Faktor XIII
| Koagulacijski faktor XIII, A1 polipeptid | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Neaktivni homodimer A1 peptida sa svim domenima i glavnim katalitskim ostacima prikazanim različitim bojama. | |||||||
| Identifikatori | |||||||
| Simbol | F13A1 | ||||||
| Alt. simboli | F13A | ||||||
| NCBI gen | 2162 | ||||||
| HGNC | 3531 | ||||||
| OMIM | 134570 | ||||||
| RefSeq | NM_000129 | ||||||
| UniProt | P00488 | ||||||
| Ostali podaci | |||||||
| EC broj | 2.3.2.13 | ||||||
| Lokus | Hrom. 6 p24.2-p23 | ||||||
| |||||||
| Koagulacijski faktor XIII, B-polipeptid | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Trodimenzijska struktura koagulacijskog faktora XIII | |||||||
| Identifikatori | |||||||
| Simbol | F13B | ||||||
| NCBI gen | 2165 | ||||||
| HGNC | 3534 | ||||||
| OMIM | 134580 | ||||||
| RefSeq | NM_001994 | ||||||
| UniProt | P05160 | ||||||
| Ostali podaci | |||||||
| Lokus | Hrom. 1 q31-q32.1 | ||||||
| |||||||
Faktor XIII ili fibrin stabilizirajući faktor je zimogen koji se nalazi u krvi ljudi i nekih drugih životinja. Aktivira ga trombin na faktor XIIIa. Faktor XIIIa je enzim sistema koagulacije krvi koji poprečno veže fibrin. Nedostatak XIII pogoršava stabilnost ugruška i povećava sklonost krvarenju.[1]
Ljudski XIII je heterotetramer. Sastoji se od po dva enzimska A peptida i neenzimska B-peptida. XIIIa je dimer aktiviranih A peptida.[1]
Funkcija
[uredi | uredi izvor]U krvi, trombini cijepaju fibrinogene na fibrine tokom koagulacije i formira se krvni ugrušak na bazi fibrina. Faktor XIII je transglutaminaza koja cirkuliše u ljudskoj krvi kao heterotetramer od po dvije A i B podjedinice. Faktor XIII se vezuje za ugrušak preko svojih B jedinica. U prisustvu fibrina, trombin efikasno cijepa peptidnu vezu R37–G38 svake A jedinice unutar XIII tetramera. Jedinice oslobađaju svoje N-terminalne aktivacijske peptide.[1]
Obje nekovalentno vezane B jedinice sada su u stanju da se odvoje od tetramera uz pomoć kalcijevih iona (Ca2+) u krvi; ovi ioni također aktiviraju preostali dimer dvije A jedinice, putem konformacijske promjene.[1]
Faktor XIIIa (dimer dvije aktivne A jedinice) poprečno povezuje fibrine unutar ugruška, formiranjem izopeptidne veze između različitih glutamina i lizina fibrina. Ove veze čine ugrušak fizički izdržljivijim i štite ga od prerane enzimske degradacije (fibrinoliza).[1]
Kod ljudi, plazmin, antitrombin i TFPI su najrelevantniji proteolitski inhibitori aktivnog faktora XIIIa. α2-makroglobulin je značajan neproteolitski inhibitor.[1]
-
Aktivacijski peptidi (ružičasti) A-jedinice uklanjaju se trombinom (IIa) u prisustvu fibrina. B-jedinica (siva) se oslobađa uz pomoć kalcija i aktivira se dimer jedinice (XIIIa forme). -
XIIIa umrežava fibrin (pojednostavljena slika)
Genetika
[uredi | uredi izvor]Ljudski faktor XIII sastoji se od A i B podjedinica. Podjedinični gen je F13A1. Nalazi se na hromosomu 6, na poziciji 6p24–25. Proteže se preko 160 kbp, ima 14 introna i 15 egzona. Njegova iRNK je 3,9 kbp. Ima 5' UTR od 84 bp i 3' UTR od 1,6 kbp. F13A1 su egzon(i)[1]
- 1 kod 5' UTR
- 2 kod aktivacijskog peptida
- 2–4 kod β-sendvič
- 4–12 kod katalitskog domena
- 12–13 kod β-barela 1
- 13–15 kod β-cijevi 2
Gen B-podjedinice je F13B. Nalazi se na hromosomu 1 na poziciji 1q31–32.1. Prostire se na 28 kpb, ima 11 introna i 12 egzona. Njegova iRNK je 2,2 kbp. Egzon 1 kodira 5' UTR. Egzoni 2–12 kodiraju 10 različitih sushi domena.[1]
Struktura
[uredi | uredi izvor]Faktor XIII ljudske krvi je heterotetramer od po dva A i B linearna polipeptida ili "jedinice". A jedinice su potencijalno katalitske; B jedinice nisu. Jedinice A formiraju dimerni centar. Nekovalentno vezane B jedinice formiraju prstenastu strukturu oko centra. B jedinice se uklanjaju kada se XIII aktivira na XIIIa. Dimeri koji sadrže samo A jedinice se takođe javljaju unutar ćelija kao što su trombociti. Velike količine singularnih B jedinica (monomera) se također javljaju u krvi. Nije poznato da ovi dimeri i monomeri učestvuju u koagulaciji, dok tetrameri učestvuju.[1]
Jedinice imaju masu od oko 83 kDa, 731 aminokiselinskih ostataka, pet proteinskih domena (navedeno od N- do C-terminala , brojevi ostataka su u zagradama):[1]
- aktivacijski peptid (1–37)
- β-sendvič (38–184)
- katalitski domen (185–515), u kojem su ostaci C314, H373, D396 i W279 učestvuje u katalizi
- β-cijev 1 (516–628)
- β-cijev 2 (629–731)
B jedinice su glikoproteinii. Svaki ima masu od oko 80 kDa (8,5% mase je od ugljikohidrata), 641 ostataka i 10 sushi domena. Svaki domen ima oko 60 ostataka i 2 interne disulfidne veze.[1]
Fiziologija
[uredi | uredi izvor]Podjedinice ljudskog faktora XIII su prvenstveno napravljene od trombocita i drugih ćelija porijeklom od koštane srži. B podjedinice se izlučuju u krv pomoću hepatocita. A i B jedinice se kombinuju u krvi i formiraju heterotetramere od po dvije A i B jedinice. Koncentracija heterotetramera krvne plazme je 14–48 mg/L, a poluživot je 9–14 dana.[1]
Ugrušak koji nije stabilizovan FXIIIa je rastvorljiv u 5 mol/L ureji, dok je stabilizovani ugrušak otporan na ovu pojavu.[2]
Nedostatak faktora XIII
[uredi | uredi izvor]Nedostatak faktora XIII (FXIIID), iako je općenito rijedak, ipak se javlja, pri čemu Iran ima najveću globalnu incidencu poremećaja sa 473 slučaja. Grad Khash, koji se nalazi u provincijama Sistan i Balochistan, ima najveću učestalost u Iranu, sa visokom stopom srodnih brakova.[3]
Dijagnostička upotreba
[uredi | uredi izvor]Nivoi faktora XIII se ne mjere rutinski, ali se mogu razmotriti kod pacijenata sa neobjašnjivom sklonošću krvarenju. Kako je enzim prilično specifičan za monocite i makrofage, određivanje prisustva faktora XIII može se koristiti za identifikaciju i klasifikaciju malignih bolesti koje uključuju ove ćelije.[4]
Otkriće
[uredi | uredi izvor]Nedostatak faktora XIII poznat je i kao Laki-Lorandov faktor, po Kalmanu Lakiju i Laszlu Lorandu, naučnicima koji su prvi predložili njegovo postojanje, 1948.[2] Konferencija iz 2005. preporučila je standardizaciju nomenklature.[4]
Također pogledajte
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ a b c d e f g h i j k l Muszbek L, Bereczky Z, Bagoly Z, Komáromi I, Katona É (juli 2011). "Factor XIII: a coagulation factor with multiple plasmatic and cellular functions". Physiological Reviews. 91 (3): 931–72. doi:10.1152/physrev.00016.2010. PMID 21742792. S2CID 24703788.
- ^ a b Laki K, Lóránd L (septembar 1948). "On the Solubility of Fibrin Clots". Science. 108 (2802): 280. Bibcode:1948Sci...108..280L. doi:10.1126/science.108.2802.280. PMID 17842715.
- ^ Dorgalaleh A, Naderi M, Hosseini MS, Alizadeh S, Hosseini S, Tabibian S, et al. (2015). "Factor XIII Deficiency in Iran: A Comprehensive Review of the Literature. Seminars in thrombosis and hemostasis". 41 (3): 323–29. journal zahtijeva
|journal=(pomoć) - ^ a b Muszbek L, Ariëns RA, Ichinose A (januar 2007). "Factor XIII: recommended terms and abbreviations". Journal of Thrombosis and Haemostasis. 5 (1): 181–83. doi:10.1111/j.1538-7836.2006.02182.x. PMID 16938124. S2CID 20424049.
