Аленегадоўля
Аленегадо́ўля — галіна жывёлагадоўлі, трыманне і вырошчванне аленяў.
Паходжанне
[правіць | правіць зыходнік]У вучоных няма адзінага пункту гледжання на месца і час узнікнення аленегадоўлі. Называецца некалькі магчымых самастойных цэнтраў узнікнення ад 2 да 4[1], якія месцяцца ў паўночнай Еўразіі. Першая вядомая пісьмовая ўзгадка пра трыманне аленяў была зроблена ў 449 г. у Кітаі[2] пры апісанні народаў паўднёвай Сібіры. У 2019 г. на Ямале былі знойдзены артэфакты, якія, відавочна, былі часткамі аленевай запрэжкі. Яны адносяцца да перыяду каля 2000 гадоў таму[3]. Гэта найстаражытнейшае сведчанне існавання аленегадоўлі.
Паўночная аленегадоўля
[правіць | правіць зыходнік]Першымі ў гаспадарцы жыхароў тундры, тайгі і лесатундры сталі выкарыстоўвацца паўночныя алені. Лічыцца, што першаснай формай аленегадоўлі было трыманне жывёл пераважна ў якасці транспартнага сродку, калі колькасць свойскіх аленяў была адносна невялікай. Звычайна яны знаходзіліся на свабодным выпасе, узімку іх выкарыстоўвалі для паляванняў, увесну — для вандроўкі на новае месца, дзе вялася здабыча дзікіх звяроў і рыбы. Увосень частка статку магла забівацца. У эвенкаў, што практыкавалі верхавую язду, селекцыйны адбор жывёлы суправаджаўся злучкай свойскіх аленяў з дзікімі[4].
Пераход часткі паўночных народаў да буйной аленегадоўчай гаспадаркі з характэрнай аленегадоўчай качавой культурай адбыўся толькі ў XVII — XVIII стст. з-за вонкавага ўплыву. Пашырэнне межаў Швецыі на поўначы Скандынавіі і Расіі — на поўначы Усходняй Еўропы і Сібіры прывялі да павелічэння эксплуатацыі тубыльцаў у форме падаткаў і ясака, экалагічнага крызісу з-за футравай здабычы і рэзкага скарачэння статкаў дзікіх аленяў[5][6][7]. Тундравая аленегадоўчая культура з буйнымі свойскімі статкамі рабіла гаспадарку карэнных народаў болей эфектыўнай, давала эканамічную незалежнасць аленегадоўцаў ад здабычы і рынку.
У 1888 — 1892 гг. па прыватнай ініцыятыве невялікая колькасць свойскіх паўночных аленяў была перавезена з Сібіры на Аляску для заахвочвання карэнных жыхароў да пераходу да болей прадукцыйных заняткаў. Для навучання аленегадоўле наймаліся цэлыя сем'і са Скандынавіі. Вопыт быў паспяховым, таму ў 1896 — 1902 гг. Кангрэс ЗША фінансаваў закупку аленяў у Расійскай імперыі[8]. У 1929 г. урад Канады заключыў пагадненне з аленегадоўцамі Аляскі аб перагоне значнага статку на свае Паўночна-Заходнія тэрыторыі[9]. Для перагону і навучання таксама наймаліся спецыялісты са Скандынавіі. Хаця перагон стаў складаным, і значная частка аленяў загінула, да 1935 г. на поўначы Канады ўзнікла свая аленегадоўчая гаспадарка.
Пантавая аленегадоўля
[правіць | правіць зыходнік]У XIX ст. узнікла пантавая аленегадоўля[10] для камерцыйнай вытворчасці пантаў, маладых рогаў аленяў, якія здаўна выкарыстоўваюцца ў медыцыне краін Далёкага Усходу. З гэтай мэтай на Алтаі быў прыручаны марал, мясцовы высакародны алень, а ў Прымор'і — плямісты алень. Заснавальнікамі першых прыморскіх гаспадарак сталі выхадцы з Беларусі, Міхаіл Янкоўскі і Бенедыкт Дыбоўскі, высланыя на ўсход Расійскай імперыі пасля паўстання 1863 — 1864 гг.[11] Імя Б. Дыбоўскага звязана з селекцыяй буйной пароды плямістых аленяў (так званы «алень Дыбоўскага»).
На Беларусі аленегадоўля атрымала развіццё з канца 1980-х гг. У нашы дні дзейнічае некалькі гаспадарак[12][13][14]. Іх дзейнасць накіравана на вытворчасць пантаў, задавальненне паляўнічай гаспадаркі, развіццё турызму.
Зноскі
- ↑ N. T. MIROV, NOTES ON THE DOMESTICATION OF REINDEER Архівавана 9 жніўня 2022.
- ↑ Reindeer:Domestication a Short History
- ↑ Reindeer were domesticated much earlier than previously thought, new study suggests
- ↑ Vladislava Vladimirova Technologies of Modern Reindeer. Breeding as Technologies of Power in Circumpolar Russia: a Study of Selective Breeding of Evenki Reindeer
- ↑ Juhan (Jonathan Munves) Reindeer Herding in Finland
- ↑ Sanna (Jennifer Foster) Reindeer Herding in Norway
- ↑ Головнев, А. Говорящие культуры. Традиции самодийцев и угров. — Екатеринбург: УрО РАН, 1995. — С. 50 — 51
- ↑ The Rise and Fall of Alaska’s ‘Reindeer King’
- ↑ The Great Canadian Reindeer Project
- ↑ Оленеводство
- ↑ Вторжение в Старый Свет - Белорусская лесная газета(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 10 жніўня 2022. Праверана 10 жніўня 2022.
- ↑ Единственная в Беларуси оленеферма два года успешно развивается на Миорщине(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 18 жніўня 2020. Праверана 10 жніўня 2022.
- ↑ Пантовое оленеводство: способен ли необычный бизнес возродить деревню?
- ↑ Разведение благородных оленей. Оленеферма в Беларуси
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Головнёв А. В., Гарин Н. П., Куканов Д. А. Оленеводы Ямала (материалы к Атласу кочевых технологий). — Екатеринбург: УрО РАН, 2016. — ISBN 978-5-7691-2472-3.
- Помишин С. Б. Происхождение оленеводства и доместикация северного оленя. — Москва: Наука, 1990. — ISBN 5-02-009988-0.
- Reindeer Husbandry and Global Environmental Change / Tim Horstkotte, Øystein Holand, Jouko Kumpula, Jon Moen. — London: Routledge, 2022. — ISBN 9781003118565.
Спасылкі
[правіць | правіць зыходнік]- What is Reindeer Husbandry?
- International Centre of Reindeer husbandry, - (2009) World Reindeer Husbandry: Peoples, Distribution and Challenges. Documentation. International Centre for Reindeer Husbandry, Kautokeino
- Johnny-Leo L. Jernsletten, Konstantin Klokov Sustainable Reindeer Husbandry
- Г.СЕМЯШКИН, Е.СЕМЯШКИН ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ ОЛЕНЕВОДСТВА
- О.В. Скорина, Т.А. Шкурская ПРОБЛЕМЫ РАЗВИТИЯ ОТРАСЛИ ОЛЕНЕВОДСТВА В РЕСПУБЛИКЕ БЕЛАРУСЬ
Слоўнікі і энцыклапедыі | |
|---|---|
| Нарматыўны кантроль |
