Gaan na inhoud

Vitamien

Wysig skakels
in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
’n Houer met vitamien B-pille.

’n Vitamien is ’n organiese verbinding en ’n noodsaaklike voedingstof wat ’n organisme in beperkte hoeveelhede nodig het. ’n Organies-chemiese verbinding (of ’n verwante groep verbindings) word ’n vitamien genoem wanneer die organisme self nie die verbinding in genoegsame hoeveelhede kan vervaardig nie en dit deur sy dieet moet inneem. Die term "vitamien" hang af van die omstandighede van die spesifieke organisme. Askorbiensuur, ’n vorm van vitamien C, is byvoorbeeld ’n vitamien vir mense, maar nie vir die meeste ander soorte diere nie. Vitamien D is noodsaaklik vir mense wie se vel nie genoeg aan die son blootgestel word nie, want ultravioletlig help met sintese in die vel se selle. Vitamienaanvullings is belangrik vir die behandeling van sekere gesondheidsprobleme, maar daar is min bewyse van die voordele daarvan vir andersins gesonde mense.[1]

Die term "vitamien" sluit gewoonlik nie ander essensiële voedingstowwe soos minerale, essensiële vetsure en essensiële aminosure in nie.[2] Op die oomblik word 13 vitamiene algemeen erken. Hulle word volgens biologiese en chemiese aktiwiteit geklassifiseer en nie volgens struktuur nie. Elke vitamien verwys dus na ’n aantal verbindings wat almal ’n sekere biologiese aktiwiteit het wat met daardie vitamien verbind word. Sulke groepe chemikalieë word groepeer onder ’n beskrywing van een letter, soos vitamien A, wat die verbindings retinal, retinol en vier bekende karotenoïede insluit.

Werking

[wysig | wysig bron]

Vitamiene het uiteenlopende biochemiese werkinge. Sommige, soos vitamin D, het hormoontipe funksies as reguleerders van minerale metabolisme, of van sel- en weefselgroei of differensiasie (soos sommige vorme van vitamien A). Ander dien as antioksidante (byvoorbeeld vitamien E en soms vitamien C).[3] Die grootste groep vitamiene, die B-kompleks, dien as ko-ensieme; laasgenoemde help ensieme in hul werk as katalisators in metabolisme.

Voor die middel 1930's is vitamiene slegs deur voedselinname verkry; veranderings in dieet, soos met seisoenveranderings, het die inname van vitamiene grootliks beïnvloed. Sedertdien word vitamiene vervaardig en is hulle goedkoop as aanvullers beskikbaar. Die bestudering van strukturele aktiwiteit, funksies en hul rol in die handhawing van goeie gesondheid word vitaminologie genoem.[4]

Lys vitamiene

[wysig | wysig bron]

Elke vitamien word gewoonlik ’n verskeie reaksies gebruik en moet dus verskeie funksies hê.[5]

Vitamien Chemiese naam Oplos-
baarheid 		Aanbevole daaglikse inname
(VSA; mans 19-70)[6] 		Siekte weens tekort Maksimum daaglikse inname[6] Siekte weens oordosis Voedselbronne
Vitamien A Retinol, retinal en vier karotenoïede insluitende betakaroteen Vet 900 µg Nagblindheid, hiperkeratose en keratomalasie[7] 3 000 µg Hipervitaminose A Lewer, lemoene, ryp geel vrugte, blaargroentes, wortels, pampoen, skorsies, spinasie, vis, sojamelk, melk
Vitamien B1 Tiamien Water 1,2 mg Beriberi, Wernicke-Korsakoff-sindroom NVT[8] Duiseligheid of spierontspanning met groot dosisse.[9] Varkvleis, hawermeel, bruinrys, groente, aartappels, lewer, eiers
Vitamien B2 Riboflavien Water 1,3 mg Ariboflavinose, glossitis, stomatitis NVT Suiwelprodukte, piesangs, springmielies, groenbone, aspersies
Vitamien B3 Niasien, niasienamied, niasienamiedribosied Water 16 mg Pellagra 35 mg Lewerskade (dosisse > 2 g/dag)[10] Vleis, vis, eiers, baie groentes, sampioene, boomneute
Vitamien B5 Pantoteensuur Water 5 mg[11] Parestesie NVT Diarree; moontlike naarheid en sooibrand.[12] Vleis, broccoli, avokado's
Vitamien B6 Piridoksien, piridoksamien, piridoksaal Water 1,3–1,7 mg Bloedarmoede[13] periferale neuropatie 100 mg Verswakking van propriosepsie, senuskade (dosisse > 100 mg/dag) Vleis, groente, boomneute, piesangs
Vitamien B7 Biotien Water 30 µg Dermatitis, enteritis NVT Rou eiergeel, lewer, grondbone, groen blaargroentes
Vitamien B9 Folaat Water 400 µg Megaloblastiese bloedarmoede; geboortedefekte 1 000 µg Kan simptome van vitamien B12-tekort verberg. Blaargroentes, pasta, brood, ontbytkos, lewer
Vitamien B12 Sianokobalamien, hidroksokobalamien, metielkobalamien, adenosilkobalamien Water 2,4 µg Verderflike anemie[14] NVT Aknee-agtige uitslag. Vleis, pluimvee, vis, eiers, melk
Vitamien C Askorbiensuur Water 90 mg Skeurbuik 2 000 mg Vitamien C-megadosering Baie vrugte en groentes, lewer
Vitamien D Kolekalsiferol (D3), ergokalsiferol (D2) Vet 10 µg[15] Ragitis en osteomalasie 50 µg Hipervitaminose D Vis, eiers, lewer, sampioene
Vitamien E Tokoferole en tokotrinole Vet 15 mg Tekort baie seldsaam; onvrugbaarheid, steriliteit, miskrame [16] 1 000 mg Seldsaam Baie vrugte en groente, neute en sade
Vitamien K Fillokinoon, menakinone Vet 120 µg Bloeiende diatese NVT Toename in bloedstolling by mense wat warfarien gebruik.[17] Groen blaargroentes soos spinasie, eiergeel, lewer

Uitwerking op gesondheid

[wysig | wysig bron]

Vitamiene is noodsaaklik vir die normale groei en ontwikkeling van ’n meersellige organisme. Deur die genetiese bloudruk te gebruik wat hy van sy ouers geërf het, begin ’n fetus ontwikkel danksy die voedingstowwe wat dit inneem. Dit het op sekere tye bepaalde vitamiene en minerale nodig. Dié stowwe help met die chemiese reaksies wat onder meer die vel, been en spiere vervaardig. As daar ernstige tekorte in een of meer van hierdie voedingstowwe is, kan ’n kind ’n gebreksiekte ontwikkel. Selfs klein tekorte kan permanente skade veroorsaak.[18]

Vitamiene word meestal deur voedsel ingeneem, maar ’n paar op ander maniere. Mikro-organismes in die ingewande – wat algemeen as "dermflora" bekend is – vervaardig vitamien K en biotien, terwyl een vorm van vitamien D in die vel vervaardig word met die hulp van natuurlike ultravioletstrale van die son af.

Nadat groei en ontwikkeling voltooi is, bly vitamiene noodsaaklike voedingstowwe vir die gesonde instandhouding van selle, weefsel en organe van meersellige organismes; hulle stel ook ’n meersellige lewensvorm in staat om chemiese energie doeltreffend te gebruik wat deur kos verskaf word, en help om die proteïene, koolhidrate en vette te prosesseer wat nodig is vir selasemhaling.[3]

Aanvullings

[wysig | wysig bron]

Daar is min getuienis dat aanvullings vir organismes wat andersins gesond is, enige voordeel inhou wat kanker en hartvatsiektes betref.[1][19] Aanvullings van vitamiene A en E het nie net geen voordele vir algemeen gesonde individue nie, maar kan mortaliteit verhoog. Die twee groot studies wat hierdie gevolgtrekking steun, het egter rokers ingesluit, terwyl dit reeds bekend was dat betakaroteen-aanvulling nadelig is vir rokers.[19][20] Ander studies het bevind vitamien E-giftigheid is beperk tot ’n spesifieke vorm wanneer te veel daarvan ingeneem word.[21]

Lande en organisasies het dikwels regulasies wat perke stel op vitamien- en mineraaldosisse as aanvullings. Die meeste vitamiene wat as dieetaanvullings verkoop word, mag nie ’n maksimum daaglikse dosis oorskry nie.[22][23]

Dieetaanvullings bevat dikwels vitamiene, maar kan ook ander bestanddele soos minerale, kruie en ander plantmateriaal hê. Daar is wetenskaplike bewyse dat dieetaanvullings voordele inhou vir mense met sekere gesondheidstoestande.[24] In sommige gevalle kan vitamienaanvullings egter ’n ongewenste uitwerking hê, veral as dit ingeneem word voor ’n operasie, saam met ander dieetaanvullings of medisyne of deur mense met sekere gesondheidstoestande.[24] Hulle kan ook dosisse bevat wat baie hoër is of ander vorme het as dit wat deur kos ingekry word.[25]

Uitwerking van gaarmaakmetodes

[wysig | wysig bron]

Die Amerikaanse departement van landbou (USDA) het uitgebreide studies gedoen oor die persentasie van verskeie voedingstowwe wat verlore gaan as dit gaargemaak word.[26] (Dit is belangrik om te weet dat sommige vitamiene beter deur die liggaam opgeneem word as die kos gekook is.)[27]

Die tabel hier onder toon of die waarde van verskeie soorte vitamiene verlore kan gaan weens hitte, soos wanneer kos gekook, gebraai of gestoom word. Die uitwerking van die sny van kos kan gesien word uit blootstelling aan lug en lig. Wateroplosbare vitamiene soos B en C los in die water op wanneer groente gekook word en gaan verlore wanneer die water weggegooi word.[28]

Vitamien Oplosbaar in water Blootstelling aan lug Blootstelling aan lig Blootstelling aan hitte
Vitamien A nee gedeeltelik gedeeltelik redelik stabiel
Vitamien C baie onstabiel ja ja ja
Vitamien D nee nee nee nee
Vitamien E nee ja ja nee
Vitamien K nee nee ja nee
Tiamien (B1) baie nee ? > 100 °C
Riboflavien (B2) effens nee in oplossings nee
Niasien (B3) ja nee nee nee
Pantoteniensuur (B5) redelik stabiel ? nee ja
Vitamien B6 ja ? ja ?
Biotien (B7) effens ? ? nee
Foliensuur (B9) ja ? wanneer droog by hoë temp.
Vitamien B12 ja ? ja nee

Tekorte

[wysig | wysig bron]

Mense moet vitamiene priodiek, maar met verskillende tussenposes, inneem om tekorte te vermy. Die menslike liggaam stoor vitamiene op verskillende maniere; aansienlike hoeveelhede vitamiene A, D en B12 word hoofsaaklik in die lewer gestoor,[16] en ’n volwassene se dieet kan baie maande lank te min vitamiene A en D en soms jare lank te min B12 bevat sonder dat ’n gebreksiekte ontstaan. Vitamien B3 (niasien en niasinamied) word nie in aansienlike hoeveelhede gestoor nie; dit kan net ’n paar weke lank hou.[7][16] Die eerste tekens van skeurbuik by mense weens ’n tekort aan vitamien C het in studies grootliks gewissel: van ’n maand tot meer as ses maande – dit het afgehang van deelnemers se vorige dieetgeskiedenis wat die liggaam se stoorplekke bepaal het.[29]

Vitamientekorte kan óf primêr óf sekondêr wees. ’n Primêre tekort kom voor wanneer ’n organisme nie genoeg van ’n vitamien deur sy kos inkry nie. ’n Sekondêre tekort kan voorkom wanneer ’n onderliggende toestand soos weens rook, te veel alkohol of medikasie, inmeng met die opname van ’n vitamien en dit voorkom of beperk.[16] Mense met ’n dieet vol variasie sal nie sommer ’n ernstige primêre vitamientekort ondervind nie. ’n Beperkte dieet, daarteenoor, kan voortdurende vitamientekorte tot gevolg hê en dit kan lei tot dikwels pynlike of potensieel dodelike siektes.

Bekende vitamientekorte by mense behels tiamien (beriberi), niasien (pellagra),[30] vitamien C (skeurbuik) en vitamien D (ragitis).[31] In die grootste deel van die ontwikkelde wêreld is sulke tekorte seldsaam; dit is danksy genoeg kos en die toevoeging van vitamiene en minerale tot algemene kossoorte.[6][16] Benewens hierdie klassieke siektes is daar getuienis dat daar miskien ’n verband tussen vitamientekorte en ’n verskeidenheid ander kwale is.[32][33]

Hipervitaminose

[wysig | wysig bron]

Sommige vitamiene het aangemelde newe-effekte waarvan die erns kan afhang van die grootte van die dosis. Die moontlikheid om te veel vitamiene uit kos te kry is klein, maar dit is moontlik met ’n oordosis vitamienaanvulling. Simptome kan insluit naarheid, vomering en diarree.[7][34] Dit kan voorkom word deur ’n maksimum daaglikse dosis vas te stel, soos die VSA se Institute of Medicine of the National Academies en die Europese Unie se European Food Safety Authority doen.[35]

Geskiedenis

[wysig | wysig bron]
Die ontdekkingsdatums van vitamiene
en hul bronne
Jaar Vitamien Voedselbron
1913 Vitamien A Lewertraanolie
1910 Vitamien B1 Ryssemels
1920 Vitamien C Sitrus, vars kos
1920 Vitamien D Lewertraanolie
1920 Vitamien B2 Vleis, suiwelprodukte, eiers
1922 Vitamien E Koringkiemolie,
ongesuiwerde groente-olies
1929 Vitamien K1 Blaargroentes
1931 Vitamien B5 Vleis, volgrane
1931 Vitamien B7 Vleis, suiwelprodukte, eiers
1934 Vitamien B6 Vleis, suiwelprodukte
1936 Vitamien B3 Vleis, graan
1941 Vitamien B9 Blaargroentes
1948[36] Vitamien B12 Lewer, eiers, diereprodukte

Die waarde daarvan om ’n sekere kossoort te eet om gesond te bly is besef lank voordat vitamiene geïdentifiseer is. Die antieke Egiptenare het geweet lewer kan help teen nagblindheid, ’n siekte wat nou aan ’n tekort aan vitamien A toegeskryf word.[37] Die toename in lang seereise tydens die Renaissance het gelei tot langer tydperke waar daar geen toegang tot vars vrugte en groente was nie, en siektes weens ’n vitamientekort was algemeen onder matrose.[38]

In 1747 het die Skotse dokter James Lind ontdek sitrusvrugte help voorkom skeurbuik, ’n taamlik dodelike siekte waar kollageen nie behoorlik gevorm word nie en dit lei tot swak wondheling, bloeding van die tandvleise, kwaai pyn en die dood.[37] In 1753 het Lind sy Treatise on the Scurvy gepubliseer, waarin aanbeveel word dat suurlemoene en lemmetjies geëet word om skeurbuik te voorkom, en die Britse vloot het dié aanbeveling gevolg. Dit het tot gevolg gehad dat die spotnaam limey vir Britse matrose ontstaan het.

In die vloot se Arktiese ekspedisies van die 19de eeu is Lind se ontdekking nie algemeen aanvaar nie, want daar is geglo skeurbuik kan voorkom word met goeie higiëne, gereelde oefening en om die moed van die matrose hoog te hou.[37] Arktiese ekspedisies het dus steeds gebuk gegaan onder skeurbuik en ander gebreksiektes. In die vroeë 20ste eeu, toe Robert Falcon Scott sy twee ekspedisies na Antarktika onderneem het, was die algemene mediese teorie dat skeurbuik veroorsaak word deur "besmette" blikkieskos.[37]

In die laat 18de en vroeë 19de eeu het studies met die ontneming van kossoorte wetenskaplikes in staat gestel om ’n paar vitamiene te isoleer en identifiseer. Lipied van visolie is gebruik om ragitis in rotte te genees, en die vetoplosbare voedingstof is "antiragitis A" genoem. Die eerste "vitamien"-bioaktiwiteit wat geïsoleer is en wat ragitis genees het, is dus aanvanklik "vitamien A" genoem; die bioaktiwiteit van hierdie samestelling word egter nou vitamien D genoem.[39]

In 1881 het die Russiese dokter Nikolai Loenin die uitwerking van skeurbuik aan die Universiteit van Tartu in die hedendaagse Estland bestudeer.[40] Hy het muise ’n kunsmatige mengsel gevoer van al die geskeide bestanddele van melk wat destyds bekend was, naamlik die proteïene, vette, koolhidrate en soute. Die muise wat net die individuele bestanddele ingekry het, het gevrek en dié wat regte melk ingekry het, het normaal ontwikkel. Hy het tot die gevolgtrekking gekom "’n natuurlike kossoort soos melk moet dus, benewens hierdie hoofbestanddele, klein hoeveelhede onbekende stowwe bevat wat noodsaaklik is vir die lewe".[40] Dit is egter deur sy adviseur, Gustav von Bunge, verwerp selfs nadat ander studente dieselfde resultate gekry het.[41]

In Oos-Asië, waar gepoleerde witrys die algemene stapelvoedsel van die middelklas was, was beriberi endemies weens die gebrek aan vitamien B1. In 1884 het Takaki Kanehiro, ’n Brits opgeleide dokter van die Japannese vloot, besef beriberi was endemies onder die laeklas-bemanning, wat dikwels niks anders as rys geëet het nie, maar nie onder offisiere, wat kos in ’n Westerse styl geëet het, nie. Met die steun van die Japannese vloot het hy eksperimente gedoen onder die bemanning van twee oorlogskepe. Die een skip s’n is net rys gevoer en die ander skip s’n ’n dieet van vleis, vis, rog, rys en bone. Onder die groep wat net rys geëet het, was daar eindelik 161 gevalle van beriberi en 25 sterfgevalle, terwyl daar onder die ander groep net 14 gevalle van beriberi en geen sterftes was nie. Dit het Takaki en die vloot oortuig die matrose se dieet was die oorsaak van beriberi, maar hulle het verkeerdelik geglo voldoende hoeveelhede proteïene voorkom die siekte.[42] Dat die siekte die gevolg kon wees van die een of ander dieettekort is verder deur Christiaan Eijkman ondersoek; hy het in 1897 ontdek ’n dieet van ongepoleerde rys in plaas van die gepoleerde variëteit het beriberi by hoenders help voorkom.[30]

Die volgende jaar het Frederick Hopkins voorgestel sekere kosse bevat "bykomende faktore " – benewens proteïene, vette, koolhidrate, ens.  – wat nodig is vir die werking van die menslike liggaam.[37] Hopkins en Eijkman het in 1929 die Nobelprys in Fisiologie of Geneeskunde gekry vir hul ontdekkings.[43]

In 1910 is die eerste vitamienkompleks deur die Japannese wetenskaplike Umetaro Suzuki geïsoleer; hy het ’n wateroplosbare kompleks van mikrovoedingstowwe uit ryssemels onttrek en dit "aberiensuur" (later Orizanin) genoem. Hy het die ontdekking in ’n Japannese wetenskaptydskrif gepubliseer.[44] Toe die artikel in Duits vertaal word, is nie in die vertaling genoem (soos in die Japannese artikel) dat dit ’n nuut ontdekte voedingstof is nie, en sy ontdekking het dus nie publisiteit gekry nie. In 1912 het die Pools gebore biochemis Casimir Funk, wat in Londen gewerk het, dieselfde kompleks onttrek en voorgestel dit word "vitamine" genoem. Dit sou later bekend word as vitamien B3 (niasien), hoewel hy dit beskryf het as "anti-beriberi-faktor" (wat vandag tiamien of vitamien B1 genoem sou word).

Funk het die hipotese voorgestel dat ander siektes soos ragitis, pellagra, seliaksiekte en skeurbuik ook met vitamiene genees kan word. Max Nierenstein, ’n vriend van die Bristol-universiteit, het glo die naam "vitamine" voorgestel, van "vital amine" ("noodsaaklike amien").[45]).[46] Die naam het gou sinoniem geraak met Hopkins se "bykomende faktore", en teen die tyd dat dit bekend was dat nie alle vitamiene amiene is nie, was die woord reeds gevestig.

Name van herklassifiseerde vitamiene
Vorige naam Chemiese naam Rede vir naamsverandering[47]
Vitamien B4 Adenien DNS-metaboliet; in liggaam vervaardig
Vitamien B8 Adenielsuur DNS-metaboliet; in liggaam vervaardig
Vitamien BT Karnitien In liggaam vervaardig
Vitamien F Essensiële vetsure In groot hoeveelhede benodig (voldoen nie
aan die definisie van ’n vitamien nie)
Vitamien G Riboflavien Herklassifiseer as vitamien B2
Vitamien H Biotien Herklassifiseer as vitamien B7
Vitamien J Katesjol, flavien Katesjol nie-essensieel; flavien
herklassifiseer as vitamien B2
Vitamien L1[48] Antranielsuur Nie-essensieel
Vitamien L2[48] Adenieltiometielpentose RNS-metaboliet; in liggaam vervaardig
Vitamien M Foliensuur Herklassifiseer as vitamien B9
Vitamien P Flavonoïede Nie meer as vitamien geklassifiseer
Vitamien PP Niasien Herklassifiseer as vitamien B3
Vitamien S Salisielsuur Voorgestelde insluiting[49] as
’n essensiële mikrovoedselbestanddeel
Vitamien U S-metielmetionien Proteïenmetaboliet; in liggaam vervaardig

In 1930 het Paul Karrer die korrekte struktuur van betakaroteen, die hoofvoorloper van vitamien A, verklaar en ander karotenoïede geïdentifiseer. Karrer en Norman Haworth het Albert Szent-Györgyi se ontdekking van askorbiensuur bevestig en aansienlike bydraes gemaak tot die chemie van flaviene, wat gelei het tot die identifikasie van laktoflavien. Vir hul navorsing oor karotenoïede, flaviene en vitamiene A en B2, het albei in 1937 die Nobelprys in Chemie ontvang.[50]

In 1931 het Albert Szent-Györgyi en sy medewerker Joseph Svirbely vermoed "heksuronsuur" is eintlik vitamien C. Hulle het ’n monster aan Charles Glen King gegee en dié het bewys dit help teen skeurbuik. Szent-Györgyi het in 1937 die Nobelprys in Fisiologie of Geneeskunde vir sy ontdekking ontvang. In 1943 het Edward Adelbert Doisy en Henrik Dam dieselfde prys gekry vir hul ontdekking van vitamien K en die chemiese struktuur daarvan.

Name

[wysig | wysig bron]

Die rede hoekom die name van vitamiene van E tot K spring, is dat vitamiene F tot J mettertyd herklassifiseer is, as vals beskou is of hernoem is vanweë hul verwantskap met vitamien B, wat ’n vitamienkompleks geword het.

Die Duitssprekende wetenskaplike wat vitamien K geïsoleer en beskryf het (en dit so genoem het), het dit gedoen omdat die vitamien nou betrokke is by die stolling van bloed nadat iemand gewond is (van die Duitse woord Koagulation). Teen dié tyd was die meeste van die letters van F tot J al vir ander vitamiene gebruik en die gebruik van die letter K het dus toe sin gemaak.[47][51] Die tabel regs gee ’n lys van al die chemikalieë wat voorheen as vitamiene geklassifiseer is, sowel as die vorige name van vitamiene wat deel van die B-kompleks geword het.

Ander B-vitamiene is ook herklassifiseer of nie meer as vitamiene beskou nie. B9 is byvoorbeeld foliensuur en vyf van die folate is in die reeks B11 deur B16, is vorme van ander vitamiene wat reeds ontdek is, word nie deur alle mense benodig as ’n voedingstof nie (soos B10), is biologies onaktief, is giftig of het onklassifiseerbare uitwerkings in mense, of hulle word net nie in die algemeen as vitamiene erken nie[52] (soos dit wat soms B21 en B22 genoem word).

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ 1,0 1,1 Fortmann, SP; Burda, BU; Senger, CA; Lin, JS; Whitlock, EP (12 November 2013). "Vitamin and Mineral Supplements in the Primary Prevention of Cardiovascular Disease and Cancer: An Updated Systematic Evidence Review for the U.S. Preventive Services Task Force". Annals of Internal Medicine. 159 (12): 824–34. doi:10.7326/0003-4819-159-12-201312170-00729. PMID 24217421.
  2. ↑ Maton, Anthea; Jean Hopkins; Charles William McLaughlin; Susan Johnson; Maryanna Quon Warner; David LaHart; Jill D. Wright (1993). Human Biology and Health. Englewood Cliffs, New Jersey, VSA: Prentice Hall. ISBN 0-13-981176-1. OCLC 32308337.
  3. ↑ 3,0 3,1 Bender, David A. (2003). Nutritional biochemistry of the vitamins. Cambridge, V.K.: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-80388-5.
  4. ↑ "Vitaminology". Mosby's Medical Dictionary (in Engels) (8ste uitg.). 2009. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 27 Maart 2019.
  5. ↑ Kutsky, R.J. (1973). Handbook of Vitamins and Hormones. New York: Van Nostrand Reinhold, ISBN 0-442-24549-1
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Dietary Reference Intakes: Vitamins. The National Academies, 2001.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 "Vitamin A: Fact Sheet for Health Professionals". National Institute of Health: Office of Dietary Supplements. 5 Junie 2013. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 September 2009. Besoek op 3 Augustus 2013.
  8. ↑ "Dietary Reference Intakes: Vitamins". National Academies (United States). 2001. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Augustus 2013. Besoek op 19 September 2017. Amount not determinable due to lack of data of adverse effects. Source of intake should be from food only to prevent high levels of intake.
  9. ↑ "Thiamin, vitamin B1: MedlinePlus Supplements". U.S. Department of Health and Human Services, National Institutes of Health (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 Julie 2010. Besoek op 19 September 2017.
  10. ↑ Hardman, J.G.; et al., reds. (2001). Goodman and Gilman's Pharmacological Basis of Therapeutics (10th uitg.). p. 992. ISBN 0071354697.
  11. ↑ Plain type indicates Adequate Intakes (A/I). "The AI is believed to cover the needs of all individuals, but a lack of data prevent being able to specify with confidence the percentage of individuals covered by this intake" (see Dietary Reference Intakes: Vitamins Geargiveer 2 Oktober 2011 op Wayback Machine. The National Academies, 2001).
  12. ↑ "Pantothenic acid, dexpanthenol: MedlinePlus Supplements" (in Engels). MedlinePlus. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Augustus 2010. Besoek op 5 Oktober 2009.
  13. ↑ Vitamin and Mineral Supplement Fact Sheets Vitamin B6 Geargiveer 23 September 2009 op Wayback Machine. Dietary-supplements.info.nih.gov (15 September 2011). Verkry op 2013-08-03.
  14. ↑ Vitamin and Mineral Supplement Fact Sheets Vitamin B12 Geargiveer 23 September 2009 op Wayback Machine. Dietary-supplements.info.nih.gov (24 Junie 2011). Verkry op 2013-08-03.
  15. ↑ Waarde toon voorgestelde inname sonder genoegsame sonligblootstelling (sien Dietary Reference Intakes: Vitamins Geargiveer 2 Oktober 2011 op Wayback Machine. The National Academies, 2001).
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 16,4 The Merck Manual: Nutritional Disorders: Vitamin Introduction Please select specific vitamins from the list at the top of the page.
  17. ↑ Rohde LE; de Assis MC; Rabelo ER (2007). "Dietary vitamin K intake and anticoagulation in elderly patients". Curr Opin Clin Nutr Metab Care. 10 (1): 1–5. doi:10.1097/MCO.0b013e328011c46c. PMID 17143047.
  18. ↑ Gavrilov, Leonid A. (10 Februarie 2003) Pieces of the Puzzle: Aging Research Today and Tomorrow. fightaging.org
  19. ↑ 19,0 19,1 Moyer, VA (25 Februarie 2014). "Vitamin, Mineral, and Multivitamin Supplements for the Primary Prevention of Cardiovascular Disease and Cancer: U.S. Preventive Services Task Force Recommendation Statement". Annals of Internal Medicine. 160 (8): 558–64. doi:10.7326/M14-0198. PMID 24566474.
  20. ↑ Bjelakovic, Goran; Nikolova, D; Gluud, LL; Simonetti, RG; Gluud, C (2007). "Mortality in Randomized Trials of Antioxidant Supplements for Primary and Secondary Prevention: Systematic Review and Meta-analysis". JAMA. 297 (8): 842–57. doi:10.1001/jama.297.8.842. PMID 17327526.
  21. ↑ Sen, Chandan K.; Khanna, Savita; Roy, Sashwati (2006). "Tocotrienols: Vitamin E beyond tocopherols". Life Sciences. 78 (18): 2088–98. doi:10.1016/j.lfs.2005.12.001. PMC 1790869. PMID 16458936.
  22. ↑ S. Getman (March 2011). EU Regulations on food supplements, health foods, herbal medicines. US Commercial Service. Besoek in Februarie 2014.
  23. ↑ Schweizerische Eidgenossenschaft. Bundesrecht 817.022.104. Verordnung des EDI über Speziallebensmittel vom 23. Nov. 2005 Art. 22 Nahrungsergänzungsmittel (de)
  24. ↑ 24,0 24,1 Use and Safety of Dietary Supplements Geargiveer 27 Maart 2019 op Wayback Machine NIH office of Dietary Supplements.
  25. ↑ Higdon, Jane (2011)Vitamin E recommendations at Linus Pauling Institute's Micronutrient Information Center
  26. ↑ "USDA Table of Nutrient Retention Factors, Release 6" (PDF). USDA. USDA. Desember 2007.
  27. ↑ Comparison of Vitamin Levels in Raw Foods vs. Cooked Foods. Beyondveg.com. Besoek op 3 Augustus 2013.
  28. ↑ Effects of Cooking on Vitamins (Table). Beyondveg.com. Besoek op 3 Augustus 2013.
  29. ↑ Pemberton, J. (2006). "Medical experiments carried out in Sheffield on conscientious objectors to military service during the 1939–45 war". International Journal of Epidemiology. 35 (3): 556–8. doi:10.1093/ije/dyl020. PMID 16510534.
  30. ↑ 30,0 30,1 Wendt, Diane (2015). "Packed full of questions: Who benefits from dietary supplements?". Distillations Magazine. 1 (3): 41–45. Besoek op 6 November 2015.
  31. ↑ Price, Catherine (2015). Vitamania: Our obsessive quest for nutritional perfection. Penguin Press. ISBN 978-1594205040.
  32. ↑ Lakhan, SE; Vieira, KF (2008). "Nutritional therapies for mental disorders". Nutrition journal. 7: 2. doi:10.1186/1475-2891-7-2. PMC 2248201. PMID 18208598.
  33. ↑ Boy, E.; Mannar, V.; Pandav, C.; de Benoist, B.; Viteri, F.; Fontaine, O.; Hotz, C. (2009). "Achievements, challenges, and promising new approaches in vitamin and mineral deficiency control". Nutr Rev. 67 (Suppl 1): S24–30. doi:10.1111/j.1753-4887.2009.00155.x. PMID 19453674.
  34. ↑ Institute of Medicine. Food and Nutrition Board. Dietary Reference Intakes for Vitamin A, Vitamin K, Arsenic, Boron, Chromium, Copper, Iodine, Iron, Manganese, Molybdenum, Nickel, Silicon, Vanadium, and Zinc. National Academy Press, Washington, DC, 2001.
  35. ↑ Tolerable Upper Intake Levels For Vitamins And Minerals, European Food Safety Authority, 2006, https://www.efsa.europa.eu/sites/default/files/efsa_rep/blobserver_assets/ndatolerableuil.pdf 
  36. ↑ McDowell, Lee Russell (2012). Vitamins in Animal Nutrition: Comparative Aspects to Human Nutrition (in Engels). Elsevier. p. 398. ISBN 9780323139045.
  37. ↑ 37,0 37,1 37,2 37,3 37,4 Jack Challem (1997)."The Past, Present and Future of Vitamins"
  38. ↑ Jacob, RA (1996). "Three eras of vitamin C discovery". Subcell Biochem. Subcellular Biochemistry. 25: 1–16. doi:10.1007/978-1-4613-0325-1_1. ISBN 978-1-4613-7998-0. PMID 8821966.
  39. ↑ Bellis, Mary. Production Methods The History of the Vitamins[dooie skakel]. Besoek op 1 Februarie 2005.
  40. ↑ 40,0 40,1 1929 Nobel lecture Geargiveer 11 Oktober 2008 op Wayback Machine. Nobelprize.org. Besoek op 3 Augustus 2013.
  41. ↑ Gratzer, Walter (2006). "9. The quarry run to earth". Terrors of the table: the curious history of nutrition. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0199205639. Besoek op 5 November 2015.
  42. ↑ Rosenfeld, L. (1997). "Vitamine—vitamin. The early years of discovery". Clin Chem. 43 (4): 680–5. PMID 9105273.
  43. ↑ Carpenter, Kenneth (22 Junie 2004). "The Nobel Prize and the Discovery of Vitamins" (in Engels). Nobelprize.org. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 30 Mei 2013. Besoek op 5 Oktober 2009.
  44. ↑ Suzuki, U.; Shimamura, T. (1911). "Active constituent of rice grits preventing bird polyneuritis". Tokyo Kagaku Kaishi. 32: 4–7, 144–146, 335–358.
  45. ↑ Combs, Gerald (2008). The vitamins: fundamental aspects in nutrition and health. ISBN 9780121834937.
  46. ↑ Funk, C. and Dubin, H. E. (1922). The Vitamines. Baltimore: Williams and Wilkins Company.
  47. ↑ 47,0 47,1 Bennett, David. Every Vitamin Page Geargiveer 24 Oktober 2019 op Wayback Machine. All Vitamins and Pseudo-Vitamins.
  48. ↑ 48,0 48,1 Davidson, Michael W. (2004) Anthranilic Acid (Vitamin L) Florida State University. Besoek op 20-02-07.
  49. ↑ Abbasi, Kamran (2003). "Rapid Responses to: Aspirin protects women at risk of pre-eclampsia without causing bleeding". British Medical Journal. 327 (7424): 7424. doi:10.1136/bmj.327.7424.0-h.
  50. ↑ Nobelprize.org. The Official Website of the Nobel Prize.Paul Karrer-Biographical. Besoek op 8 Januarie 2013.
  51. ↑ Vitamins and minerals – names and facts. pubquizhelp.34sp.com
  52. ↑ Vitamins: What Vitamins Do I Need?. Medical News Today. Besoek op 2015-11-30.

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Vitamien&oldid=2620738"