مینیاتور

مینیاتور صنعتی —مینیاتور صنعتی موسلمان شرقی خالقلارینین چوخسرلیک اینجه صنعت تاریخی‌نین ان ماراقلی صحیفه‌لریندن بیریدیر. دۇغرودور، اوْرتا عصرلرده موسلمان رسّاملاری و خالق صنعتکارلاری یارادیجی‌لیق ایله ایندی ده بیزی حئیران ائدن و اوْنو یارادان خالقین بدیعی مدنیتی‌نین قدیملیینی، چوخ جهتلیینی، اؤزون مخصوص لوغونو ثبوت ائدن چوخسای‌لی معمارلیق، تصویری و دکوراتیو صنعت اثرلری یاراتمیشلار و اوْنلارین چوْخو دۆنیا اینجه صنعتی‌نین قیزیل فوندونا داخیل اوْلموش‌دور. بۇنا باخمایاراق، ایران خالقینین دۆنیا بدیعی مدنیتی خزینه‌سینه بخش ائتدیی ان سانبال‌لی و مؤهوم صنعت اینجه لری اوْنون صنعتکارلارینین مینیاتور رسّام‌لیغی ساحه‌سینده یاراتدیغی اثرلردیر.

تصویری صنعتین اؤزل بیر نؤعو اوْلان مینیاتور اۆز طبیعتی اعتباری‌له کیتاب ایلوستراسیاسی اوْلوب کلاسیک شرق شعرسینین (شعر) بیلاواسیطه ائتکیسی آلتیندا اینکیشاف ائتمیشدیر.

شرق شعرلرینی کلاسیکلری‌نین، اؤزل‌له اوْنون فیردوسی و نظامی گنجوی کیمی مشاهیر اؤلمز اثرلری رسّاملار اۇزون توکنمز ایلهام قایناغی اوْلموش و اوْنلارین یارادیجی‌لیغینی یۆکسک اینسان ادّعالارلا زنگینلشدیرمیش‌دیر. فیردوسینین "شاهنامه" حماسه سی، نظامی‌نین فلسفی-آموزشی، رومانتیک-محبّت و تاریخی-قهرمان‌لیق شعرلری رسّاملارین یارادیجی‌لیغینا گۆج‌لو ائتکی(تاثیر) گؤسترمیش،ادّعا-ائستئتیک باخیمیندان تکرار اولونماز، دونیوی مضمونو ایله فرق‌له‌نن، دینی مجرّدلیک‌دن (سویوتلوق‌دان)، چَتین آسلئتیزین‌دن اۇزاق اثرلرین یارادیلماسی اۇزون گۆج‌لو ایستیمول اوْلموش‌دور. شرق شعرلرینی مینیاتور رسساملیغین هومانیست مضمونو و ادّعا ایستیقامتینی مُعیین لشدیرممیش‌دیر، هم ده اوْنون بدیعی فوْرماسینین اینکیشافیندا بللی ایز بوراخمیش‌دیر. بدیعی تصاویر عالمی، شرق شعرسینین اینجه، الوان بدیعی دیلی، آهنگدارلیغی و موسیقی‌لییی رسّاملارا شعر ایله درین‌دن هماهنگ اوْلان شرطی دکوراتیو اۆسلوب، یۆکسک رومانتیک و پوئتیکلشدیریلمیش تصاویر ایفاده واسطه‌لری، شاعیرانه بدیعی قۇرولوش یاراتماغا کؤمک ائتدی. بۇنا گؤره‌دیر کی، یاخین و اوْرتا شرق خالقلارینین مینیاتور رسّام‌لیغی هم کۇنو عۆمومی‌لییی، هم ده بۇ صنعت نؤعونون اؤزونه خاص خۆصیّتلری ایله شرط‌له‌نن بعضی عۆمومی یؤنلره مالیک‌دیر. آنجاق اجتماعی حیاتین اینکیشاف خۆصیّتلری و هر بیر خالقین گۆزل باخیشلاری اوْنون اینجه صنعتی‌نین کاراکترینده ده ایز بوراخمیش‌دیر. اوْنا گؤره ده عرب شرقی‌نین، تۆرکیه و ایران، آذربایجان، اوْرتا آسیا و موغول هیندوستانین مینیاتورلری تکرار اولونماز اؤزللیکلرله فرق‌لنیرلر.

بیر عصردن آرتیق‌دیر کی، شرق مینیاتورونون شاه اثرلری نَینکی عالیم و رسّاملارین، و اله جه ده چوْخلو صنعت سئورلرین دیقّتینی جلب ائدیر. شرق مینیاتورونون تدقیقینه، نیسبتاً یاخین زامانلاردا، عصریمیزین اوّلین‌دن باشلاماسینا باخمایاراق، حاضیردا دۆنیا صنعتشوناس‌لیغی علمینده چوْخ بؤیوک ماده توپلانمیش‌دیر. هم مادهین گئنیش‌لییی، هم ده آنلام و علمی درین‌لییی اعتباری‌له مۆختلیف سجییه‌لی مقاله‌لر، علمی-کۆتلوی(توده) کیتاب و کیتابچالار، اساس‌لی آراشدیرما اثرلری مئیدانا گلمیش‌دیر