Asiya faunası

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç

Asiya faunası — Asiyada həmçinin ətrafdakı dənizlər və adalarda yaşayan bütün heyvanat aləmi. Asiya Pələngi ən böyük ətyeyən məməlilərdən biridir.[1][2] Avropa və Asiya arasında qərbdə təbii bioqeoqrafik sərhəd olmadığı üçün "Asiyanın faunası" termini bir qədər sərtdir. Asiya Palearktik ekozonanın şərq hissəsidir (öz növbəsində Holarktik hissəsidir) və cənub-şərq hissəsi İndomalaya zonasına (əvvəllər Şərq bölgəsi adlanır) aiddir. Asiya canlılığının zənginliyi yağış, hündürlük, topoqrafiya, temperatur və geoloji tarixindəki əhəmiyyətli dəyişikliklər göstərən yaşayış tərzi ilə sıx bağlıdır.

Asiya çöllərində həyatın başlanğıcı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Asiya faunasının formalaşması Mezozoyda Lavrasiya yarım qitəsinin parçalanması ilə başlamışdır. Asiya,Lavrasiya və Qondvana kimi qədim qitələrin parçalarını özündə saxlayır Qondvanadan təxminən 90 MYA ayrılaraq parçaları Afrika və Hindistanı əmələ gətirib Qondvananın flora və faunanı şimala köçdü. Ən son buz dövründə buzlanma və insan immiqrasiya Asiya faunasının paylanmasına təsir göstərdi . Avrasiya və Şimali Amerika bir neçə dəfə Bering torpaq bərxəzi ilə əlaqə saxladı və bir çox Avropalı növlərin çoxsu Şimali Amerikaya köçürdü,bunlara çoxlu sayda məməli və quş faunalarını aid etmək olar və Avrasiya ərazisinə köçün Şimali Amerika faunasının sayı azdır (bir çox zooloqlar Holarktik və Neleartik zonaların Pelearktik zona da birləşməsini istəyir).[3]

Zoogeoqrafik bölgələr

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Asiyanın peyk görünüşü.

Boreal və mülayim Avropa-Sibir regionu Palearktik zonanın ən böyük regiondur ki, bu Rusiyanın şimal nöqtələrindəki tundranı və Skandinaviyanın geniş təbiətini , qitənin üzərində boreal qabıqlı meşələri özündə birləşdirir. Maye suyun çoxu qış üçün əlçatmazdır bitki və heyvanların bir çoxunda maddələr mübadiləsinin çox yavaş olduğu qış sərt keçir. Tayqanın cənubunda əzəmətli geniş və qarışıq meşələr və əzilmiş qabıqlı meşələrdir var . Bu geniş region bir çox paylaşılan bitki və heyvan növləri ilə xarakterizə olunur. Bəzi xarakterik məməlilər Sibir cüyürü , boz qurd , Sığındır .

Aralıq dənizi hövzəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Cənub-Şərqi Asiyadakı Aralıq dənizi ilə sərhəddə olan torpaqlar Aralıq dənizi hövzəsi ekonoqyasına sahibdirlər ki, bu da dünyanın ən böyük və ən müxtəlif akvatoriyalı iqlim bölgəsini təşkil edir, ümumiyyətlə, yüngül, yağışlı qışlar və isti, quru yazlar xarakterikdir. Aralıq dənizi hövzəsinin Aralıq dənizi meşələri, meşəliklər mozaikası, 13 min endemik növə malikdir. Aralıq dənizi hövzəsi dünyanın ən təhlükəli bioloji bölgələrindən biridir; bölgənin orijinal bitkisinin yalnız 4% -i qalıb və torpaqların otlaqların, kənd təsərrüfatının və ya şəhərləşmənin yayılması, meşələrin qırılması və torpaqların konvertasiyası da daxil olmaqla, insan fəaliyyəti regionun çox hissəsini pozmuşdur. Conservation International , Aralıq dənizi hövzəsini dünyanın bioloji müxtəliflik qaynaqlarından biri olaraq təyin etmişdir.

Yaxın Şərq çölləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ərəb səhrasıda də daxil olmaqla, çöllərin böyük bir kəməri Palearktik, Afrotrop və əsl Asiya ekonoqiyalarını ayırır..Ceyanlar, Köpgəröküz , Bərxan pişikləri və dırnaqlı kərtənkələlər bu mühitdə həddindən artıq yaşayan səhra-çöl adaptasiyasına malik olan bəzi növlərdir. Ovçuluq , insan qəsbkarlığı və yaşayış yerlərinin məhv olması səbəbindən bu sahədə zolaqlı kaftar , çaqqal və bal porsuöu kimi bir çox növlər tükənmişdir. Digər növlər, təhlükə altındadır ki ərəb köpgəröküzü və ceyran kimi növlər uğurla yenidən mühafizə edilmişdir.

Qərb və Mərkəzi Asiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qobi səhrasında Baktrian dəvələri

Qara dəniz ilə Xəzər dənizi arasındakı Qafqaz dağları, xüsusən də qabıqlı, geniş və qarışıq meşələrin zəngin bir qarışığıdır və Euxine-Colchic yarpaqlı meşələr mülayim yağış meşələrinə daxildir.

Orta Asiya və İran yaylası quraqlıq çöl otlaqları və çöl hövzələri, dağlıq meşələr, meşəliklər və bölgənin yüksək dağları və çayları xarakterikdir. Cənub Asiyanında Palearktikin sərhədləri böyük ölçündə sonundadır Bu sərhədHimalayanın orta hündürlüyündə dağlıq hissəsinin təxminən 2000–2500 m arasındadır, həmçinin Palearktik və Indomalay eko-zonaları arasındakı sərhədi təşkil edir.

Yapon əntəri

Çin və Yaponiyata bitişik Sibir və Orta Asiyaya nisbətən daha nəmli və mülayimdir və sıx məskunlaşmış çəmənliklər və çay hövzələri yerləşmişdir, çünki dağlıq ərazilərdə zəngin əzəmətli iynəyarpaqlı, geniş və qarışıq meşələr var. Bu da sıx kənd təsərrüfatı və şəhərsalma üçün istifadəyə əlverişlidir. Şərqi Asiya buz dövründə buzlaşmadan çox təsirlənməmişdir. Çin və Yaponiyanın subtropik cənub hissələrində, Palearktik mülayim meşələri bitki və heyvan növlərinin zəngin və fərqli bir qarışığı yaradaraq Indomalayanın subtropik və tropik meşələrinə keçidi. Cənub-Şərqi Çin dağları vasitəi ilə təmin etmişdir, həmçinin bu dünya quş növlərinin 8% -ni təşkil edən Himalayların bioloji müxtəliflik kimi də təyin olunur.[4] Cənub-Şərqi Asiyada yüksək dağ silsilələri Myanmanın şimalında və Cənubi Çinin Palearktik zonanın flora və faunasını təşkil edir. Uyöunlaşmış fauna Myanma , ən şimalında Vyetnam və Tayvanın yüksək dağlarında məskunlaşmışdır.

Hindistan yarımadası

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Kerala şəhərində tünd mavi pələng kəpənəyi

Hindistan yarımadası, Hindistan , Pakistan , Banqladeş , Nepal , Butan və Sri Lankanı əhatə edir. Hinduquş , Karakorum , Himalay və Patkay rayonu şimal-qərbdə, şimalda və şimal-şərqdə bioregionu əhatə edir; bu aralıqlar 45 milyon il bundan əvvəl Asiya ilə şimala doğru sürüklənən Hind yarımadasının toqquşması nəticəsində yaranıb. Hinduquş, Karakorum və Himalay, Hind yarımadasının subtropik və tropik faunası və mülayim iqlim Palearktikekozonası arasında böyük bir biyogeoqrafik sərhəddir. Qərb Qatası və Şri-Lanka mühüm bioloji müxtəliflik qaynaq nöqtələridir.[5]

Sürünənlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Asiyada zəngin sürünən faunası var.Kərtənkələlər, Uropeltidae , Acrochordidae və Xenopeltidae ailələri və qaniankimilər Asiya üçün endemikdir.

Hind kobransı

Timsahlar arasında mugger timsahı ,Hind qavialı , saxta qavial və duzlu su timsahı daxildir . Burada ilana daha çox rast gəlinir bura: boru ilan ( Melanophidium , Plectrurus , Rhinophis , Uropeltis ), dəniz ilan , Aspidlər ( Kral kobrası , Bungarus , Calliophis , Naja , Walterinnesia ), Gürzəkimiləl ( Azemiops , Daboia , Dendrelaphis , Echis , Hypnale , Protobothrops , Trimeresurus , Ovophis , Yalançıbuynuz gürzələr , Qalxansifətlər və s.), Suilanıkimilər ( Achalinus , Amphiesma , Boiga , Calamaria , Cerberus , Coluber , Enhydris , Lycodon , Oligodon , Opisthotropis , Rhabdophis , Pareas , Qumluq ilanı , Ptyas , Sibynophis , Spalerosophis , Trachischium və s.) və koe ilanlar aiddir. Kərtənkələlərə daxildir geckos ( Agamura , Alsophylax , Asaccus , Calodactylodes , Cyrtodactylus , Chondrodactylus , Cnemaspis , Nazik barmaq gekkonlar , Dixonius , Gehyra , Gekko , Gonydactylus , Hemidactylus , Hemiphyllodactylus , Lepidodactylus , Luperosaurus , Perochirus , Pristurus , Teratolepis s ), Ksenozavrlar ( Shinisaurus ), Varan , Uzunayaqlar . Təxminən 100 növ tısbağa və quru tısbağalari bu ərazidə məskunlaşmışdır.( rus tısbağası , keeled box tısbağa , Batagur , Aspideretes , Su tısbağaları , Chitra , Cistoclemmys , Cuora , Geochelone , Heosemys , Indotestudo , , Ocadia , Pangshura , Pelochelys , Rafetus , Sacalia və s. ).

Accentor (Prunellidae) Palaearctic region üçün endemikdir. Həmçinin Holarctik dörd növ endemik quş ailəsi var Qaqar (Gaviidae), Tetralar (Tetraoninae), Təmizçilər (Alcidae) və Ardıcquşlar (Bombycillidae). Indomalay üçn üç endemik quş ailəsisi arasında Peri maviquşları (Irenidae), MAsiya ağacdələnlərivə Filippin dırmaşan quşu (Rhabdornithidae) var. Digər endemik Asiya və ya əsasən Asiyada məskinlaşmış quş ailələrinə daxildir Acrocephalidae , Aegithalidae , Süzərlər , Cettiidae , Chloropseidae , Xərçəngə oşar çovdarçılar , Eupetidae , Buynuzdimdiklər , Kəkilli uzunqanadlar , Oraqdimdik , Milçkqapanlar , Qırqovullar , Pityriaseidae , Podargidae , Tichodromadidae və Qaratoyuqlar . Həmçinin xarakterik olan Pittas , bülbülləri , ququ-qaraalın alacəhrə , drongos , fantails , Sittalar , Orioles , papuqaylar , qaraalın alacəhrə kimi növlərdə var

Məməlilər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Nəhəng panda

Yunqanadlar , colugos (2 növ) və sincabkimilər (19 növ)kimi iki növ Indomalaya ekosistemi üçün endemikdir . Bu ərazidə yaşayan eko-ailələr aşağıdakılardı: Craseonycteridae (Kittinin dodaq yarası ), Diatomyidae , Platacanthomyidae , Tarsiidae ( tarsiers ) və Hylobatidae ( gibbons ) . Indomalaya üçün xarakterik olan böyük məməliləər Asiya şirləri ,[6][7] pələngləri , yabanı Asiya su öküzü , Asiya fili , Hind kərgədanı , Yava kərgədanı Yəhərli tapir daxildir . Digər endemik Asiya ailələri Ursidae ( böyül panda ), Calomyscidae ( siçan kimi hamsterlər ) və Ailuridae ( qırmızı pandalar ) daxildir. Digər endemik heyvan növləri Bharal , Qaur , vəhşi yak və Tibet ceyranı , dörd buynuzlu ceyran , öküz-qoyun ( Keçilər ) Takin , kting Voar , bir neçə növ muntjak , Camış və başqaları. Keçi (Rupicaprini) növlərinə Qorallar və serou aiddir. Asiyanın tropik meşələri dünyanın üç əsas primat icmasından birinə sahibdir ,Və bura lorises , tarsiers , yarpaq yeyən langur ,həmçinin Borneo və Sumatra oranqutan və gibbons kimi 45 növdən birini təşkil edir.

Hindistan kərgədanı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hindistan kərgədanı nəhəng heyvan olub kütləsi 2,5 tona çatır. Yetkin erkək fərdlərinin süysününün hündürlüyü 2 m-ə çatır. Dişilər bir qədər kiçik olur. Quyruq və qulaqlarında sərt tüklərdən ibarət kiçik qotaz olur. Çılpaq, boz-çəhrayı dərisi

Gözləri kiçik olur. Adətən 25 sm-ə qədrə olan yeganə buynuzunun uzunluğu bəzən 60 sm-ə çatır. Fəsiləyə daxil olan digər növlər kimi Hindistan kərgədanının da ayaqlarında 3 barmaq olur.

Asiya fili

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Asiya fili bədəninin uzunluğu 5,5 – 6,4 m. Çiyinlərində hündürlüyü 2,5-3 metr. çəkisi 5 tona yaxın olan fil növüdür. Gövdəsi massivdir. (Ölçüləri Afrika fillərinin qulaqlarından kiçik olan)pərvari iri qulaqları, xırda gözləri və ucunda uzun əzələli xortumu olan nəhəng başı var. Xortumu uzanmış burnu və aşağı dodağından əmələ gəlib. Xortumunun ucunda bir dənə dorsal, ilişkən, barmaqvari uzantı var. Əzaları hündür, sütünvari və beşbarmaqlıdır. Barmaqları ümumi dəri ilə örtülmüşlər, ancaq üzdən sezilirlər. Qabaq əzalarında beş , dal əzalarında isə dörd dırnaqcıq var. Rəngi tünd-bozdan qonura qədər dəyişir. Dərisinin üstündə nahamvar, müxtəlif qalınlıqda epidermal şişlər var. Piy və tər vəzisi yoxdur. Yetkin fillərin tükü seyrək, qılvaridir. Qıcgah ətrafında spesifik dəri vəzisi var. Sinəsində bir cüt məməsi var. Yuxarı, üçüncü kəsici dişlərinin çəkisi 20-25 kq. uzunluğu isə 1,5 metrdir, və ancaq erkəklərdə olur.[8]

Əsasəm Hindistanda, Şri-Lankada, Birmada, Nepalda, Butanda, Banqladeşdə, Kambocada, Laosda, Vyetnamda, Malayziyada, Kalimantan adasında, Sumatrada, Çinin Yunnan əyalətində yaşayırlar. Sıx cəngəlliklərdən, hündür ot örtüklü savannalara qədər müxtəlif landşaftlarda yayılıblar. Adətən yaşlı dişinin başçılığı ilə 15-30 baş sürülərdə dolanırlar.

Asiya hepardı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Asiya hepardı (lat. Acinonyx jubatus venaticus) və ya İran hepardı, Fars hepardı kimi Hepard növünə daxil olan yarımnövlərdən biri. Əvvəllər əsasən Yaxın Şərq və Hisndistanın müxtəlif ərazilərində yayılmışdır[9][10]. Onların ümumi arealı Şimalda Qafqaz, Mərkəzi Asiya, cənubda Ərəbistan yarımadası, Hind okeanı sahilləri, qərbdə Suriya, Aralıq dənizi sahillərindən tutmuş şərqdə Hindistana qədər uzanırdı. Hazırda isə onlar kiçik bir populyasiyalar şəklində ancaq İran ərazisində qalmışdır. XX əsrdən etibarən ancaq kiçik bir ərazidə qala bilmişlər. 2011-ci ilin dekabr ayından 2013-cü ilin noyabr ayına qədər yayıldığı ərazidə onların 84 fotoşəkili çəkilmişdir[11][12]. 2017-ci ilin dekabr ayına görə İranın mərkəzi yaylasında 140 min km² ərazidə bu canlıların 50-dən çox populyasiyasına rastlanmışdır. 2014 FIFA Dünya Kubokunun İran Milli Futbol Komandası rəmzi olmuşdur.

Asiya hepardı 32 min ildən 67 min ilədək öncə Afrika hepardından ayrılmışdır.

Təsviri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici görkəm baxımından Asiya Hepardlarını Afrika hepardlarından fərqləndirmək olduqca çətindir. Bu əsasən genetik xüsusiyyətlərinə görə müəyyən edilmişdir. Üstəlik bu canlıların xəzinin qalınlığı nisbətən azdır[13]. Bu canlılarda bir qayda olaraq dişilər erkəklərdən kiçik olur. Onların bədən uzunluğu 110—150 sm, quyruqlarının uzunluğu 60—80 sm, ayaq üstə hündürlükləri 70—85 sm, çəkiləri isə 40-60 kq arasında dəyişir.

Yayılması və həyat tərzi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Asiya hepardlarının yayılma ərazisi – dağlıq rayonlar, həmçinin yarımsəhra və quru çöllər. Bu canlılara nadir hallarda meşə massivlərində rastlamaq olar. Onların əsas ov obyektləri çütdırnaqlılardır (dağ qoyunu, ceyran, keçi)[14]. Hazırda isə təbiəytdə iri ot yeyən məməlilərin azalması səbəbindən kiçik çikarlarıda yeyə bilirlər. üstəlik ev heyvanlarına da hücumu qeydə alınır. Bir qayda olaraq yalquzaq həyat tərzi keçirirlər. Ancaq iri heyvanların ovlanması məqsədi ilə kiçik qruplar təşkil edəı bilirlər. Bunlar arasında sayları 4 baş belə ola bilir. Dişilərdə boğazlıq dövrü 85-95 gün davam edir. Adətən 2-6 arası bala doğur[15]. Balaların sərbəst həyata başlaması 12-20 aylarında baş verir. Asiya hepardlarının təbii şəraitdə ömür müddəti 20-25 ildir. Onlar qapalı şəraitdə hec zaman çoxalmırlar.

Əvvəllər Asiya hepardları Ərəbistan və Fələstindən Hindistanın daxili rayonlarına, şimalda isə Qazaxıstana qədər olan ərazidə yayılmışdır. Ancaq onların dərilərinə görə brakonerlər tərəfindən kütləvi ovlanması, ot yeyən heyvanların sayında olan azalma, yayılma arelınmın insanlar tərəfindən mənimsənilməsi onklların sayı da azalmağa başlamıəşdır. Artıq 1947-ci ildə Hindistanda Asiya hepardlarının nəsli kəsilmişdir[16]. XX əsrin 6-80-ciillərdə isə İran istisna olmaqla Yaxın Şərq regionunda bu canlılar yoxa çıxmışdır. 2000-ci ildə ətraf mühitin qorunması cəmiyyləri İranla müştərək şəkildə bu canlıların qorunması məqsədi ilə ölkənin 5 rayonunda tədbirlər görməyə başlamışlar. 20000-ci illərdə aparılan araşdırmalar zamanı vəhşi təbiətdə bu canlıların sayının 50-100 arası olması qeydə alınmışdır[17][18]. Gələcəkdə bu canlıların Pakistan və Hindistan ərazilərinə köçürülərək artırılması planları vardır[19].

İnsan təsirləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vəhşi Asiya fili nümayəndələri ərzaq mənbələrinin tükənməsi və yaşayış mühitinin məhv olması səbəbindən yoxa çıxır

Asiyadakı vahid təbiət əhalisi və yaşayış sahələri infrastrukturun inkişafı (barajlar, yollar və turistik obyektlərin inşası) və qeyri-qanuni fəaliyyətlər, qaçaqmalçılıq və ağac oğurluğu kimi zəif nəzarət edilən sənaye və kənd təsərrüfatı istismarı ilə məhv edilir. Nəticədə bioloji müxtəlifliyin itirilməsi və yaşayış itkisi qaçınılmazdır. Yoxsulluğun, əhalinin artımının və sürətli iqtisadi inkişafın bir-birinə qarışmayan canlı həyatının mədəniyyəti təbii ekosistemlərə təzyiq dalğası yaratmışdır. Xüsusilə Çinin möhtəşəm iqtisadi artımı regionda təbii ehtiyatların tədarükünü çətinləşdirir.[20] Cənub-Şərqi Asiya, hər hansı bir əsas tropik bölgənin ən az nisbətən meşəsiz dərəcəsinə malikdir və 2100-cü ilə qədər orijinal meşələrin dörddə birini və bioloji müxtəlifliyin 42% -ni itirəcək.[21] Cənub-Şərqi Asiyadakı bioloji müxtəliflik, ən çox təhlükə altında olan ərazidir, ən çox meşələrin itki nisbəti, ciddi ov təzyiqinə və bir sıra digər təhlükələrə (Hughes, 2017) məruz qalır .[22]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Geptner, VG, Sludskij, AA (1972). Mötərizəddin Sovetskogo Soiuza. Vyssaia Škola, Moskva. [1] Sovet İttifaqının məməlilləri Vol III: Yağıntılar (Feloidea) , Hewmann, A., Komorov, N. Hoffmann, RS (1992 [https://books.google.com/books?id=UxWZ-OmTqVoC&lpg=PA636&ots=RCsYKk2xt4&pg=PA83#v=onepage&f=true ). [https://books.google.com/books?id=UxWZ-OmTqVoC&lpg=PA636&ots=RCsYKk2xt4&pg=PA83#v=onepage&f=true Arxivləşdirilib 2020-07-27 at the Wayback Machine Smithsonian Təşkilatı və Milli Elm Fondu, Vaşinqton).
  2. ↑ Pocock, RI (1939). İngilis Hindistanın Fauna, Ceylon və Burma daxildir. Mammalia. - Cild 1 [2] . Taylor və Francis Ltd., London. Pp. 199-222.
  3. ↑ CBCox, PDMoore, Bioqeoqrafiya: Ekoloji və Evrimsel yanaşma. Wiley-Blackwell, 2005
  4. ↑ Price, TD, J. Zee, K. Jamdar və N. Jamdar. Himalaya boyunca quş növlərinin müxtəlifliyi: Himaşal Pradeshın Kəşmir J. Bombay Nat ilə müqayisəsi. Hist. Soc. 100: 394-410
  5. ↑ Helgen, KM, Groves, CP Biomüxtəliflik və Şri Lanka Batı Qats. Elm, vol 308, 8.apr. 2005
  6. ↑ Geptner, VG, Sludskij, AA (1972). Mötərizəddin Sovetskogo Soiuza. Vyssaia Škola, Moskva. Sovet İttifaqının məməlilləri Vol III: Yağıntılar (Feloidea) Arxivləşdirilib 2020-07-27 at the Wayback Machine , Hewmann, A., Komorov, N. Hoffmann, RS (1992 ). Arxivləşdirilib 2020-07-27 at the Wayback Machine [3]Arxivləşdirilib 2020-07-27 at the Wayback Machine [1] Smithsonian Təşkilatı və Milli Elm Fondu, Vaşinqton).
  7. ↑ Pocock, RI (1939). İngilis Hindistanın Fauna, Ceylon və Burma daxildir. Mammalia. - Cild 1 [2] . Taylor və Francis Ltd., London. Pp. 199-222.
  8. ↑ В.Е Соколов. Редкие и исчезающие животные. Млекопитающие. Москва "Высшая школа" 1986 səh. 368
  9. ↑ Nowell K. and Jackson P. Cheetah Acinonyx jubatus Schreber, 1776 // Wild Cats. Status Survey and Conservation Action Plan. IUCN/SSC Cat Specialist Group, Gland. 1996. 2008-11-12 tarixində arxivləşdirilib.
  10. ↑ Mallon D. P. "Cheetahs in Central Asia: A historical summary" (PDF). Cat News (46). 2007: 4–7. 2017-06-13 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2019-03-13.
  11. ↑ Farhadinia, M.S., Eslami, M., Hobeali, K., Hosseini-Zavarei, F., Gholikhani, N. & Tak Tehrani, A. (2014). Status of Asiatic cheetah in Iran: A country-scale assessment. Report to People’s Trust for Endangered Species. Tehran: Iranian Cheetah Society.
  12. ↑ Farhadinia, M.S., Hunter, L.T., Jourabchian, A., Hosseini-Zavarei, F., Akbari, H., Ziaie, H., Schaller, G.B. and Jowkar, H. "The critically endangered Asiatic cheetah Acinonyx jubatus venaticus in Iran: a review of recent distribution, and conservation status". Biodiversity and Conservation. 26 (5). 2017: 1–20. doi:10.1007/s10531-017-1298-8. 2022-01-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-13.
  13. ↑ Pocock, R. I. Acinonyx jubatus // The Fauna of British India, including Ceylon and Burma. Mammalia. – Volume 1. London: Taylor and Francis Ltd. 1939. 324–330.
  14. ↑ Farhadinia, M.S.; Hosseini-Zavarei, F.; Nezami, B.; Harati, H.; Absalan, H.; Fabiano, E.; Marker, L. "Feeding ecology of the Asiatic cheetah Acinonyx jubatus venaticus in low prey habitats in northeastern Iran: Implications for effective conservation". Journal of Arid Environments. 87. 2012: 206–211. doi:10.1016/j.jaridenv.2012.05.002.
  15. ↑ Farhadinia, M.S. Ecology and conservation of the Asiatic cheetah in Miandasht Wildlife Refuge, Iran. Tehran: Iranian Cheetah Society. 2007.
  16. ↑ Divyabhanusinh. The End of a Trail: the Cheetah in India. Banyan Books, New Delhi. 1999.
  17. ↑ Asadi, H. The environmental limitations and future of the Asiatic cheetah in Iran. Unpublished project progress report (PDF). IUCN Iran. 1997. 2020-05-26 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2019-03-13.
  18. ↑ Jourabchian, A.R., Farhadinia, M.S. (2008). Final report on Conservation of the Asiatic cheetah, its natural habitats and associated biota in Iran. Project Number IRA/00/G35 (GEF/UNDP/DoE), Tehran, Iran.
  19. ↑ Jackson, P.F.R. "Cheetah reintroduction—more to add". Oryx. 19 (03). 1985: 167. doi:10.1017/s0030605300025357.
  20. ↑ "Fauna & Flora International Asiya-Sakit okean regionunda". 2010-10-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-13.
  21. ↑ NS Sodhi və digərləri, Cənub-Şərqi Asiyadakı bioloji müxtəliflik: gözlənilən fəlakət. Ekologiya və Təkamül Trends, Vol.19, Sayı 12, 2004
  22. ↑ Hughes, A. (2017) Cənub-Şərqi Asiyadakı bioloji müxtəlifliyin zərərlərini, Ecosphere sürücüsünü anlayırıq. 10.1002 / ecs2.1624
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Asiya_faunası&oldid=7858299"