Wolhaarmammoet
| Wolhaarmammoet | |
|---|---|
| |
| ’n Model in die Royal BC Museum in Victoria, Kanada. | |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| Filum: | |
| Klas: | |
| Orde: | |
| Familie: | |
| Genus: | |
| Spesie: | †M. primigenius
|
| Binomiale naam | |
| †Mammuthus primigenius Blumenbach, 1799
| |
| Sinonieme | |
| |
Die wolhaarmammoet of wollerige mammoet (Mammuthus primigenius) was ’n spesie mammoete wat in die Pleistoseen-epog geleef het en was die laaste in ’n lyn mammoetspesies wat begin het by die Mammuthus subplanifrons in die vroeë Plioseen. Die wolhaarmammoet het 400 000 jaar gelede in Oos-Asië van die steppe-mammoet afgeskei. Sy naaste lewende verwant is die Asiatiese olifant.
Hierdie diere is van die prehistoriese diere waarvan die voorkoms en gedrag die beste bestudeer is danksy die ontdekking van bevrore karkasse in Siberië en Alaska, sowel as geraamtes, tande, maaginhoud, mis en uitbeeldings in prehistoriese grottekeninge. Die oorskotte van mammoete was lank reeds in Asië bekend voordat dit in die 17de eeu in Europa bekend geword het. Daar was lank debatte oor die oorsprong van die oorblyfsels, en baie het gemeen dis die oorskotte van legendariese diere. Georges Cuvier het die mammoet in 1796 geïdentifiseer as ’n uitgestorwe olifantspesie.
Eienskappe en gedrag
[wysig | wysig bron]
Die wolhaarmammoet was omtrent dieselfde grootte as die moderne Afrika-olifant. Mannetjies was by hul skouers tussen 2,7 en 3,4 m hoog en het sowat 6 ton geweeg. Wyfies was tussen 2,6 en 2,9 m hoog en het tot 4 ton geweeg. ’n Pasgebore kalfie het sowat 90 kg geweeg. Die dier was goed aangepas by die koue omgewing tydens die laaste ystyd. Dit was met hare bedek, met ’n buitepels van lang hare en ’n korter onderpels. Die kleur het gewissel van donker tot lig. Die ore en stert was kort om vriesbrand en hitteverlies te voorkom. Dit het lang, gekromde slagtande gehad, en vier kiestande wat ses keer tydens sy leeftyd vervang is.
Sy gedrag het baie met moderne olifante s’n ooreengestem – hy het sy slagtande en slurp gebruik om voorwerpe te beweeg, te baklei en te wei. Sy dieet was hoofsaaklik gras en rietgras. Individuele diere het waarskynlik tot 60 jaar oud geword. Hul habitat was die mammoetsteppe, wat gestrek het oor Noord-Eurasië en Noord-Amerika.
Die wolhaarmammoet het saam met die vroeë mense voorgekom, en dié het die diere se bene en slagtande gebruik om kuns, gereedskap en blyplekke te skep, en hulle het die vleis geëet. Die spesie het sowat 10 000 jaar gelede, aan die einde van die Pleistoseen, van die vasteland af verdwyn – waarskynlik weens klimaatsveranderings en die gevolglike krimping van sy habitat of omdat hy deur mense gejag is, of ’n kombinasie daarvan. Geïsoleerde groepe het tot sowat 6 400 jaar gelede op St. Paulus-eiland naby Alaska en tot 4 000 jaar gelede op Wrangel-eiland naby Siberië voorgekom. Nadat die diere uitgesterf het, het mense voortgegaan om hul ivoor te gebruik – ’n praktyk wat vandag nog voortduur.
Evolusie
[wysig | wysig bron]Die eerste bekende lede van Proboscidea, die klade wat olifante bevat, het sowat 55 miljoen jaar gelede om die Tetis-see (tussen die ou kontinente Gondwana en Laurasië) voorgekom. Die familie Elephantidae het sowat 6 miljoen jaar gelede in Afrika voorgekom en sluit moderne olifante en die uitgestorwe mammoete in. Die volgende diagram wys die plek van die genus Mammuthus tussen die ander lede van Proboscidea.[1]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
In 2005 het navorsers ’n volledige profiel van die wolhaarmammoet se mitochondriale genoom saamgestel en daardeur kon hulle die noue evolusieverhouding tussen dié dier en die Asiatiese olifant (Elephas maximus) naspeur.[2] Afrika-olifante (Loxodonta africana) het sowat 6 miljoen jaar gelede van hierdie klade afgeskei, min of meer in die tyd toe ’n soortgelyke skeiding tussen die mens en die sjimpansee plaasgevind het.
In 2008 het ’n studie van die wolhaarmammoet se DNS getoon dié dier en die Afrika-olifant is 98,55% tot 99,40% identies.[3] ’n Studie in 2010 het daarop gedui dat die skeiding tussen die mammoet en Asiatiese olifant sowat 5,8 miljoen tot 7,8 miljoen jaar gelede plaasgevind het, terwyl die Afrika-olifant tussen 6,6 miljoen en 8,8 miljoen jaar gelede van ’n vroeëre gemeenskaplike voorouer afgeskei het.[4]
.jpg)
Die eerste bekende lede van die genus Mammuthus is die Afrika-spesies M. subplanifrons van die Plioseen en die M. africanavus van die Pleistoseen. Eersgenoemde is vermoedelik die voorouer van latere vorms. Mammoete het sowat 3 miljoen jaar gelede hul verskyning in Europa gemaak. Die eerste bekende Europese mammoet is M. rumanus; dit het oor Europa en China versprei. Nog ’n spesie het 2 miljoen tot 1,7 miljoen jaar gelede van hulle afgeskei en hulle vervang: M. meridionalis. Hierdie spesie is weer deur die steppemammoete (M. trogontherii) vervang – hulle het sowat ’n miljoen jaar gelede in Oos-Afrika ontstaan.[5] Die Columbiaanse mammoet het uit ’n groep M. trogontherii ontwikkel wat sowat 1,5 miljoen jaar gelede oor die Beringstraat na Noord-Amerika getrek het. Die wolhaarmammoet het in Siberië uit die M. trogontherii ontwikkel. Wolhaarmammoete het sowat 100 000 jaar gelede hul verskyning in Noord-Amerika gemaak.[6]
’n Genetikastudie in 2011 het getoon twee voorbeelde van die Columbiaanse mammoet kan in ’n subklade van die wolhaarmammoet geklassifiseer word. Dit dui daarop dat die twee bevolkings verbaster het. ’n Noord-Amerikaanse vorm wat soms M. jeffersonii genoem word, is dalk ’n hibried tussen die twee spesies.[7]
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Shoshani, J.; Ferretti, M. P.; Lister, A. M.; Agenbroad, L. D.; Saegusa, H.; Mol, D.; Takahashi, K. (2007). "Relationships within the Elephantinae using hyoid characters". Quaternary International. 169-170: 174. Bibcode:2007QuInt.169..174S.doi:10.1016/j.quaint.2007.02.003
- ↑ Gross, L. (2006). "Reading the Evolutionary History of the Woolly Mammoth in Its Mitochondrial Genome". PLoS Biology 4 (3): e74.doi:10.1371/journal.pbio.0040074. PMC 1360100.PMID 20076539
- ↑ Will findings recreate the woolly mammoth? Geargiveer 11 Februarie 2009 op Wayback Machine, Pittsburgh Post-Gazette, 20 November 2008
- ↑ Rohland, N.; Reich, D.; Mallick, S.; Meyer, M.; Green, R. E.; Georgiadis, N. J.; Roca, A. L.; Hofreiter, M. (2010). Penny, David, ed."Genomic DNA Sequences from Mastodon and Woolly Mammoth Reveal Deep Speciation of Forest and Savanna Elephants". PLoS Biology 8 (12): e1000564. doi:10.1371/journal.pbio.1000564.PMC 3006346. PMID 21203580
- ↑ Lister, A. M.; Sher, A. V.; Van Essen, H.; Wei, G. (2005). "The pattern and process of mammoth evolution in Eurasia". Quaternary International. 126–128: 49. Bibcode:2005QuInt.126...49L.doi:10.1016/j.quaint.2004.04.014
- ↑ Lister, A.; Bahn, P. (2007). Mammoths - Giants of the Ice Age (3 ed.). Londen: Frances Lincoln. ISBN 978-0-520-26160-0
- ↑ Enk, J.; Devault, A.; Debruyne, R.; King, C. E.; Treangen, T.; O'Rourke, D.; Salzberg, S. L.; Fisher, D.; MacPhee, R.; Poinar, H. (2011). "Complete Columbian mammoth mitogenome suggests interbreeding with woolly mammoths". Genome Biology 12 (5): R51.doi:10.1186/gb-2011-12-5-r51. PMC 3219973. PMID 21627792
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Wolhaarmammoet.
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
