y-bont, Morgannwg,[5] ac Eglwys yr Holl Saint, Gresffordd.

Roedd cwlt Sant Cristoffer yn un o'r ofergoelion a ddirmygwyd adeg y Diwygiad Protestannaidd, ond yn fwy diweddar bu adfywiad yn ei boblogrwydd yn sgil twf trafnidiaeth mewn ceir ac awyrennau. Er gwaethaf hyn, peidiodd cwlt swyddogol y sant yn yr Eglwys Gatholig ym 1969 oherwydd diffyg seiliau cadarn i'r chwedl.[3] Adeiladwyd eglwys Anglicanaidd wedi'i gysegru i Sant Cristoffer yn Bulwark, maesdref o Gas-gwent, yn yr 20g,[6]; nid yw'n ymddangos fod rhagor o eglwysi wedi'u cysegru iddo yng Nghymru.

Yr enw

[golygu | golygu cod]

Fel y dywedwyd 'Cariwr Crist' yw ystyr yr enw. Ceir sawl sillafiad Cymraeg dros y canrifoedd gan gynnwys:

Sain Cristor sy 'n y croesty
A droes ei fraich dros Huw fry,
Dwylaw Bawl yn dal ei ben
Drwy donnau, Pedr a Dwynwen.

(Moliant gan Guto'r Glyn i Huw Lewys ap Llywelyn o Brysaeddfed pan fu bron â boddi.)[7]

Canodd yr un bardd, Guto'r Glyn, gywydd hefyd gan ddefnyddio sillafiad gwahanol:

Sain Cristoffr a fu’n offrwm
Yn dwyn Crist megis dyn crwm.

Mae'r gynghanedd yn mynnu defnyddio'r sillafiad Cristor yn yr enghraifft gyntaf a Christoffr yn yr ail ac mae'n amlwg felly bod y ddwy ffurf yn cael eu defnyddio yn yr Oesoedd Canol.

Ym myd natur, ceir: llysiau Cristoffyr (neu Cristoffys), sef Pulicaria dysenterica.[8]

Oriel

[golygu | golygu cod]
Print Almaenig o Sant Cristoffer (1423)
Print Almaenig o Sant Cristoffer (1423) 
Y murlun yn Eglwys Sant Saeran yn ei gyd-destun, union gyferbyn â drws yr eglwys
Y murlun yn Eglwys Sant Saeran yn ei gyd-destun, union gyferbyn â drws yr eglwys 
Murlun o'r sant yn Eglwys Llanilltud Fawr (diwedd y 15g?)[4]
Murlun o'r sant yn Eglwys Llanilltud Fawr (diwedd y 15g?)[4] 
Adluniad o'r murlun yn Eglwys Llandeilo Tal-y-bont, yn Amgueddfa Werin Cymru (peintiwyd y llun gwreiddiol rhwng 1500 a 1540)[9]
Adluniad o'r murlun yn Eglwys Llandeilo Tal-y-bont, yn Amgueddfa Werin Cymru (peintiwyd y llun gwreiddiol rhwng 1500 a 1540)[9] 
Y seintiau Cristoffer ac Antwn ar ddrysau Triptych Syr John Dwnn, gan Hans Memling (tua 1478)[10]
Y seintiau Cristoffer ac Antwn ar ddrysau Triptych Syr John Dwnn, gan Hans Memling (tua 1478)[10] 
Cerfiad (bedd); llun gan P. B. Abery yn y 1900au.
Cerfiad (bedd); llun gan P. B. Abery yn y 1900au. 

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ Geiriadur yr Academi, "Christopher"
  2. ↑ Cross, F. L.; Livingstone, E. A., gol. (1997). The Oxford Dictionary of the Christian Church. Rhydychen ac Efrog Newydd: Gwasg Prifysgol Rhydychen. t. 105.
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 Farmer, David (2004). The Oxford Dictionary of Saints. Rhydychen ac Efrog Newydd: Gwasg Prifysgol Rhydychen. tt. 105–6.
  4. ↑ 4.0 4.1 Lord, Peter (2003). Gweledigaeth yr Oesoedd Canol. Diwylliant Gweledol Cymru. Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru. tt. 213–4, n. 172.
  5. ↑ Gordon, Mari, gol. (2009). Achub Eglwys Sant Teilo: Ailgodi Adeilad Canoloesol. Caerdydd: Llyfrau Amgueddfa Cymru. t. 83.
  6. ↑ (Saesneg) St. Christopher – Parish of Chepstow. Yr Eglwys yng Nghymru. Adalwyd ar 22 Gorffennaf 2015.
  7. ↑ Gwefan Guto'r Glyn.net;] adalwyd 24 Gorffennaf 2015
  8. ↑ Geiriadur Prifysgol Cymru; GPC Ar lein. Canolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd Prifysgol Cymru, 2014. Adalwyd 24 Gorffennaf 2015
  9. ↑ Huws, Sara; Nash, Gerallt D (2008). Eglwys Sant Teilo. Caerdydd: Llyfrau Amgueddfa Cymru. t. 10.
  10. ↑ (Saesneg) The Donne Triptych. Yr Oriel Genedlaethol. Adalwyd ar 23 Gorffennaf 2015.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Cristoffer&oldid=9823505"